Στο εκτενέστερο μέχρι σήμερα μυθιστόρημά του, ο πεζογράφος Δημήτρης Νόλλας τοποθετεί τη δράση στη δεκαετία του ’60, συμπυκνώνει όμως μια περίοδο τουλάχιστον εικοσαετίας, ξεκινώντας από τη γερμανική κατοχή, συνεχίζοντας με τον εμφύλιο και τις επακόλουθες διώξεις και εκτοπίσεις. Και εδώ όπως σε όλα του τα μυθιστορήματα ο Νόλλας εργάζεται με τη μέθοδο της σπονδυλωτής αφήγησης: δηλαδή, έχουμε την εξαφάνιση της γυναίκας που συνοδεύει ο ήρωας στο ταξίδι πίσω στην Ελλάδα και παράλληλα άλλα επεισόδια όπως οι σχέσεις –συγγενικές και οικονομικές– με τον αδελφό του και στη συνέχεια ο τοκογλύφος, ο αστυνομικός διοικητής, ο Αποστόλης και οι μνήμες του από τη διάρκεια του εμφυλίου, η επανεμφάνιση της εξαφανισμένης και τέλος οι αντιδράσεις τής ούτως ή άλλως ανειλικρινούς αδελφής της. Ο Νόλλας διέρχεται με εκπληκτική ικανότητα το μεμονωμένο κομμάτι, που αποτελεί μέρος του όλου, έτσι ώστε, ως αναγνώστες να συνδυάζουμε μ’ ένα φανταστικό νήμα, τις ιστορίες που δίδονται, η μια πίσω από την άλλη, ως ανθρωπινός οργασμός. Το σημαντικότερο όμως είναι ο τρόπος παράθεσης των επιμέρους παραμυθιών, η άποψη της αυτοτέλειας που συνάδει με το γεγονός ότι ο δημιουργός όχι μόνο δεν έχει ένα θέμα αλλά έχει πολλά, που επιθυμεί να ενσωματώσει στον κεντρικό καμβά και επιπλέον πως δε θα άφηνε να πάει χαμένη μια τέτοια ευκαιρία, όπως για παράδειγμα η «ανάκριση» των καθεστωτικών αρχών σε έναν άνθρωπο που προσέτρεξε σε αυτούς για να γλιτώσει από τους αντάρτες. Και έτσι γίνεται θύμα διπλά, γίνεται ο αποδιοπομπαίος τράγος, πράγμα για το οποίο δεν φέρει καμιά ευθύνη και για το ό,τι οι άλλοι προξένησαν σε αυτό τον τόπο. Το συγκεκριμένο κομμάτι του έργου επιθυμεί, και τα καταφέρνει, να δώσει στην επιφάνεια όλη την παράνοια του εμφυλίου πόλεμου, την ακραία αντιμετώπιση των εθνικών ακόμη και σε δικές τους αντάρτικες ομάδες, τέλος το προκαθορισμένο μίσος ένθεν και ένθεν ώστε να δικαιολογηθούν πλήρως οι απ’ τους ιστορικούς επισημάνσεις περί πραγματικής εμφύλιας σύρραξης.

Και πάλι ο Νόλλας είναι πολιτικός συγγραφέας. Η δεκαετία του ’60 είναι σαφώς διάσπαρτη από γεγονότα, έχει πλήθος ιστορικών παρεμβολών τεράστιας διάστασης, ενώ βλέπει τη μετακατοχική Ελλάδα σαν καζάνι που βράζει. Εκεί τοποθετεί τη μελλοντική επικράτηση της δικτατορίας, που έφερε τη χώρα τόσο πίσω σε όλα τα επίπεδα. Η επίσημη Ιστορία αποτελεί για τον πεζογράφο το κυριότερο εργαλείο απ’ όπου μπορεί κανείς να αντλήσει σοβαρά ερεθίσματα και συμπεράσματα. Και βέβαια ολόκληρη η σχέση σύγχρονης Ελλάδας και εμφυλίου πολέμου διαδραματίζεται σήμερα με όρους το λιγότερο υπαινικτικούς, μια που τα πάντα έχουν πλέον τελειώσει, ακόμη και η ιδεολογική διαπάλη. Άρα κάθε αντίληψη, έστω και λογοτεχνική, κινδυνεύει να πέσει στο κενό, αν δεν ιδωθεί με το σχετικό βάρος που απαιτείται, αν δεν αξιολογηθεί ως η λάβα ενός ηφαιστείου, που όσο και αν δεν το καταλαβαίνουμε έρχεται κατά πάνω μας.

Το μυθιστόρημα που συζητάμε, παρότι δεν είναι εύκολο ούτε από τεχνικής πλευράς ούτε ως προς την εκφορά, διαβάζεται απνευστί. Όλα τα στοιχεία που χαρακτήρισαν στο παρελθόν την πεζογραφία του Δημήτρη Νόλλα βρίσκονται και εδώ εγκλωβισμένα, σε μια ατμόσφαιρα συναισθηματική, σε ένα ύφος ολοκληρωτικό και σαφέστατα πολιτικό, με μια γλώσσα εντελώς υποκειμενική και το κυριότερο μ’ ένα δραματικό και τραγικό, όπως αναφέραμε, θέμα, ακραίο αναγνωστικά, για να χωρέσει ό,τι ο δημιουργός έχει αποδομήσει. Το Ταξίδι στην Ελλάδα μπορεί άνετα να επισημανθεί, με τον πιο καθαρό τρόπο, ότι αποτελεί μια διαδρομή που στηρίχτηκε πάνω στην ατομική ευθύνη, στην ιδιότητα του σκεπτόμενου πολίτη και τέλος στην μορφοποίηση επεισοδίων, γεγονότων και καταστάσεων, που από μόνες τους επιζήτησαν αυτήν τη λογοτεχνική καταγραφή.

Το ταξίδι στην Ελλάδα
Δημήτρης Νόλλας
Ίκαρος
184 σελ.
Τιμή € 14,00

Ο Χρίστος Παπαγεωργίου είναι ποιητής και κριτικός λογοτεχνίας.

Άλλα κείμενα:

• Λευτέρης Γιαννακουδάκης: «Τα φαντάσματα του Δεκέμβρη»
• Αχιλλέας ΙΙΙ: «Τέλος πάντων»
• Γιάννης Στρούμπας: «Περίμετρος»
• Ηλίας Λ. Παπαμόσχος: «Ανάληψη»
• Τάκης Καμπύλης: «Το κόμμα του καλού θεού»

Twitter