Alain Badiou: «Το κακό έρχεται από πιο μακριά»
Είναι εφιαλτικό αλλά απολύτως αληθινό αυτό που ισχυρίζεται ο Αλέν Μπαντιού: ο κόσμος στον οποίο ζούμε έχει διάρθρωση ανάλογη εκείνης η οποία επικρατούσε λίγο πριν τη Γαλλική Επανάσταση. Όπως και τότε στη Γαλλία, έτσι και σήμερα παγκοσμίως, περίπου το 10% του πληθυσμού κατέχει πάνω από το 85% των διαθέσιμων πόρων. Η ανισότητα έχει φτάσει σε τέτοιο σημείο που η όποια συζήτηση για «δημοκρατία», σε μεγάλο κομμάτι του κόσμου, δεν έχει κανένα απολύτως νόημα.
Αλλά δεν είναι αυτός ο λόγος για τον οποίο ο μεγάλος Γάλλος στοχαστής ζητάει –για μια ακόμα φορά– την προσοχή μας. Το ολιγοσέλιδο βιβλίο με τον αινιγματικό τίτλο από την τραγωδία Φαίδρα του Ρακίνα αποτελεί την έντυπη μορφή ενός σεμιναρίου που έδωσε ο Αλ. Μπαντιού περίπου μια εβδομάδα μετά το τρομερό, πολλαπλό τρομοκρατικό χτύπημα ακραίων μουσουλμάνων φανατικών στο Παρίσι πέρυσι τον Νοέμβρη.
Μέσα σε μια γαλλική κοινωνία, η οποία σοκαρισμένη πενθούσε τους νεκρούς της, με τη γαλλική κυβέρνηση να τρέχει και να μη φτάνει για να συλλάβει τον –άγνωστό της τότε– Σαλά Αμπεσλάμ που έτρωγε πίτσες αμέριμνος στις Βρυξέλλες, ο Μπαντιού προσπαθεί να αποκρυπτογραφήσει ενδελεχώς τα δεδομένα στη σύγχρονη Γαλλία και, ανασύροντας την καθαρόαιμη μαρξιστική σκέψη του, να διατυπώσει μια ολοκληρωμένη άποψη. Ανεξάρτητα από το αν συμφωνεί κανείς μαζί του, δεν παύει να διαθέτει συγκροτημένη θεώρηση των όσων συμβαίνουν γύρω του, γύρω μας.
Ο Μπαντιού εκκινεί από τους ανθρώπους κι αναφέρεται συνεχώς σ’ αυτούς: περίπου δύο δισεκατομμύρια άνθρωποι στον κόσμο δεν είναι… απολύτως τίποτα· ούτε εργαζόμενοι ούτε καταναλωτές. Είναι απόκληροι. Ωθούνται σε ζώνες οικονομικής εκμετάλλευσης («ζωνοποίηση» είναι ο όρος που περιγράφει τη νέα, βίαιη καπιταλιστική ανθρωπογεωγραφία), είναι ουσιαστικά απροστάτευτοι, εγκαταλείπονται στη μοίρα τους ή στοιβάζονται σε στρατόπεδα ανθρωπιστικής βοήθειας.
Το σύντομο, πυκνό σε νοήματα και απόλυτα δομημένο θεωρητικό κατασκεύασμα του Μπαντιού, περισσότερο ερμηνεύει τον σύγχρονο κόσμο, τις αντιφάσεις και τις ανισότητές του, παρά ασχολείται με αυτό καθεαυτό το φαινόμενο της «ριζοσπαστικοποίησης» νεαρών μεταναστών στη Δύση, της ένταξής τους στις ακραίες μουσουλμανικές ομάδες και τελικά τη στράτευσή τους σε ένοπλες ομάδες. Για τον Γάλλο φιλόσοφο, κοινωνιολόγο και λογοτέχνη, όμως, «καμία ανθρώπινη πράξη δεν είναι ακατανόητη».
Η παγκοσμιοποίηση
Εν αρχή λοιπόν... η παγκοσμιοποίηση: ο καπιταλισμός ξαφνικά ζωντάνεψε, πήρε τα πάνω του κι επέστρεψε δριμύτερος στο αρχικό θεωρητικό του «στίγμα», στις απαρχές της ιστορίας του. Όταν ήταν ισχυρότερος των εθνικών κρατών, όταν δρούσε ανεξέλεγκτος, όταν ξεπερνούσε σύνορα και ηπείρους για να διαλαλήσει και να πουλήσει την πραμάτεια του. Όταν τα κράτη ήταν αδύναμες οντότητες, με περιορισμένα εργαλεία κυριαρχίας. Ο μαρασμός του σύγχρονου κράτους θυμίζει στον Μπαντιού έντονα το πρώιμο, ατροφικό, καχεκτικό καπιταλιστικό κράτος.
Ο Μπαντιού, ως μαρξιστής, θέτει στο επίκεντρο της ανάλυσής του τις κινήσεις του κεφαλαίου, το οποίο όσο επεκτείνεται κατακτώντας εθνικά σύνορα τόσο συγκεντροποιείται. Μάλιστα, ο Μπαντιού πηγαίνει ένα βήμα παραπέρα και, χρησιμοποιώντας σύγχρονα παραδείγματα, όπως η αποικιοκρατική πολιτική των Γάλλων στο Μαλί, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι στις μέρες μας ο καπιταλισμός «αυτοκρατοριοποιείται» κι ο κόσμος αποκτά μια «νεοαυτοκρατορική» δομή. Στη δομή αυτή, η μεσαία τάξη παλεύει να διατηρήσει τα προνόμιά της, αγκιστρώνεται πάνω στην υπάρχουσα νομή του πλούτου και δεν επιθυμεί αλλαγές.
Όταν λοιπόν εκατομμύρια Γάλλοι κι Ευρωπαίοι πολίτες διατρανώνουν τη θέλησή τους να «προστατέψουν» τον δυτικό πολιτισμό από τους φανατικούς τζιχαντιστές και να μην κάνουν καμία έκπτωση στον τρόπο με τον οποίο ζούνε μετά από κάθε επίθεσή τους, ο Μπαντιού βλέπει μια απέλπιδα προσπάθεια να διατηρηθεί η καθεστηκυία τάξη, το μοντέλο που έχει ουσιωδώς αποτύχει. Στο στόχαστρό του, παρεμπιπτόντως, και ο Πασκάλ Μπρικνέρ (για το διάσημο άρθρο του «Ο δυτικός τρόπος ζωής είναι αδιαπραγμάτευτος» που έγραψε πριν τις επιθέσεις, στις αρχές του 2015, στη «Libération»).
Ο Μπαντιού εκκινεί από τους ανθρώπους κι αναφέρεται συνεχώς σ’ αυτούς: περίπου δύο δισεκατομμύρια άνθρωποι στον κόσμο δεν είναι... απολύτως τίποτα· ούτε εργαζόμενοι ούτε καταναλωτές. Είναι απόκληροι. Ωθούνται σε ζώνες οικονομικής εκμετάλλευσης («ζωνοποίηση» είναι ο όρος που περιγράφει τη νέα, βίαιη καπιταλιστική ανθρωπογεωγραφία), είναι ουσιαστικά απροστάτευτοι, εγκαταλείπονται στη μοίρα τους ή στοιβάζονται σε στρατόπεδα ανθρωπιστικής βοήθειας. Κάπου εκεί, κατά τον Μπαντιού, «εμφανίζονται ένοπλες ομάδες με θρησκευτικά χαρακτηριστικά».
Ο συγγραφέας ολοκληρώνει μέσα στις σελίδες του βιβλίου του έναν ιστορικό κύκλο: ξεκινάει από το Παρίσι του 2015, πηγαίνει πίσω στη Γαλλική Επανάσταση, περνάει από τη Βιομηχανική Επανάσταση, το νεοαποικισμό και, την ώρα που πρέπει, μπαίνει και πάλι στο θέμα του. Στις σελίδες που ακολουθούν, ο Γάλλος στοχαστής δίνει μια εξήγηση για τα γεγονότα της 13ης Νοεμβρίου 2015 που αξίζει να διαβαστεί. Ουσιαστικά θεωρεί ότι όσα συμβαίνουν ξεκινούν από την «επιθυμία για Δύση» που κατέχει δισεκατομμύρια απόκληρων του Τρίτου Κόσμου, επιθυμία που στην πορεία μετατρέπεται σε «μηδενισμό» ως το αντεστραμμένο είδωλο της ανεκπλήρωτης επιθυμίας. Τελικά αποδέχεται τον όρο «φασισμός» για τις ενέργειες των ακραίων ισλαμικών ομάδων αλλά με μια ιδιαίτερη, ψυχαναλυτική διάσταση (ο ισλαμοφασισμός ως «ενόρμηση θανάτου»)· ανάλυση τυπικά ψυχαναλυτική, ιδιαίτερη, μειοψηφική θα λέγαμε.
Ο Γάλλος στοχαστής δίνει μια εξήγηση για τα γεγονότα της 13ης Νοεμβρίου 2015 που αξίζει να διαβαστεί. Ουσιαστικά θεωρεί ότι όσα συμβαίνουν ξεκινούν από την «επιθυμία για Δύση» που κατέχει δισεκατομμύρια απόκληρων του Τρίτου Κόσμου, επιθυμία που στην πορεία μετατρέπεται σε «μηδενισμό» ως το αντεστραμμένο είδωλο της ανεκπλήρωτης επιθυμίας.
Το «δράμα» της αριστεράς
Είναι γνωστό ότι μέσα στην ευρωπαϊκή αριστερά έχει ανοίξει εδώ και χρόνια μια μακρά, έντονη, διχαστική συζήτηση για το ζήτημα του ισλαμικού φονταμενταλισμού, συζήτηση η οποία ενίοτε ανοίγεται για να συμπεριλάβει κι άλλα όμορα θέματα όπως η διαχείριση των θρησκευτικών ζητημάτων, το τσαντόρ, τη μπούρκα (εσχάτως και το μπουρκίνι...), τη λατρεία σε τέμενος κ.ά. Είναι επίσης γνωστό ότι ένα κομμάτι της αριστεράς βλέπει με έντονο σκεπτικισμό την αύξηση του μουσουλμανισμού, την επικράτηση των ακραίων ισλαμιστικών δοξασιών μεταξύ του λούμπεν προλεταριάτου στις δυτικές μεγαλουπόλεις και δεν αντιμετωπίζει το ζήτημα ούτε με την ταξική/ ψυχαναλυτική θεώρηση ή τη διορατικότητα, αν προτιμάτε, του Αλέν Μπαντιού. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε ότι στην ευρύτερη αριστερά υπάρχουν και απόψεις σαν αυτές του Ρεζίς Ντεμπρέ, συντρόφου εν όπλοις του Κομαντάντε Τσε Γκεβάρα, που κινούνται σε τελείως διαφορετικό πνεύμα από αυτό του συμπατριώτη (!) του Αλέν Μπαντιού.
Στο μικρό αλλά περιεκτικό δοκίμιό του ο Γάλλος κομμουνιστής φιλόσοφος καταθέτει την πρότασή του: καταγγελία του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού που «ζωνοποιεί» την ανθρωπότητα με βάση παραγωγικές διαδικασίες, ανασύσταση των ιδεών του κομμουνισμού που κατέπεσε το 1989 ανοίγοντας την πόρτα του ολέθρου και δημιουργία νέων, ουσιαστικών συμμαχιών ανάμεσα σε προοδευτικούς διανοούμενους και το νομαδικό προλεταριάτο των μητροπόλεων που συνθλίβεται καθημερινά όπου γης.
Το κακό έρχεται από πιο μακριά
Σκέψεις με αφορμή τα γεγονότα της 13ης Νοεμβρίου 2015 στο Παρίσι
Alain Badiou
Μετάφραση: Α. Π.
Πατάκη
112 σελ.
ISBN 978-960-16-6852-9
Τιμή € 7,00
