fbpx
Φίλιππος Φιλίππου: «Μυθιστορηματικό χρονικό»

Φίλιππος Φιλίππου: «Μυθιστορηματικό χρονικό»

Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος είναι μια προσωπικότητα περιβεβλημένη με την αχλή του μύθου λόγω της ιστορικής συγκυρίας όπου έζησε και της απελπισμένης προσπάθειάς του να εμποδίσει την άλωση της Πόλης από τους μωαμεθανούς. Η μοίρα τού επιφύλαξε να είναι αυτός που θα ζούσε τις τραγικές ώρες και θα έβαζε με το αίμα του τη σφραγίδα της πτώσης στη χιλιόχρονη παρουσία της αυτοκρατορίας που μεγαλούργησε στο μεταίχμιο των δύο ηπείρων, Ευρώπης και Ασίας, αλλά και των δύο κόσμων, χριστιανών και μωαμεθανών. Ήταν ο τελευταίος μιας μακράς σειράς αυτοκρατόρων, άλλων που δόξασαν το Βυζάντιο και άλλων που το οδήγησαν συνειδητά, ασυνείδητοι οι ίδιοι, στην καταστροφή. Ήταν αυτός, ο «τελευταίος Έλληνας», όπως τον αποκάλεσε ο Οδυσσέας Ελύτης στο μακρό ποίημα, έπαινο και θρήνο, «Θάνατος και Ανάστασις του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου», στη δεύτερη σειρά των Ετεροθαλών του.

Με ένα βήμα πίσω στον χρόνο από τον Ελύτη, ο συγγραφέας Φίλιππος Φιλίππου στο βιβλίο του Ζωή και Θάνατος του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου αρχίζει την αφήγησή του την 28η και τελειώνει την άλλη μέρα, 29η Μαΐου 1453. Η πραγμάτευση όμως διευρύνεται με αναδρομές στο παρελθόν, αλλά και προβολές στο μέλλον, για να συμπεριλάβει όχι μόνο τα ιστορικά γεγονότα της εποχής που προηγήθηκαν, αλλά και την αξιολόγησή τους από ποικίλους επιστήμονες και συγγραφείς που ακολούθησαν. Το Βυζάντιο είχε αντέξει χίλια χρόνια αγώνων κατά ποικίλων εχθρών και είχε τη μοίρα που, κατά κανόνα, έχουν τα ιστορικά σταυροδρόμια. Την πτώση προετοιμασμένη από επιθέσεις δυτικών και ανατολικών εχθρών, απληστία Βενετσιάνων και Γενουατών θαλασσοκρατόρων από τη Δύση, Αβάρων, Αράβων και πάσης φύσεως βαρβάρων από την Ανατολή, προηγούμενη άλωση από τους ομόθρησκους Δυτικούς, πλιατσικολόγους και αχόρταγους ληστές, βιαστές, σφαγείς και άρπαγες σταυροφόρους ιππότες, αλλά και άχρηστους κυβερνήτες.

Θύμα και άθυρμα των ιστορικών συγκυριών ο τελευταίος αυτοκράτορας, που έπεσε για την πατρίδα και την πίστη του, έσωσε την τιμή του και γέννησε τον μύθο του. Γιατί ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, με επίγνωση της δεινής θέσης του, στάθηκε να πολεμήσει σαν άλλος Λεωνίδας στις Θερμοπύλες και Αθανάσιος Διάκος στην Αλαμάνα, λέει ο συγγραφέας, και σαν Παπαφλέσσας στο Μανιάκι, ας προσθέσουμε εμείς. Δηλαδή σε μια θέση προγραμμένη, εφόσον και πολυπληθέστεροι ήταν οι εχθροί και πιο σύγχρονα όπλα είχαν και δύναμη και πάθος για νέες κατακτήσεις και ακόμα όνειρο, διακαή πόθο και προφητεία, καλά μεθοδευμένη, τη Βασιλεύουσα που έπεσε σαν ώριμο φρούτο.

Ο συγγραφέας χαρακτηρίζει το βιβλίο του μυθιστορηματικό χρονικό, κάτι ανάμεσα σε Ιστορία, χρονικό και μυθιστόρημα δηλαδή. Με βαθιά γνώση της Ιστορίας, αλλά και παράλληλα της πολιτισμικής Ιστορίας, εκκινεί από τον Παλαιολόγο και προβαίνει σε μια πλατιά επισκόπηση παράλληλων φαινομένων ιστορικών και λογοτεχνικών, τα οποία συνάδουν με το κύριο θέμα του. Στα έξι μεγάλα μέρη του, με πολλή περίσκεψη και αιδώ, αγάπη και σεβασμό στις παντοίες πηγές, ιστορικές και όχι μόνον, ασχολείται με τη σημαντική αυτή προσωπικότητα αξιοποιώντας όποια σχετική πληροφορία, οποθενδήποτε προερχόμενη, προς τεκμηρίωση θέσεων, διερμήνευση συμπεριφορών, διαλεύκανση ρήσεων που έχουν ίσως παρεξηγηθεί και κατά κόρον χρησιμοποιηθεί, ανάλογα με τα συμφέροντα του χρήστη. Παράδειγμα, η ρήση του Μαρξ «η θρησκεία είναι το όπιο του λαού» ερμηνεύεται ως «η θρησκεία περιορίζει τη θλίψη των καταφρονεμένων» και όχι τους αποκοιμίζει για να μην έχουν απαιτήσεις σε τούτο τον κόσμο, ελπίζοντας στον άλλον. Ο Λένιν, πιο ρεαλιστής, διέβλεπε πίσω από κάθε εικόνα Χριστού ή Βούδα «τη βίαιη κίνηση του κεφαλαίου», λέει ο συγγραφέας.

Κι επειδή είναι λάτρης της Ιστορίας, όπου του δίνεται η ευκαιρία αφήνει τη φαντασία του να συμπληρώνει τα κενά – για την προσωπική ζωή του Κωνσταντίνου, την αγαμία του, τα συνοικέσια, πληροφορίες που αξιολογεί και προεκτείνει, κατά το αίσθημά του, και σαν σκηνοθέτης στήνει το πλάνο, μέσα στο οποίο έζησε τις τελευταίες αγωνιώδεις στιγμές του με τις ατέρμονες διαβουλεύσεις, αλλά και το πλαίσιο έξω, όπου θα παιχτεί το δράμα, με το πλήθος στη λιτανεία, τα ιερά στα χέρια και την παραπαίουσα ελπίδα στην ψυχή για την αποτροπή του αναπόφευκτου. Καθώς καταγράφει ο, εκ των ιστορικών της Αλώσεως, Φραντζής, ο Παλαιολόγος στη σύναξη των αρχόντων παρότρυνε αντίσταση μέχρι θανάτου για τέσσερα ιδανικά: την πίστη κι ευσέβεια, την πατρίδα, το βασιλιά, τους συγγενείς και φίλους. Με άλλα λόγια, παρέπεμψε στο του Αισχύλου «Ίτε παίδες Ελλήνων... νυν υπέρ πάντων ο αγών».

Έτσι, μεταξύ Ιστορίας και μυθιστορίας, παρακολουθούμε τις ενέργειες των αδελφών του Κωνσταντίνου, την ανικανότητά τους, τις φιλοδοξίες τους, τις ίντριγκες, τα συμφέροντα, τις ενωτικές και ανθενωτικές τάσεις των Βυζαντινών αρχόντων, που άλλοι μισούν την Ανατολή κι άλλοι μισούν τη Δύση, που κάνουν μυστικές συμφωνίες με τον εχθρό, που δρουν ανάλογα με τα συμφέροντά τους, αισχροκερδείς που πλουτίζουν από τη δυστυχία του λαού και η Πόλη πέφτει στην άβυσσο. Οι αυτοκράτορες, κατά τον Κάρολο Ντιλ, «φέρουν βαριά ευθύνη για την παρακμή και την τελική καταστροφή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας». Οικτρό παράδειγμα ηγεμόνα αποτελεί ο αυτοκράτορας Ιωάννης που ζει στην κραιπάλη, καθώς και ο Μανουήλ που περιφερόταν σαν ζητιάνος στις ευρωπαϊκές Αυλές για να εξασφαλίσει βοήθεια, πλην ματαίως. Εκτενής είναι και η αναφορά στον σουλτάνο Μωάμεθ Β', στην καταγωγή του, στα πολλά προσόντα του, στον ιδιάζοντα χαρακτήρα του, στην πλατιά μόρφωσή του, στις σπουδές του, στην ελληνική του παιδεία και ειδικά στη μελέτη της ζωής του Μεγάλου Αλεξάνδρου, του οποίου ήθελε να μιμηθεί την εξάπλωση, προς τη Δύση όμως.

Σχετικά με το τι έγινε εκείνη τη μοιραία μέρα, ιστορικοί και χρονικογράφοι δεν συμφωνούν μεταξύ τους. Γίνεται λόγος για έκλειψη σελήνης, ραγδαία βροχή με σταγόνες σαν τα «μάτια βοδιού», μαύρο σύννεφο πάνω από την Πόλη, η εικόνα της Παναγίας έπεσε κάτω και δεν μπορούσαν να τη σηκώσουν. Όλα αυτά μαζί θεωρήθηκαν δυσοίωνα από τους Βυζαντινούς, αλλά ευοίωνα από τους Τούρκους. Ο Μωάμεθ έστειλε μήνυμα: «Ή την πόλιν λαμβάνω, ή η πόλις λαμβάνει με ζώντα ή τεθνεώτα», κι ο Κωνσταντίνος απάντησε ότι προτιμά να πεθάνει με τον λαό του. Οι περιγραφές των τελευταίων στιγμών είναι συγκλονιστικές. Με κινηματογραφική ματιά ο συγγραφέας ρίχνει φως στα σημεία, στις σκάλες από όπου αναρριχώνται οι Τούρκοι, στα καυτά υγρά που τους ρίχνουν οι Βυζαντινοί, κάνει ζουμ στα πρόσωπα, στις πληγές, στα αίματα, στον τρόμο, στις αγωνιώδεις προσπάθειες των δύο ηγεμόνων να ενθαρρύνουν τον στρατό τους, στην επιστράτευση μύθων και προφητειών για νίκη του Μωάμεθ, την ώρα που όλα τα ζωντανά της Πόλης υψώνουν την κραυγή τους ως αγωνιώδες ρέκβιεμ για την Πόλη. Και η Πόλη έπεσε.

Ποιος φταίει; Ο ύποπτος ρόλος των ανθενωτικών, η αδυναμία των υπερασπιστών, η λυσσαλέα επίθεση των Τούρκων, η εξουθενωμένη αντίσταση των Βυζαντινών, η λιποταξία των αμυνομένων, ο πολλαπλασιασμός των επιτιθεμένων; Ό,τι και να φταίει, ή τίποτα από όλα αυτά, η μοίρα της πόλης ήταν γραμμένη.

Όσο για το τι είπε ο Κωνσταντίνος την κρίσιμη εκείνη ώρα, πώς σκοτώθηκε, πού βρέθηκε ή δεν βρέθηκε το σώμα του, οι ιστορικοί επίσης δεν συμφωνούν και ο καθένας εικάζει άλλα. Το γεγονός είναι πως ο ήλιος που ανέτειλε την αποφράδα ημέρα της 29ης Μαΐου 1453 έπεσε πάνω σε κομματιασμένα σώματα αγωνιστών και στον τελευταίο αυτοκράτορα, άγνωστο ανάμεσα στους αφανείς στρατιώτες του. Η μέρα που «η πόλις εάλω» επρόκειτο «να κρίνει την Ιστορία πολλών αιώνων» και οι δυο πρωταγωνιστές, «ο Μωάμεθ και ο Κωνσταντίνος», το ήξεραν, όπως θα γράψει ο Στέφαν Τσβάιχ αργότερα.

Το βιβλίο, πέραν του υλικού, το οποίο εμπλουτίζει τα ιστορικά γεγονότα, περιλαμβάνει πλούσια βιβλιογραφία κι ένα εκτεταμένο και πολύ ενδιαφέρον παράρτημα «Σημειώσεων του συγγραφέα». Κι επειδή ξεφεύγει από την ψυχρή και ορθολογιστική καταγραφή ιστορικών γεγονότων, κατακτά τον αναγνώστη με τη γοητευτική ρεαλιστική μυθιστορηματική αφήγηση. Θα έλεγα πως καλό θα ήταν να κινηματογραφηθεί!

Ζωή και θάνατος του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου
Μυθιστορηματικό χρονικό
Φίλιππος Φιλίππου
Ψυχογιός
372 σελ.
Τιμή € 16,60


 

ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΚΑΤΑΧΩΡΙΣΕΙΣ

ΕΙΔΗΣΕΙΣ

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Διεύθυνση

Πτολεμαίων 4
(Πλατεία Προσκόπων)
11635 Αθήνα,
Τηλ.-fax: 210.7212307
info@diastixo.gr
ISSN: 2585-2485

ΕΓΓΡΑΦΗ ΣΤΟ NEWSLETTER

Εγγραφείτε τώρα στο newsletter μας και μάθετε πρώτοι. τα τελευταία νέα για το βιβλίο και για τις τέχνες.

Με την επίσκεψη στο site μας, αποδέχεστε τη χρήση Cookies από το diastixo.gr, με σκοπό τη βελτίωση των υπηρεσιών που σας παρέχουμε.