Μιχάλης Μοδινός: «Άγρια δύση»
Όσοι έχουν διαβάσει τα βιβλία του Μοδινού θ’ αντιληφθούν ευθύς εξαρχής, φαντάζομαι, ότι ο τίτλος που επέλεξε για το νέο του μυθιστόρημα είναι αν μη τι άλλο παραπλανητικός. Άγρια Δύση: μια ερωτική ιστορία. Και λέμε «παραπλανητικός» γιατί ο πρώτος-πρώτος συνειρμός στο νου του ανυποψίαστου υποψήφιου αναγνώστη παραπέμπει σε μια ακόμη ιστορία τύπου γουέστερν, χωρίς να θέλουμε να υποτιμήσουμε το συγκεκριμένο λογοτεχνικό είδος. Μια ματιά στο οπισθόφυλλο, ένα βιαστικό φυλλομέτρημα, φτάνουν για να ξεκαθαρίσει το τοπίο. Η Τερέζα ΜακΕλντόουνι, «μια Αμερικανίδα με μακρινή ελληνική καταγωγή, μεγαλώνει στη Μοντάνα της δεκαετίας του ’60. Απομακρυσμένη ψυχικά από τον στρατιωτικό πατέρα της, ζει στο κλίμα της εποχής: πολιτικός αναβρασμός, κοινωνικά κινήματα, περιπλάνηση στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα. Το καλοκαίρι της Μεταπολίτευσης, στο ταξίδι της ενηλικίωσής της, γνωρίζει στη Μήλο έναν Έλληνα συγγραφέα που θα τη σημαδέψει. Οι δυο τους μπαίνουν σε μια σχέση που αντέχει στο χρόνο, σε μια πολυκύμαντη ιστορία που ανακλά συγκρούσεις κυριαρχίας και υποτέλειας, αφοσίωσης και ελευθερίας, φυγής και ριζώματος στον ίδιο τόπο». Σ’ αυτόν τον τόπο, το Γκρέητ Φολλς της Μοντάνα –την επιτομή, αν θέλετε, της μυθικής Άγριας Δύσης– ξεκινά το ξετύλιγμα του μυθιστορηματικού μίτου και σ’ αυτόν καταλήγει.
Με τα μάτια στραμμένα στον τίτλο, αλλά και στο κεντρικό σκηνικό της ιστορίας, οι συνειρμοί αλληλοδιαδέχονται ο ένας τον άλλο κι αλληλοσυγκρούονται. Οι συμβολισμοί του προσανατολισμού παρελαύνουν. Ανατολή ίσον αρχή, Δύση ίσον τέλος. Δύση ίσον πρόοδος και πολιτισμός, Ανατολή ίσον οπισθοδρόμηση και εσωστρέφεια. Και η Άγρια Δύση, σε ποια κατηγορία εμπίπτει; Μήπως θα έπρεπε να την αναζητήσουμε στην πυξίδα της ίδιας της Αμερικής; Εκεί τα πράγματα είναι συγκεκριμένα. Ο Βορράς δείχνει τη βιομηχανία, την τεχνολογική ανάπτυξη, ο Νότος τη γεωργία και την οπισθοδρόμηση. Η Ανατολή την παράδοση και τον πολιτισμό, η Δύση το ατίθασο και το ανεξερεύνητο. Εκεί τοποθετείται και η Άγρια Δύση, η περιοχή που εκτείνεται δυτικά του Μισισιπή μέχρι τον Ειρηνικό Ωκεανό και τα καναδικά σύνορα, μοναδική ιστορία εξερεύνησης, επιβίωσης, επιμονής και κατάκτησης. Η μυθική Άγρια Δύση, που μέσα από μάχες και συγκρούσεις, πολιτικούς συμβιβασμούς, θέσπιση νόμων και επιβολή τάξης, εκμετάλλευση ορυχείων, κατασκευές δρόμων, σιδηροδρόμων, προσφορά εργασίας σε μετανάστες, μετεξελίχθηκε στην κυρίαρχη δύναμη που ξέρουμε σήμερα ως Αμερική, επεκτάθηκε από τη μια ακτή στην άλλη και είδε να πραγματώνεται το δεδηλωμένο της πεπρωμένο (το περίφημο «Μanifest Destiny»). Έχοντας τιθασεύσει την «αγριότητα» με όπλα την ισότητα, τη δημοκρατία, τις αξίες της ατομικότητας και την αυτοπεποίθηση του ορθώς πράττειν, έχοντας «παραλάβει» –με βία τις περισσότερες φορές– τα τελευταία εδάφη γης των ιθαγενών, η αμερικανική πολιτική στράφηκε στην «εξαγωγή» των ιδεών της, άλλοτε εισπράττοντας τυφλή αποδοχή, άλλοτε αντίσταση και δυσαρέσκεια. Στα μάτια της παλιάς και καχύποπτης Ανατολής, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα σύμφωνα με το μυθιστόρημα του Μοδινού, έγινε η «άγρια» απειλή, ο κοινώς λεγόμενος «μπαμπούλας», ο αντικαταστάτης αρχαίων εχθρών και απειλών.
Ας αφουγκραστούμε μαζί τον προφητικό λόγο της κεντρικής ηρωίδας κατά τη δεύτερη παραμονή της στην Ελλάδα το 1979 με την ιδιότητα της αναπτυξιακής εμπειρογνώμονος: «Δεν πιστεύω να πιστεύεις στα σοβαρά, καλέ μου Έλληνα, εκείνο το αμίμητο “Ανήκομεν εις την Δύσιν” του μεγάλου πολιτικού σας άνδρα... Εμένα η Ελλάδα με ενδιαφέρει γιατί ανήκει στις αρχέγονες κουλτούρες της Μέσης Ανατολής – το λίκνο του πολιτισμού. Να, κοίτα», είπε δείχνοντάς έναν ταξιτζή να κατεβαίνει ανάποδα την Μπενάκη… «Υπακούει σε αρχέγονα ένστικτα, οδηγεί με την ανεμελιά του πεζού… Μιλάει τη δική του πανάρχαια γλώσσα κι ας οδηγεί ένα μηχανοκίνητο όχημα που κατασκευάστηκε σε άλλα μήκη και πλάτη. Αν μπείτε τελικά στην ΕΟΚ, θα συγκρουστεί το εθιμικό σας δίκαιο με τις σύγχρονες γραφειοκρατικές δομές».
Λίγο αργότερα, στο ίδιο κεφάλαιο, η κεντρική ηρωίδα μεταφέρει με αφοπλιστική ειλικρίνεια στο συγγραφέα-αφηγητή την άποψη της συνεργάτιδάς της από την Αμερικανική Πρεσβεία στην Αθήνα, αλλά και την προφητική της σκέψη για το μέλλον της Ελλάδας, μια προφητεία που τελικά επαληθεύτηκε: «Η γλώσσα του ρεμπέτικου αντιπροσωπεύει κατά τον καλύτερο τρόπο αυτό που σας ροκανίζει την ψυχή. Το παράπονο για την κακούργα κοινωνία. Ζείτε ακόμη υπό τη σκιά της Τουρκοκρατίας – για όλα φταίνε οι ξένοι… ταυτίζετε τον τουρκικό μπαμπούλα με την αμερικανική εξωτερική πολιτική… Δεν είναι ν’ απορεί κανείς που άκρα Δεξιά και άκρα Αριστερά ταυτίζονται σ’ αυτά τα θέματα. Ξένες συνωμοσίες και εσωτερικές προδοσίες. Κακοφορμισμένος εθνικισμός πάνω στον οποίο επικάθεται κακοχωνεμένος μαρξισμός. Το αποτέλεσμα φοβάμαι πως θα είναι ο συντεχνιακός λαϊκισμός. Ο εκ του ασφαλούς συνδικαλισμός. Ειλικρινά υποψιάζομαι, καλέ μου Έλληνα, ότι η μεταπολίτευσή σας θα καταλήξει σε ένα όργιο υλικών διεκδικήσεων με τελικό αποτέλεσμα το ξεπουπούλιασμα του κράτους, ίσως και τη χρεοκοπία».
Αυτές οι συζητήσεις και μυριάδες άλλες πάνω στις σχέσεις Ελλάδας και Αμερικής όπως εισπράττονται εκατέρωθεν, αναλύσεις γύρω από το ψυχολογικό υπόβαθρο της τρομοκρατίας, ζητήματα διαπολιτισμικότητας, δημοκρατίας και εξουσίας, φύσης και πολιτισμού, ανάπτυξης και υπανάπτυξης, φυγής και ριζώματος, αλλά και μείζονα ιστορικοπολιτικά γεγονότα διατρέχουν τις σελίδες αυτού του επικού πολιτικού μυθιστορήματος δρόμου, που ξεκινά από τα Βραχώδη Όρη της Μοντάνα, διασχίζει τη δυτική ακτή των Ηνωμένων Πολιτειών, προχωρά στο Μεξικό, στη Γουατεμάλα, την Κούβα, περνά τον Ατλαντικό για να προσεγγίσει το Πακιστάν, τη Μέση Ανατολή, την Ελλάδα και την Ευρώπη και καταλήγει περίπου μισόν αιώνα αργότερα στο ίδιο σημείο απ’ όπου ξεκίνησε, στο πατρογονικό ράντσο της κεντρικής ηρωίδας, στο Γκρέητ Φολλς της Μοντάνα. Εκεί, ο συγγραφέας-αφηγητής θα επανασυνδεθεί με την ηρωίδα του και η αποκάλυψη ενός καλά κρυμμένου ιδιωτικού μυστικού θα κορυφώσει το αφηγηματικό τοπίο, δίνοντάς του μια αίσθηση γαλήνιου ηλιοβασιλέματος μετά την καταιγίδα.
Αξιοποιώντας στοιχεία από τα ταξίδια και τις έρευνές του, βαθιά και δεδηλωμένα επηρεασμένος από τον Φαξ Φρις (Homo Faber), τον Αλέξις ντε Τοκβίλ, τον Έρνεστ Χέμινγουεϊ, τον Ρομπέρτο Μπολάνιο, τον Ρίτσαρντ Φορντ και τον Ντον ΝτεΛίλο –ο οποίος μάλιστα εμφανίζεται αυτοπροσώπως ως μυθιστορηματικός χαρακτήρας–, ο Μοδινός εντυπωσιάζει με τους καλά δομημένους χαρακτήρες του, τις λεπτομερείς, ανάγλυφες περιγραφές τόπων και τοπίων και τη σύνδεσή τους με την ίδια τη λογοτεχνία. Κάθε τόπος και μια λογοτεχνική «στάση», ένας μεθυστικός διάλογος με τους ήρωες και τις σκέψεις μεγάλων στοχαστών και συγγραφέων που έζησαν ή έγραψαν γι’ αυτούς τους τόπους. Ο Τζον Στάινμπεκ, ο Μάρκ Τουέιν, ο Γουίλιαμ Φόκνερ, ο Νόρμαν Μέιλερ, η Ρέιτσελ Κάρλσον, ο Τενεσί Γουίλιαμς, ο Πολ Όστερ, ο Χένρι Τζέιμς, ο Τζόζεφ Κόνραντ, ο Φροστ, ο Ο’ Νιλ, ο Σάλιντζερ, για να ονομάσουμε μονάχα μερικούς. Αφήγηση και λογοτεχνία σε συνεχή σύνδεση. Ολάκερη σχεδόν η λογοτεχνική γνώση μαζεμένη και υπερσυνδεδεμένη. Μεθυστικό!
Και εδώ γεννάται το ερώτημα, που αν θυμάμαι καλά έχει τεθεί –με άλλα ίσως λόγια– μέσα στο ίδιο το μυθιστόρημα. Μπορεί η λογοτεχνία –με όχημα τις λέξεις– να αποφανθεί για το βαθύτερο νόημα των πραγμάτων; Μπορούν οι λογοτέχνες-συγγραφείς, μέσω της μυθοπλασίας, να συνθέσουν το παζλ της αλήθειας όταν οι δοκιμιογράφοι, οι ιστορικοί και οι πολιτικοί επιστήμονες απλώς την ερευνούν; Μπορεί, στην προκειμένη περίπτωση, να δει κανείς μέσα από τον λογοτεχνικό καθρέφτη της Άγριας Δύσης, με άλλα λόγια της Αμερικής, όσα ο δικός του θαμπός καθρέφτης αδυνατεί ν’ αποκαλύψει; Ίσως και να μπορεί, αν διαβάσει το βιβλίο. Άλλωστε, η Άγρια Δύση, το Γκρέητ Φολλς της Μοντάνα –μαζί με την πλειάδα των καταπληκτικών χαρακτήρων που πλαισιώνουν τον συγγραφέα-αφηγητή και τη γοητευτική ιδεολόγο του, Τερέζα ΜακΕλντόουνι–, τι άλλο μπορεί να είναι παρά το αστραφτερό περιτύλιγμα, το περίτεχνο κουτί, αν θέλετε, μέσα στο οποίο εγκιβωτίζεται –αριστοτεχνικά και καλαίσθητα, ανανεωμένη και αναβαπτισμένη– ολόκληρη η διαλεκτική σκέψη ενός χαρισματικού, βαθιά σκεπτόμενου συγγραφέα και που μας την προσφέρει γλυκά και μυθιστορηματικά μέσα σε τετρακόσιες σαράντα οκτώ απολαυστικές σελίδες.
Άγρια Δύση
Μιχάλης Μοδινός
Καστανιώτης
448 σελ.
Τιμή € 19,17
