Peter B. Lewis: «Άρτουρ Σοπενχάουερ»
Πρόκειται για μια προσωπική και φιλοσοφική βιογραφία που εξετάζει την πνευματική εξέλιξη του μεγάλου φιλοσόφου Άρτουρ Σοπενχάουερ στο πλαίσιο της οικογένειάς του, της εποχής του και των συγκυριών της ζωής του. Συγγραφέας ο Peter Β. Lewis, που έχει διδάξει φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου και έχει επιμεληθεί την έκδοση Wittgenstein, Aesthetics and Philosophy, και μεταφραστής ο Βασίλης Μανουσάκης. Το βιβλίο ανήκει στην πολύ ενδιαφέρουσα σειρά «Μικρές Βιογραφίες», που μόλις έχει αρχίσει να κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο και έχει ως σκοπό της να παρουσιάσει σύντομα και περιεκτικά τη ζωή μεγάλων προσωπικοτήτων, καλλιτεχνών, συγγραφέων, φιλοσόφων κ.ά. Άλλα δύο βιβλία της σειράς ήδη κυκλοφορούν (Έντγκαρ Άλαν Πόε, Βλαντίμιρ Λένιν) με διπλό εξώφυλλο, που το πρώτο περιλαμβάνει μια φράση μέσα από το βιβλίο και το δεύτερο ένα πολύ σύντομο βιογραφικό του προσώπου που βιογραφείται και μια φωτογραφία του. Κάθε βιβλίο συμπεριλαμβάνει και πλούσιο φωτογραφικό υλικό που ζωντανεύει την αφήγηση.
Έτσι, στο σύντομο βιογραφικό του εξωφύλλου του βιβλίου που παρουσιάζουμε διαβάζουμε: «Όνομα: Άρτουρ Σοπενχάουερ. Γέννηση: 22 Φεβρουαρίου, Ντάντσιχ. Θάνατος: 21 Σεπτεμβρίου 1860, Φρανκφούρτη. Αιτία θανάτου: καρδιακή ανεπάρκεια. Υπηκοότητα: γερμανική. Ιδιότητα: καθηγητής πανεπιστημίου, φιλόσοφος, συγγραφέας και μουσικολόγος».
Η ικανοποίηση του πόθου μας δεν θα σημάνει την εξάλειψη της βούλησής μας για ζωή και πάντα θα προκύπτουν καινούρια αντικείμενα πόθου. Σκοπός, λοιπόν, είναι να απαλλαγούμε από την επιθυμία μας, κάτι που μπορεί να γίνει με την καλύτερη γνώση. Αυτή του η άποψη του τον καθιέρωσε ως φιλόσοφο της απαισιοδοξίας. Ίσως, βέβαια, αυτή η θέση του να αποτελούσε μια προσπάθεια να βρει έναν τρόπο αντίστασης στην απογοήτευση και την αθλιότητα της ανθρώπινης ζωής.
Ο συγγραφέας, με πολύ λιτό και κατανοητό τρόπο και με εφόδια τη βαθιά γνώση του για τον κόσμο της φιλοσοφίας, αφηγείται τα κυριότερα γεγονότα-σταθμούς της ζωής του Σοπενχάουερ για το νόημα της ζωής, για τη φύση της τέχνης, της θρησκείας και της ηθικής και παράλληλα αναλύει τις βασικές φιλοσοφικές του θέσεις που έχουν πιθανόν ως αφετηρία αυτά τα γεγονότα, τα οποία διαμόρφωσαν σε μεγάλο βαθμό τον χαρακτήρα του και τη στάση του απέναντι σε πρόσωπα και γενικότερα στον κοινωνικό του περίγυρο. Έτσι, σ’ ένα πρώτο μέρος του βιβλίου βρίσκει κανείς πληροφορίες για την οικογένεια του Σοπενχάουερ (γόνος πλούσιας εμπορικής οικογένειας), για τα ταξίδια που έκανε μαζί τους στις γαλλικές και ελβετικές Άλπεις, τις πεζοπορίες του εκεί και τις αναρριχήσεις του, που δικαιολογούν την εμφανή αγάπη του για τη φύση. Κύριο γεγονός για την εξέλιξη του Άρτουρ στάθηκε ο θάνατος του αγαπημένου του πατέρα (1805), που τον βύθισε σε απέραντη θλίψη. Για τον θάνατό του θεώρησε υπεύθυνη τη μητέρα του Γιοχάνα, η οποία, πίστευε, κατά τη διάρκεια της ασθένειάς του δεν τον φρόντισε όσο έπρεπε. Αυτό θα τον οδηγήσει σε ατέλειωτες προστριβές μαζί της και θα γίνει η αιτία για τις δυσλειτουργικές σχέσεις του με τις γυναίκες. Καθώς είχε υποσχεθεί στον πατέρα του ότι θα ακολουθούσε το επάγγελμά του, ενώ η βαθύτερη επιθυμία ήταν ν’ ακολουθήσει πανεπιστημιακές σπουδές, αισθανόταν έναν εσωτερικό διχασμό που τον οδήγησε σε κρίση κατάθλιψης και ενοχής. Η ρευστοποίηση όμως της ιδιόκτητης εμπορικής εταιρείας από την Γιοχάνα θα ελευθερώσει τον Άρτουρ από την υπόσχεσή του να γίνει έμπορος και σύντομα θα αποφασίσει να πραγματοποιήσει το όνειρό του, να ακολουθήσει δηλαδή ακαδημαϊκή καριέρα. Ήδη στο περιβάλλον της μητέρας του είχε γνωρίσει πολλές σημαίνουσες προσωπικότητες, μεταξύ των οποίων τον Χέγκελ και τον Γκαίτε, οι οποίες συνιστούσαν το κατάλληλο πνευματικό κλίμα, μια παρότρυνση προς αυτή την κατεύθυνση.
Ο χαρακτήρας όμως του Σοπενχάουερ ήταν πολύ δύσκολος, εγωκεντρικός, αντικοινωνικός, αγενής και γρήγορα ήλθε σε προστριβές και συγκρούσεις με τα πρόσωπα του κύκλου της μητέρας του, ακόμη και με τον Γκαίτε, με βασική αιτία τη θεωρία του «Περί χρωμάτων». Στις λογομαχίες του γινόταν πολύ επιθετικός, «σαν σκύλος που γαβγίζει». Κάποιος, μάλιστα, συνομιλητής του του είχε προσδώσει το παρατσούκλι «Jupiter tonans» (βροντών Δίας). Παρά την ιδιότροπη προσωπικότητά του, όμως, ασχολήθηκε με συνέπεια και αποκλειστικά με τη φιλοσοφία και, μέσα σε λίγα χρόνια, όταν ήταν τριάντα ετών, δώδεκα χρόνια δηλαδή μετά από την απόφασή του να σπουδάσει, δημοσίευσε το σπουδαίο και εμβληματικό έργο του Ο κόσμος ως βούληση και ως παράσταση.
Στην ιστορία της φιλοσοφίας ο Σοπενχάουερ θεωρείται ένας εκ των κορυφαίων Γερμανών φιλοσόφων, που έγινε γνωστός μ’ αυτό το έργο και με το οποίο επηρέασε πολλούς σπουδαίους συγγραφείς, φιλοσόφους και ποιητές, όπως τους Νίτσε, Βιτγκενστάιν, Τολστόι, Ζολά, Μοπασάν, Τόμας Μαν, Κάφκα, Φρόιντ κ.ά. Ο Σοπενχάουερ υιοθέτησε καταρχάς την υπόθεση του Καντ για το «πράγμα καθεαυτό», αμφισβήτησε ωστόσο τον ισχυρισμό του ότι πρόκειται για κάτι άγνωστο σε μας. Θεώρησε μάλιστα ότι το «πράγμα καθεαυτό» ταυτίζεται με την ουσία της ύπαρξής μας που, κατ’ αυτόν, είναι η «βούληση», μια δύναμη δηλαδή που υπάρχει πέρα από το σώμα μας, πέρα από τις αισθήσεις μας, πέρα από το λογικό μας. Δεν περιορίζεται μάλιστα μόνο στα ανθρώπινα όντα, αλλ’ απεναντίας απλώνεται παντού στο σύμπαν και διακλαδίζεται σε όλα τα όντα, έμβια και ανόργανα. Πρόκειται για μια τυφλή δύναμη, απεριόριστη και με ακατάπαυστη ορμή. Μοναδικός της σκοπός είναι να υπάρχει.
Οι τρεις πυλώνες της σοπενχαουρικής σκέψης στάθηκαν ο Καντ, ο Πλάτων και οι Ουπανισάδες, τα ιερά κείμενα της ινδικής θρησκείας. Ακολουθώντας ο Σοπενχάουερ τον Καντ αναγνώρισε την εμπειρική συνείδηση ως φαινόμενο, ως τον κόσμο του «φαίνεσθαι». Αυτό τον κόσμο τον ταύτισε με την έννοια της «ψευδαίσθησης» της ινδουιστικής διδασκαλίας («η ζωή είναι δέσμια όχι μόνο της αμαρτίας και του θανάτου, αλλά και της ψευδαίσθησης»), η οποία είναι τόσο αληθινή όσο και ο ίδιος ο κόσμος των αισθήσεων. Μ’ αυτή την ταύτιση ο ιδεαλισμός του Σοπενχάουερ βρέθηκε σε αντιστοιχία με την ινδουιστική ιδέα του Πέπλου της Μάγια, το απατηλό εκείνο «παραπέτασμα που αποκρύπτει από τους θνητούς στη διάρκεια της ζωής τους την πραγματικότητα της κατάστασής τους». Μόνο οι πεφωτισμένοι μπορούν να δουν μέσα από τον Πέπλο και να κατακτήσουν την πνευματική γαλήνη, μέσω της παραίτησής τους από τη βούληση για ζωή. Στο σημείο αυτό ο Σοπενχάουερ ενστερνίζεται την άποψη του Πλάτωνα ότι «η ζωή του συνετού ανθρώπου είναι μια μακρά διαδικασία που οδηγεί στον θάνατο, μια απόδραση από τον κόσμο». Η επιθυμία μας λοιπόν ή, με άλλους όρους, η «βούληση για ζωή» είναι αυτό που μας υποβάλλει σε ένα ατέλειωτο βασανιστήριο, αφού η επιθυμία μας (το θεμελιώδες σφάλμα) δεν πρόκειται να εκπληρωθεί ποτέ, γιατί η ικανοποίηση του πόθου μας δεν θα σημάνει την εξάλειψη της βούλησής μας για ζωή και πάντα θα προκύπτουν καινούρια αντικείμενα πόθου. Σκοπός, λοιπόν, είναι να απαλλαγούμε από την επιθυμία μας, κάτι που μπορεί να γίνει με την καλύτερη γνώση. Αυτή του η άποψη του τον καθιέρωσε ως φιλόσοφο της απαισιοδοξίας. Ίσως, βέβαια, αυτή η θέση του να αποτελούσε μια προσπάθεια να βρει έναν τρόπο αντίστασης στην απογοήτευση και την αθλιότητα της ανθρώπινης ζωής.
Ο χαρακτήρας όμως του Σοπενχάουερ ήταν πολύ δύσκολος, εγωκεντρικός, αντικοινωνικός, αγενής και γρήγορα ήλθε σε προστριβές και συγκρούσεις με τα πρόσωπα του κύκλου της μητέρας του, ακόμη και με τον Γκαίτε, με βασική αιτία τη θεωρία του «Περί χρωμάτων». Στις λογομαχίες του γινόταν πολύ επιθετικός, «σαν σκύλος που γαβγίζει». Κάποιος, μάλιστα, συνομιλητής του του είχε προσδώσει το παρατσούκλι «Jupiter tonans» (βροντών Δίας).
Συμπέρασμα: Το βιβλίο αποτελεί μια πολύ καλή ευκαιρία για όλους εκείνους που τους γοητεύει η αναζήτηση του νοήματος της ζωής και που θέλουν να κατανοήσουν τη φιλοσοφική πορεία του Σοπενχάουερ χωρίς τον σκόπελο των δύσκολων νοημάτων, γιατί σκοπός του συγγραφέα Peter B. Lewis είναι ακριβώς η εκλαΐκευση.
Άρτουρ Σοπενχάουερ
Peter B. Lewis
μετάφραση: Βασίλης Μανουσάκης
Μεταίχμιο
ISBN 978-618-03-0070-3
232 σελ.
Τιμή: €14,40
