fbpx
Δημήτρης Καλοκύρης: «Μπεθ»

Δημήτρης Καλοκύρης: «Μπεθ»

Στον χειμαρρώδη κατάλογο των δημοσιευμένων και ποικίλων έργων του Δημήτρη Καλοκύρη προστίθεται και το Μπεθ, που σημαίνει Βήτα ή Οίκος ή Μπόρχες. Το έργο δεν ξέρω σε ποιο είδος θα μπορούσε κανείς να το εντάξει. Δεν είναι δοκίμιο, δεν είναι διήγημα, δεν είναι ποίημα, δεν είναι συνέντευξη. Τι είναι; Όλα αυτά μαζί και κάτι παραπάνω. Είναι και ο θαυμασμός του συγγραφέα του για τον μεγάλο δημιουργό, τον οποίο είχε την τύχη να συναντήσει και να μιλήσει μαζί του εκ του σύνεγγυς. Αντιγράφω από τον Πρόλογό του τη φράση «αδέξιοι παραθεριστές στα μεταλλεία της γλώσσας, αθροίζαμε επιδόσεις στη διαλεκτική και στην εφήμερη αρχιτεκτονική των ονείρων, διαβάζοντας Φουκό, Κορτάσαρ και αστυνομικά». Ο πληθυντικός αριθμός της φράσης περιλαμβάνει και τον «Γιώργο Χουλιάρα που μιλούσε με ενθουσιασμό για τον Αργεντινό συγγραφέα». Και έτσι, με το πέρασμα του χρόνου, το τότε «Καλοκαίρι του 1970» μυθοποιείται και τα ρινίσματα των μετάλλων της γλώσσας, των βιβλίων, των προσώπων, που συνάθροισαν οι δυο μαζί, έχτισαν τον μύθο μιας ζωής ή τον πύργο της Βαβέλ ή του Κάφκα (ας προσθέσω κι εγώ τον Πύργο του Νελ του Δουμά ή του Ακροπόταμου του Χατζόπουλου ή τον πυργίσκο του Παπαδιαμάντη ή το πυργάκι του ήλιου του Ελύτη· ο καθείς και ο πύργος του).

Η καλλιτεχνική φαντασία και η αξιοποίηση τόσων τιμαλφών είναι ένας θαυμαστός άθλος. Ανασύρω από το πλήθος εκείνη την εικόνα του Μπόρχες που εμφανίζεται μέσα από την τρύπα που κάνει η σφαίρα από το όπλο του πρωταγωνιστή στην ταινία Performance. Είδα την ταινία τώρα, με αφορμή το Μπεθ, και ανακάλυψα πόσο παλιά είναι η βία και τα ναρκωτικά στον κινηματογράφο και πόσο η ταινία δεν έχει να ζηλέψει τίποτα από τις σημερινές. Και όσο η τρύπα από τον πυροβολισμό βαθαίνει σαν σπείρα που διατρυπά το βάθος, ο λαβύρινθος του οφθαλμού αποκαλύπτει τα πολλαπλά επίπεδα ενός λαβυρίνθου κόλασης.

Ο Καλοκύρης έχει σχηματίσει ένα θησαυρό αναφορών. Ο Μπόρχες εδώ, εκεί και αλλού. Εγώ, ως αναγνώστρια του Έκο, θυμάμαι την απάντησή του στο γιατί ο Χόρχε, ο ηγούμενος της Μονής και κέρβερος της βιβλιοθήκης στο Όνομα του ρόδουείναι τυφλός, όπως και Χόρχε Λούις Μπόρχες: «γιατί εδώ πληρώνονται όλα» είχε πει.

Και όλα βρίσκονται εδώ, στο βιβλίο, το οποίο, ειρήσθω εν παρόδω, πρωτοεκδόθηκε από τις εκδόσεις Ύψιλον το 1992, από τα Ελληνικά Γράμματα το 2007 και τώρα από τις εκδόσεις Πατάκη, το 2016.

Ο συγγραφέας δεν επιχειρεί να δώσει συνοχή στα κείμενά του. Απλώς τα παραθέτει. Σαν να έσπασε το φράγμα και ξεχύθηκε ένας θησαυρός που μαζευόταν εκεί, από το 1970· χαρτάκια, σημειώματα, ποιήματα, συνεντεύξεις, συζητήσεις, σκέψεις και στοχασμοί, μεταφράσεις, αγωνίες, σχολιασμοί, γνώμες απλών ανθρώπων και άλλα παράπλευρα κείμενα.

Στο ποίημα για τη «Μυθική ίδρυση του Μπουένος Άιρες» διαβάζουμε την αρχή του κόσμου μέσα από το «αργόσυρτο λασπερό ποτάμι», για τον «Χουάν Ντίας» τον «περιδρόμιασαν οι Ινδιάνοι», τους χιλιάδες άντρες που «ήρθαν από μια θάλασσα πέντε φεγγάρια πλάτος» και όλα εκείνα που προηγήθηκαν πριν η πατρίδα του γίνει αυτή που είναι σήμερα.

Η πληροφορία του Νάσου Βαγενά «Είδα τον Μπόρχες. Ξαφνικά να περνά στον καθρέφτη του Ζόναρς» και το σχόλιο του Καλοκύρη «Νιώθεις τον μύθο να διασχίζει τον καθρέφτη της Ιστορίας» με έκανε, ο πρώτος, να ζηλέψω που δεν έτυχα κι εγώ στου Ζόναρς τη μέρα εκείνη και ο δεύτερος μου θύμισε τον στίχο του Σεφέρη «τον ξένο και τον εχθρό τον είδαμε στον καθρέφτη». Όμως ο Μπόρχες δεν είναι ούτε ξένος ούτε εχθρός, είναι gringo (εδώ θυμάμαι τα γουέστερν σπαγγέτι) και griego που σημαίνει Έλληνας. «Οι Εβραίοι λόγω της Βίβλου και οι Έλληνες είναι αυτοί που στήριξαν την ανθρωπότητα» λέει και για τον Όμηρο, που «είναι ο Ποιητής – ο Δημιουργός».

 Σαν να έσπασε το φράγμα και ξεχύθηκε ένας θησαυρός που μαζευόταν εκεί, από το 1970· χαρτάκια, σημειώματα, ποιήματα, συνεντεύξεις, συζητήσεις, σκέψεις και στοχασμοί, μεταφράσεις, αγωνίες, σχολιασμοί, γνώμες απλών ανθρώπων και άλλα παράπλευρα κείμενα.

Ένας άλλος που είχε την τύχη να μιλήσει διά ζώσης με τον Μπόρχες είναι ο ποιητής και διπλωμάτης Γιώργος Βέης. Τη συνάντησή τους αναπτύσσει σε πέντε σελίδες του βιβλίου του Μανχάταν – Μπανγκόκ(Κέδρος, 2011, σελ. 153-159). Εκεί, στη Νέα Υόρκη, το 1984 (οργουελική η χρονολογία) είχε μια εμπειρία σταθμό στον χρόνο. Σταχυολογώ το ότι ο Μπόρχες δεν έκρυψε τον θαυμασμό του για τον Όμηρο και την επιθυμία: «Θα ήθελα πολύ να μάθω κάποτε Ελληνικά… είναι γεμάτα τα λεξικά μας από λέξεις σας». Αργότερα ο Βέης διάβασε στο δοκίμιο του Βαγενά «Ο Μπόρχες και ο λαβύρινθος της ειρωνείας» ότι «η εκφραστική του Μπόρχες είναι το έσχατο όριο της ιδέας του πολιτισμού». Και εκεί και τότε, ο Βέης χαρακτηρίζει το Μπεθ ως «ένα αρχείο για τον Μπόρχες, που εξέδωσε με τη γνωστή αγάπη του για τον Δημιουργό…». Πρόσφατα επανακυκλοφόρησε και η μετάφρασή του στα Φανταστικά όντα.

Το όνομά του σημαίνει αστός-bourgeois και είναι πορτογαλικής καταγωγής. Για τους αυτοδικούντες στον δρόμο λέει ότι τύλιγαν το πόντσο στο αριστερό τους μπράτσο που το είχαν σαν ασπίδα και χτυπούσαν με το άλλο που κρατούσε το μαχαίρι. Και σκέφτηκα ότι την ίδια κίνηση έκαναν οι παλιοί μάγκες μας στου Ψειρή με το σακάκι τους. Ωστόσο και οι Γάλλοι αριστοκράτες με το αριστερό ψηλά και στο δεξί το σπαθί ξιφομαχούσαν.

Ο Μπόρχες δεν γνωρίζει Νεοέλληνες λογοτέχνες, μόνο τον Καζαντζάκη λίγο, λέει. Όμως τα έργα του Καζαντζάκη εκδίδονταν στην Αργεντινή και ο ίδιος ήταν βιβλιοφάγος και εργαζόταν στην Εθνική Βιβλιοθήκη! Παρομοίως, ο Ροΐδης «δεν γνώριζε» τον μεγαλύτερό του Ανδρέα Λασκαράτο, γιατί «έχουν βγει τόσοι και τόσοι τώρα, πού να τους θυμηθεί κανείς!». Ωστόσο, μπορούμε να αναρωτηθούμε πώς είναι δυνατόν να μην τον ξέρει είκοσι πέντε χρόνια μεγαλύτερό του, με τον οποίο είχε αλληλογραφία και είχε και εκείνος αφοριστεί από την εκκλησία. Επίσης, πολλά συνηγορούν υπέρ του ότι ο Μπόρχες πρέπει να ήξερε και τον Νίκο Εγγονόπουλο, από τον μεταφρασμένο και στα γαλλικά και στα αγγλικά Μπολιβάρ. Και τον Καβάφη πρέπει να τον ξέρει κι ας το αρνείται. Ο Καλοκύρης παραθέτει απόψεις του Βαγενά και του Αρανίτση που υπερασπίζονται την άποψη. «Φυσικά, ανάμεσά τους, πάντα ‘‘ρει’’ ο Ατλαντικός». Ενδιαφέρεται για την ελληνική γλώσσα, ξέρει λέξεις, ζητά την ιστορία τους, ρωτάει πού είναι το Μεσολόγγι και θυμάται ότι «Εκεί … πέθανε ο Μπάιρον». Θεωρεί ότι «Όλη η Δύση είναι Ελλάδα εν εξορία. Όλοι οι Δυτικοί, Έλληνες εν εξορία». Θα ήθελε να ξαναέρθει στην Ελλάδα, «Ειδαλλιώς, έζησα μάταια», λέει. Και ήρθε τέσσερις φορές. Πήγε στην Κρήτη, τον τίμησαν, χάιδεψε προσεκτικά τη λύρα του δάσκαλου Κώστα Μουντάκη που έπαιξε προς τιμήν του. Είδε τον Προμηθέα στην Επίδαυρο που τον συλλογιζόταν ως μέρος της παγκόσμιας μνήμης.

Οι περίπατοι του Καλοκύρη στην πόλη, στα περίχωρα, η επίσκεψη στην Εθνική Βιβλιοθήκη, τα βιβλία, οι προβληματισμοί του μεταφραστή πάνω στην επιλογή της κατάλληλης λέξης για να μην προδώσει τον μεταφραζόμενο, σε μια γλώσσα από την οποία ήξερε μόνο τον Θερβάντες, τον «λιγωτικό» Λόρκα και το «adios muchachos». Στο δίλημμα πώς μεταφράζω: «όνειρο ή ενύπνιο;», «κορμί ή σώμα;» (στο υποσυνείδητο να τρέχει ο Ελύτης στον Μικρό ναυτίλο, όπου «άλλο πράγμα είναι η αγάπη και άλλο πράγμα ο έρωτας· άλλο η επιθυμία και άλλο η λαχτάρα· άλλο η πίκρα και άλλο το μαράζι· άλλο τα σπλάχνα κι άλλο τα σωθικά»), που σημαίνει πως η κάθε λέξη έχει το ειδικό της βάρος και ο μεταφραστής θέλει να ξέρει τι θέλει να πει ο μεταφραζόμενος. Ο Σεφέρης και ο Μπόρχες, ο Μπόρχες και η μουσική, του αρέσει η ελληνική μουσική, κυρίως ο Μίκης Θεοδωράκης. Συγκρατώ τη λάμψη που πέρασε από τα μάτια του ταξιτζή όταν άκουσε ότι ο επιβάτης του ήταν Έλληνας: «Δεν έχω ξαναδεί ποτέ μου Έλληνα!». Ένας άλλος: «Ο Μπόρχες είναι ο Μαραδόνα της Λογοτεχνίας».

Το βιβλίο αφορά τον Μπόρχες, αλλά διαβάζεται και πέραν του Μπόρχες για όσα μπορχικά ή άλλα ο συγγραφέας του κομίζει και πλουτίζει τον αναγνώστη του. Το μπορχικό χάος μάς προσφέρει μια καταπληκτική, γοητευτική εμπειρία.

 

Μπεθ
Ένα κυλιόμενο αρχείο για τον Μπόρχες
Δημήτρης Καλοκύρης
Πατάκης
126 σελ.
ISBN 978-960-16-7085-0
Τιμή: €8,50

001 patakis eshop


 

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
ΚΡΙΤΙΚΕΣ > ΔΙΑΦΟΡΑ
Κατερίνα Τσιρίδου – Τάσος Κακλαμάνης: «Μαρίκα Νίνου / Ευαγγελία Αταμιάν: “Σαν άστρο εβασίλεψα”»

Είναι ένα βιβλίο με θέμα τη ζωή της Μαρίκας Νίνου, που συνέγραψαν η Κατερίνα Τσιρίδου και ο Τάσος Κακλαμάνης με τη βοήθεια της Ευαγγελίας Αγαπητού, μεγαλοπρεπές, τέτοιο που να αξίζει στη μεγάλη...

ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΚΑΤΑΧΩΡΙΣΕΙΣ

ΕΙΔΗΣΕΙΣ

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Διεύθυνση

Πτολεμαίων 4
(Πλατεία Προσκόπων)
11635 Αθήνα,
Τηλ.-fax: 210.7212307
info@diastixo.gr
ISSN: 2585-2485

ΕΓΓΡΑΦΗ ΣΤΟ NEWSLETTER

Εγγραφείτε τώρα στο newsletter μας και μάθετε πρώτοι. τα τελευταία νέα για το βιβλίο και για τις τέχνες.

Με την επίσκεψη στο site μας, αποδέχεστε τη χρήση Cookies από το diastixo.gr, με σκοπό τη βελτίωση των υπηρεσιών που σας παρέχουμε.