Joshua Rubenstein: «Οι τελευταίες ημέρες του Στάλιν»
«Την ύστατη στιγμή, άνοιξε ξαφνικά τα μάτια κι έριξε μια ματιά στους πάντες στο δωμάτιο. Ήταν τρομερό αυτό το βλέμμα, παρανοϊκό, ή ίσως θυμωμένο, και γεμάτο φόβο απέναντι στο θάνατο και στα άγνωστα πρόσωπα των γιατρών που ήταν σκυμμένα από πάνω του. Η ματιά του σάρωσε τους πάντες μέσα σ’ ένα δευτερόλεπτο. Τότε συνέβη κάτι ακατανόητο και φοβερό που μέχρι σήμερα δεν μπορώ να το ξεχάσω ή να το κατανοήσω. Αίφνης ύψωσε το αριστερό χέρι σα να έδειχνε κάποιον ψηλά και να μας καταριόταν όλους. Η χειρονομία του ήταν ακατάληπτη και γεμάτη απειλή, κανένας δεν μπορούσε να πει προς ποιον ή προς τι απευθυνόταν. Την επόμενη στιγμή, ύστερα από μια στερνή προσπάθεια παρέδωσε το πνεύμα».
Καμία από αυτές τις απανωτές ζώνες ασφαλείας δεν έσωσε τον τύραννο, που έμεινε ξαπλωμένος κι αβοήθητος στο δωμάτιό του, καθώς όλοι φοβόντουσαν ότι αν τον πλησίαζαν δεν θα έφευγαν ζωντανοί […] Όπως ειπώθηκε, «Ο Στάλιν ενέπνεε τέτοιον τρόμο, ώστε κανένας δεν τόλμησε να μπει ώσπου ήταν πολύ αργά».
Αυτή είναι η αφήγηση της θυγατέρας του Στάλιν Σβετλάνα Αλιλούγιεβα για τον θάνατο του πατέρα της, στο προσκέφαλο το οποίου έμεινε μέχρι το τέλος. Τα μέτρα ασφαλείας του δικτάτορα την τελευταία περίοδο της ζωής του ήταν δρακόντεια. Ο οδηγός του ακολουθούσε δυο διαφορετικές διαδρομές ανάμεσα στο Κρεμλίνο και στην ντάτσα του. Η αυτοκινητοπομπή από πέντε ολόιδιες λιμουζίνες, όλες χωρίς πινακίδες, διένυε τα δώδεκα χιλιόμετρα από το Κρεμλίνο μέχρι την ντάτσα με τους οδηγούς να προσπερνούν ο ένας τον άλλον, ώστε να αποτρέψουν οποιονδήποτε επίδοξο δολοφόνο. Εκατοντάδες πράκτορες περιπολούσαν στο κτήμα της ντάτσας με γερμανικούς ποιμενικούς. Υπήρχαν πολλές κλειδαριές στην πύλη, διπλή σειρά από αγκαθωτό συρματόπλεγμα γύρω από το συγκρότημα και σωματοφύλακες μες στο οικιακό προσωπικό. Καμία από αυτές τις απανωτές ζώνες ασφαλείας δεν έσωσε τον τύραννο, που έμεινε ξαπλωμένος κι αβοήθητος στο δωμάτιό του, καθώς όλοι φοβόντουσαν ότι αν τον πλησίαζαν δεν θα έφευγαν ζωντανοί. Οι φρουροί του και οι σκοποί έξω από την ντάτσα είδαν ένα φως στο παράθυρό του, όμως δεν ήταν βέβαιοι για το τι συνέβαινε, καθώς συνήθιζε να κοιμάται σε διαφορετικά δωμάτια πιστεύοντας ότι κάτι τέτοιο θα μπέρδευε όποιον προσπαθούσε να τον δολοφονήσει. Τελικά, αφού τον άφησαν να κείτεται αβοήθητος για μια ολόκληρη μέρα, έστειλαν το βράδυ τη Ματριόνα Πέτροβνα, μια παλιά καμαριέρα, που τον βρήκε πεσμένο στο πάτωμα της βιβλιοθήκης του. Όπως ειπώθηκε, «Ο Στάλιν ενέπνεε τέτοιον τρόμο, ώστε κανένας δεν τόλμησε να μπει ώσπου ήταν πολύ αργά».
Σύμφωνα με τον Τζόσουα Ρουμπινστάιν, ενεργό ακτιβιστή της Διεθνούς Αμνηστίας με ειδικότητα στα θέματα που αφορούν την πρώην Σοβιετική Ένωση, ολόκληρο το οικοδόμημα που είχε χτιστεί πάνω στον Στάλιν έμοιαζε να συντρίβεται με την κατάρρευση του δικτάτορα. Όλος ο κόσμος περίμενε τις εξελίξεις με κομμένη την ανάσα, καθώς η λαίλαπα του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου ήταν νωπή και κανείς δεν μπορούσε να προβλέψει με ασφάλεια τι θα μπορούσε να ακολουθήσει. Η αμερικανική διπλωματία βρέθηκε εντελώς απροετοίμαστη γι’ αυτό το αναπόφευκτο γεγονός. Όντας η μόνη υπερδύναμη του δυτικού κόσμου μετά την παρακμή της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, οι Ηνωμένες Πολιτείες έμειναν προσκολλημένες στα δόγματα της κομουνιστικής αποτροπής κι απέτυχαν ν’ αδράξουν τη μοναδική ευκαιρία που τους παρείχε η σύγχυση των διαδόχων του Στάλιν, οι οποίοι αποζητούσαν ένα έρεισμα στη Δύση για να προχωρήσουν μεταρρυθμίσεις που θα τους έβγαζαν από τα αδιέξοδα της σταλινικής τυραννίας. Όπως το διετύπωσε ο πρόεδρος Αϊζενχάουερ, «Ε λοιπόν, πέθανε – και πήγαμε να δούμε τι ευφυείς ιδέες υπήρχαν στα αρχεία ετούτης της κυβέρνησης και τι σχέδια είχαν καταστρωθεί. Αυτό που βρήκαμε ήταν ότι το αποτέλεσμα εφτά χρόνων αερολογίας είναι ΜΗΔΕΝ. Δεν έχουμε κανένα σχέδιο. Δεν έχουμε καν συμφωνήσει για το τι έχει αλλάξει τώρα που πέθανε. Είναι – είναι εγκληματικό, αυτό μπορώ να πω όλο κι όλο». Καθώς τα νέα διέρρεαν, το Ράδιο Βελιγράδι εξέδωσε ένα σχόλιο με τίτλο «Επιθανάτιος ρόγχος στο λαρύγγι του μεγαλύτερου δικτάτορα στον κόσμο» και σ’ ένα γκουλάγκ, όπως αφηγείται κάποιος κρατούμενος: «Τρέξαμε όλοι στο νοσηλευτήριο του στρατοπέδου... με τα δόντια μας να κροταλίζουν από την προσμονή... Ο επικεφαλής γιατρός βγήκε έξω. Ήταν καθηγητής, πολύ μορφωμένος άνθρωπος. Χαμογέλασε πλατιά και μας είπε: “Παιδιά, το κάθαρμα έχει ξοφλήσει. Δεν έχει καμιά ελπίδα”. Κι εμείς αρχίσαμε να φιλιόμαστε’’. Ένας μεθυσμένος μεσήλικας δήλωσε ανοιχτά σ’ ένα τραμ: «Τι υπέροχη μέρα. Σήμερα θάψαμε τον Στάλιν», ένας διευθυντής καταστήματος είπε σε μια συγκέντρωση διακοσίων ατόμων «Χάσαμε έναν προσφιλή κι αγαπημένο εχθρό» κι ένας ναύτης φώναξε: «Σήμερα για μένα είναι γιορτή και θα μεθύσω».
Μετά τον θάνατο του Στάλιν χάθηκε μια μοναδική ευκαιρία για όλο τον κόσμο ν’ ακολουθήσει μια διαφορετική πορεία, αποφεύγοντας τη φρενήρη κούρσα των εξοπλισμών και τις συγκρούσεις σε όλο τον πλανήτη, καθώς ο διχασμός του κόσμου επέτρεψε τη συνέχιση των εχθροπραξιών στις επόμενες δεκαετίες υπονομεύοντας την ειρηνική συνύπαρξη των ανθρώπων σε όλη τη γη.
Ο συγγραφέας υπήρξε συνεργάτης του Κέντρου Ρωσικών και Ευρασιατικών Σπουδών Ντέιβις του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ, δραστηριοποιήθηκε σε υποθέσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων για πάνω από σαράντα χρόνια κι έχει γράψει μια σειρά από βιβλία που αφορούν αυτήν τη συγκλονιστική περίοδο. Ταξίδεψε πολλές φορές στη Ρωσία, όσο ακόμα υπήρχε το κομουνιστικό καθεστώς, για να συνομιλήσει με δεκάδες επιζώντες που βίωσαν εκείνη τη σκοτεινή εποχή. Το βιβλίο του αποτελεί ένα συναρπαστικό χρονικό των γεγονότων πριν και μετά τον θάνατο του Σοβιετικού δυνάστη, του οποίου το τελευταίο δολοφονικό σχέδιο αφορούσε την εξουδετέρωση μιας σειράς υψηλόβαθμων Εβραίων γιατρών που υποτίθεται ότι ήταν μέρος αυτού που ονομάστηκε «Συνωμοσία των ανθρώπων με τις λευκές μπλούζες». Καθώς ο τύραννος ψυχομαχούσε άρχισε ένας αμείλικτος πόλεμος για τη διαδοχή του ανάμεσα σ’ αυτούς που έχουν χαρακτηριστεί ως «… ίσως η μεγαλύτερη δολοφονική συμμορία όλων των εποχών», με το πρωτοπαλίκαρό του, τον Μπέρια, να μην μπορεί να κρύψει τη χαρά του αναφωνώντας το περίφημο «Κρουστάλεφ, το αμάξι μου!». Ως αρχηγός της πανίσχυρης κρατικής ασφάλειας ανέλαβε τα ηνία, παραμέρισε τον Μαλένκοφ, έναν ακούραστο γραφειοκράτη που δεν πρόβαλε σοβαρή αντίσταση, κι ανακοίνωσε μια σαρωτική μεταρρύθμιση δίνοντας αμνηστία σ’ ένα εκατομμύριο κρατουμένους των γκουλάγκ, η μεγαλύτερη απελευθέρωση στην ιστορία των στρατοπέδων συγκέντρωσης. Όμως αυτός που θα κέρδιζε την τελική μάχη ήταν ο Χρουστσόφ, ένας αδυσώπητα φιλόδοξος γιος ενός εργάτη ορυχείων από την Ουκρανία. Με την καίρια υποστήριξη του Μαλένκοφ και τη βοήθεια των Μπουλγκάνιν, υπουργού Άμυνας, και του στρατάρχη Ζούκοφ, συνέλαβαν και εκτέλεσαν δίχως έλεος τον Μπέρια και κατόπιν έστειλαν όλα τα απομεινάρια του σταλινικού παρελθόντος σε μια τρομερή οργουελική τρύπα, όπου θάφτηκε σαν να μην υπήρξε ποτέ η εποχή της σταλινικής παντοδυναμίας.
Το τρομερό συμπέρασμα που συνάγεται από τη μελέτη εκείνης της εποχής, όπως αναπαρίσταται στις σελίδες του βιβλίου, είναι ότι μετά τον θάνατο του Στάλιν χάθηκε μια μοναδική ευκαιρία για όλο τον κόσμο ν’ ακολουθήσει μια διαφορετική πορεία, αποφεύγοντας τη φρενήρη κούρσα των εξοπλισμών και τις συγκρούσεις σε όλο τον πλανήτη, καθώς ο διχασμός του κόσμου επέτρεψε τη συνέχιση των εχθροπραξιών στις επόμενες δεκαετίες υπονομεύοντας την ειρηνική συνύπαρξη των ανθρώπων σε όλη τη γη.
Οι τελευταίες ημέρες του Στάλιν
Joshua Rubenstein
Μετάφραση: Μιχάλης Μακρόπουλος
Ψυχογιός
360 σελ.
ISBN 978-618-01-1935-0
Τιμή: €18,80
