Phil Knight: «Χτίζοντας μια αυτοκρατορία»
Πριν λίγες ημέρες οι Αμερικανοί εξέλεξαν για 45ο πρόεδρό τους τον εκκεντρικό μεγιστάνα Ντόναλντ Τραμπ και έριξαν σε περίσκεψη την υφήλιο, που αδυνατεί να καταλάβει το «πώς» και το «γιατί» αυτής της επιλογής. Το παρόν βιβλίο, το οποίο δεν έχει καμία σχέση με τον Τραμπ και την αμερικανική πολιτική, ενδέχεται να βοηθήσει τους αναγνώστες να καταλάβουν τι σημαίνει «επιχειρηματίας» στις ΗΠΑ και τι «αμερικανικό όνειρο», κι εξ αυτού, πώς λειτουργεί ο μέσος Αμερικανός ψηφοφόρος· ο λευκός άνδρας των Μεσοδυτικών Πολιτειών, ας πούμε...
Το 1962, μετά από σπουδές στο Πανεπιστήμιο του Όρεγκον και στο ξακουστό Στάνφορντ όπου έλαβε μεταπτυχιακό στα οικονομικά, ο 24χρονος Φιλ Νάιτ από το Πόρτλαντ του Όρεγκον, γόνος μεσοαστικής οικογένειας κι ερασιτέχνης αθλητής σε δρόμους αντοχής, πραγματοποίησε ένα ταξίδι στον κόσμο. Μάλιστα, στις αρχές του 1963 ο Νάιτ, επιστρέφοντας από την Ασία, επισκέφτηκε την Ελλάδα, «το πιο εντυπωσιακό μέρος που γνώρισε», όπως γράφει. Εδώ μαγεύτηκε με την Ακρόπολη, τον Παρθενώνα και το ναό της Αθηνάς Νίκης. Από τότε, σε ηλικία 25 ετών κι ενώ η «αυτοκρατορία» του δεν βρισκόταν ούτε καν στα όνειρά του, είχε στο νου του το αρχαιοελληνικό αθλητικό ιδεώδες, το πνεύμα του αγώνα και, φυσικά, τη... «Νίκη».
Oι «Άνθρωποι από το Όρεγκον», όπως έμειναν στην ιστορία, ήταν η ομάδα που δημιούργησε το θρύλο της Nike, και στο παρόν βιβλίο ο πρώτος από αυτούς και μόνος στην εταιρεία από την αρχική σύνθεση διηγείται τη συναρπαστική ιστορία τους.
Οι «Άνθρωποι του Όρεγκον»
Με την επιστροφή του στις ΗΠΑ, ο Νάιτ, που δεν ήθελε να δουλέψει ως καθηγητής ή ως λογιστής –οι δύο πρώτες δουλειές που δοκίμασε–, αποφάσισε να ασχοληθεί με το εμπόριο. Η εταιρεία που ίδρυσε με 50 δολάρια δανεικά από τον πατέρα του, η Blue Ribbon Sports, κατάφερε το 1964 να υπογράψει συμφωνία αντιπροσώπευσης στις ΗΠΑ της ιαπωνικής μάρκας αθλητικών παπουτσιών Japan’s Onitsuka Tiger Company· η γνωστή μας αργότερα ως Asics Tiger. Λίγα χρόνια αργότερα η Blue Ribbon θα μετονομαστεί σε Nike.
Σημειώστε όμως: το όνομα «Νίκη» (Nike), δεν το επέλεξε ο ίδιος ο Νάιτ, αλλά ένας συντοπίτης εργαζόμενός του (και κατόπιν μέτοχος). Ο Τζεφ Τζόνσον, όπως ονομάζεται, έμεινε στην ιστορία ως ο «Υπάλληλος Πλήρους Απασχόλησης Υπ’ Αριθμόν Ένα» στην εταιρεία που ίδρυσε ο Νάιτ· εκατομμυριούχος πλέον, ζει αποτραβηγμένος σε ερημικό ράντζο στο Νιου Χαμσάιρ.
O Νάιτ, ο Τζόνσον κι άλλοι δύο, ο προπονητής της αμερικανικής ομάδας στίβου για τους Ολυμπιακούς του Μονάχου (1972) και σχεδιαστής αθλητικών υποδημάτων Μπιλ Μπάουερμαν (πέθανε το 1999 σε βαθιά γεράματα κι έχοντας αποκτήσει τεράστια περιουσία κι αυτός ως μέτοχος) και ο ανάπηρος πρώην αθλητής Μπομπ Γούντελ (ζει κι αυτός αποτραβηγμένος από τα εγκόσμια, πολυεκατομμυριούχος επίσης...), οι «Άνθρωποι από το Όρεγκον», όπως έμειναν στην ιστορία, ήταν η ομάδα που δημιούργησε το θρύλο της Nike, και στο παρόν βιβλίο ο πρώτος από αυτούς και μόνος στην εταιρεία από την αρχική σύνθεση διηγείται τη συναρπαστική ιστορία τους.
Ο Νάιτ, πουλώντας ιαπωνικά παπούτσια στις ΗΠΑ, κατάφερε να κάνει αμέσως τζίρο 8.000 δολάρια, το 1966 έφτασε τα 40.000 δολάρια, το 1967 τα 80.000 δολ., ενώ το 1969, μια εξαετία μετά την ίδρυσή της, η Blue Ribbon έκανε τζίρο 300.000 δολάρια. Το 1971 η εταιρεία έκανε τζίρο 1,3 εκατ. δολάρια.
«Μπουρμπουλήθρες» στις σόλες
Το πρώτο κατάστημα λιανικής, το οποίο πουλούσε τα εισαγόμενα ιαπωνικά αθλητικά παπούτσια, άνοιξε στην Καλιφόρνια το 1966, η πρώτη θυγατρική στην Ασία ιδρύθηκε το 1976 κι ονομαζόταν Athena (Αθήνα), και την ίδια χρονιά η εταιρεία έκανε την πρώτη εμφάνισή της ως «Nike» στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Μόντρεαλ. Το 1977, δύο αλλοπρόσαλλοι τεχνικοί, εκτός εταιρείας, προτείνουν και τελικά πουλάνε στον Νάιτ και στην ομάδα του μια θρυλική πατέντα: ένα παπούτσι με μεγάλες, ογκώδεις σόλες από διαφανές πλαστικό και μέσα τους «θύλακες πεπιεσμένου αέρα». Όταν ο Νάιτ τους ζήτησε να του το εξηγήσουν, αυτοί του είπαν απλώς πως θα βάλουν στη σόλα «μπουρμπουλήθρες». Φυσικά το προϊόν έγινε ανάρπαστο· άλλαξε τον ρου της ιστορίας των αθλητικών παπουτσιών.
Τέτοιες ιστορίες θα διαβάσει ο αναγνώστης στην αυτοβιογραφία του Φιλ Νάιτ, ενός χαλκέντερου, εργασιομανή, επίμονου και παθιασμένου με τη «νίκη» (κι όχι τόσο με το χρήμα) επιχειρηματία, ενός «παπουτσόσκυλου» («Shoe Dog», ο πρωτότυπος τίτλος), ο οποίος δικαίως θεωρείται από τους πιο εμβληματικούς επιχειρηματίες του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα.
Η πρωτοπρόσωπη, απολαυστική κατά διαστήματα, αφήγηση του Νάιτ, γεμάτη υπέροχες «αμερικανιές» κι αρκετά αφηγηματικά κλισέ –που, πάντως, είναι απολύτως ενδεικτικά για το πώς σκέφτονται οι ιεράρχες του αμερικανικού καπιταλισμού– διακόπτεται, κάπως απότομα, στις 2 Δεκεμβρίου 1980, όταν μετά από προσπάθειες αρκετών χρόνων, η Nike πραγματοποιεί μια γιγαντιαία δημόσια εγγραφή στο Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης.
Έκτοτε, ο Νάιτ και η παρέα από το Όρεγκον, από μια ομάδα ευφάνταστων, δουλευταράδων εκκεντρικών επιχειρηματιών που πουλάνε παπούτσια κι αθλητικά ενδύματα, μετατρέπονται σε μια νύχτα σε μια κάστα εκατομμυριούχων που πετάνε πια με λίαρ τζετ σε όλα τα μήκη και πλάτη του πλανήτη, συνομιλούν με προέδρους και πρωθυπουργούς κρατών και διασκεδάζουν με τους μεγαλύτερους αθλητές του κόσμου· Μάικλ «Air» Τζόρνταν, Τάιγκερ Γουντς, Ροναλντίνιο ήταν μερικοί από τους αστέρες που βρίσκονταν στο payroll της Nike.
Διαβάζοντας τη βιογραφία του τρομερού αυτού επιχειρηματία, ανασυνθέτουμε την επιχειρηματική Αμερική των τελευταίων 50 χρόνων.
Ο άλλος Νάιτ
Στα τελευταία κεφάλαια του βιβλίου, ο Νάιτ νιώθει την υποχρέωση να σχολιάσει μερικές από τις «γκρίζες» πτυχές της ζωής του. Ο τρόπος με τον οποίο αντιμετώπισε τους ανταγωνιστές του, το πώς συμπεριφέρθηκε σε ορισμένους από εκείνους που στάθηκαν δίπλα του όλα αυτά τα χρόνια, το πώς χειρίστηκε τις μεγάλες αντιδράσεις για τις συνθήκες που επικρατούσαν στα εργοστάσια όπου ράβονταν τα παπούτσια του στον Τρίτο Κόσμο και ο απρόσμενος θάνατος του πρωτότοκου γιου του σε μια επικίνδυνη κατάδυση στην Καραϊβική είναι μερικά από τα θέματα που θίγονται, ακροθιγώς, στο σημείο αυτό.
Διαβάζοντας τη βιογραφία του τρομερού αυτού επιχειρηματία, ανασυνθέτουμε την επιχειρηματική Αμερική των τελευταίων 50 χρόνων· παρακολουθούμε τις αμερικανοϊαπωνικές εμπορικές σχέσεις και τη στροφή που παίρνουν οι ΗΠΑ μετά την επίσκεψη Νίξον στην Κίνα το 1972· ανακαλύπτουμε τις δυσλειτουργίες του αμερικανικού τραπεζικού συστήματος όσον αφορά τη χρηματοδότηση ιδιωτικών επενδύσεων – κάτι που οδήγησε επιχειρηματίες όπως ο Νάιτ σε αναζήτηση εναλλακτικής χρηματοδότησης (χρηματιστήριο, επενδυτικές εταιρείες κ.ά.).
Παράλληλα, κρυφοκοιτάζουμε σε μια μοναδική «παράσταση» ζωής, αυτής του Φιλ Νάιτ: άνθρωπος που έβλεπε ελάχιστα τα παιδιά του, έζησε ολόκληρη τη ζωή του με μια γυναίκα, συνέχισε να αθλείται μέχρι τα γεράματα, περνούσε ατελείωτες ώρες στα γραφεία, στα ταξίδια και στα καταστήματα, ένιωσε να αδικείται όταν τον κατηγόρησαν για τα sweatshop στη Νοτιοανατολική Ασία (κι αντέδρασε άσχημα, όπως γνωρίζουμε...), το έριξε στη φιλανθρωπία στη συνέχεια και αντιμετώπισε με στωικότητα το φοβερό χτύπημα της απώλειας του γιου του.
Σήμερα, σε ηλικία 78 ετών, ζει στη ζεστή Καλιφόρνια, το καλοκαίρι παραιτήθηκε από κάθε αξίωμα στη Nike, η περιουσία του ανέρχεται σε σχεδόν 25 δισ. δολάρια, έχει πια το 15% της εταιρείας, κι όπως αποκαλύπτει μόλις στις τελευταίες σελίδες, έχει όρεξη να κάνει πολλά ακόμα.
Χτίζοντας μια αυτοκρατορία
Η αυτοβιογραφία του ιδρυτή της Nike
Phil Knight
Μετάφραση: Γιώργος Μπαρουξής
Ψυχογιός
376 σελ.
ISBN 978-618-01-1717-2
Τιμή: €17,70
