Κώστας Θωκταρίδης, Άρης Μπιλάλης: «Ναυάγια στις ακτογραμμές της Άνδρου»
Το βιβλίο είναι δίγλωσσο. Στα ελληνικά και στα αγγλικά. Πολυτελές και σε μεγάλη έκδοση και με πολλές φωτογραφίες. Σε όλους τους συντελεστές της έκδοσης οφείλονται συγχαρητήρια για το εγχείρημα. Στο «Σημείωμα για την έκδοση» διαβάζουμε ότι κάθε ναυάγιο μετά από λίγο καιρό ενσωματώνεται στο περιβάλλον. Και έτσι το είδαν οι ποιητές μας, από τους οποίους ο συντάκτης του σημειώματος και πρόεδρος του ομίλου Γιάννης Μαμάης αντλεί στίχους. Και βέβαια αυτός είναι άλλος ένας τρόπος για να επαναλάβουμε το ήδη γνωστό. Η θάλασσα είναι η κληρονόμος του ελληνικού πολιτισμού και αποδέκτης κάθε ζωντανού όντος. Όλα στην αγκαλιά της καταλήγουν, είτε είναι η «Κίχλη», «στόμα θαμπό κάποιου μεγάλου κήτους νεκρού σβησμένο στο νερό», όπως το είδε ο Γιώργος Σεφέρης, είτε είναι τα «κομμάτια πέτρες τα λόγια των Θεών» και τα «κομμάτια πέτρες τ’ αποσπάσματα του Ηράκλειτου», όπως μας είπε ο Οδυσσέας Ελύτης. Όλα δικά της. Έμψυχα και άψυχα.
Κάθε καράβι και η ιστορία του, τα στοιχεία της ταυτότητάς του, σαν άνθρωπος που γεννήθηκε, έζησε, ταξίδεψε και πέθανε στα νερά της πατρίδας του. Έντεκα πλοία, άλλοτε με θύματα λίγα, άλλοτε πολλά, κάποτε και καθόλου, παίρνουν τη θέση τους για να μιλήσουν για τον ταραχώδη και τρικυμιώδη βίο τους.
Οι ναυτικές τραγωδίες στα νερά της Άνδρου έχουν αρχαία την καταγωγή και μυθική την προέλευση. Από τότε που ο Αίας θύμωσε την Αθηνά κι εκείνη έβαλε τον Ποσειδώνα να του βυθίσει τα καράβια στον Καφηρέα, τα ναυάγια είναι δεκάδες και οι τραγωδίες πολλές. Δεν υπάρχει σπίτι που δεν έχει θρηνήσει. Ένα νεκροταφείο είναι οι θάλασσες αλλά και θησαυροφυλάκιο, και με αυτήν την ιδιότητα προβάλλονται στο άλμπουμ. Εκεί στην Άνδρο «ναυάγησε» και του Λάμπρου Κατσώνη η φήμη και έχασε τη λάμψη του το σπαθί του. Αν σ’ αρέσει μπάρμπα Λάμπρο, ξαναπέρασε απ’ την Άνδρο, έμεινε παροιμιώδης η φράση λόγω του πολεμικού ναυαγίου του πολεμάρχου, για άλλες αιτίες, βέβαια, και όχι για τους ανέμους που έδειχναν το θυμωμένο πρόσωπό τους στα πλοία που περνούσαν από εκείνα τα νερά.
Από τις ναυτικές τραγωδίες, οι συγγραφείς αυτού του έργου –Κώστας Θωκταρίδης και Άρης Μπιλάλης– επέλεξαν αυτές που έγιναν πιο κοντά στις αντριώτικες ακτές και, όπως μας ενημερώνουν στον «Πρόλογο»: «Τα καράβια στο βυθό της Άνδρου συγκροτούν ένα ιδιόμορφο μουσείο ναυπηγικής τέχνης» και επειδή είναι και διαφορετικών εποχών συνθέτουν την ιστορία των θαλασσίων μεταφορών που συνδέεται με το νησί. Η δουλειά είναι πρωτότυπη και ανάλογη απόπειρα καταγραφής ναυαγίων δεν έχει ξαναγίνει. Πιστεύουν, μάλιστα, πως η έρευνα θα φέρει στο φως και άλλα που δεν συμπεριλαμβάνονται στην παρούσα έκδοση. Για την ώρα είναι έντεκα τα ναυάγια, με χρονολογική σειρά. Λόγος για τα ξύλινα καΐκια δεν γίνεται, γιατί αυτά δεν άντεξαν στο χρόνο και διαλύθηκαν.
Η Αγγελική Σίμωση, αρχαιολόγος και προϊσταμένη της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων, στην «Εισαγωγή» της μας πληροφορεί για τη συνεργασία της με το «σύμβολο στον χώρο των καταδύσεων Κώστα Θωκταρίδη» αλλά και για τη μακρά ιστορία των ναυαγίων στο νησί, αρχίζοντας όχι βέβαια από την καταστροφή του στόλου του Αίαντα αλλά από ένα ναυάγιο των ρωμαϊκών χρόνων που μετέφερε σαρκοφάγους από λευκό κυκλαδίτικο μάρμαρο. Κι επειδή η Άνδρος είναι στην πορεία προς την Κωνσταντινούπολη, τα νερά της έχουν πολλά να μαρτυρήσουν για τη ναυτιλία της, τα καράβια της που έφταναν ως τις Ινδίες, τους καραβοκυραίους της, Εμπειρίκους και Γουλανδρήδες, «το λίκνο του Εφοπλισμού». Όλα στο νησί θυμίζουν την ιστορία του.
Ακολουθεί το άλμπουμ. Κάθε καράβι και η ιστορία του, τα στοιχεία της ταυτότητάς του, σαν άνθρωπος που γεννήθηκε, έζησε, ταξίδεψε και πέθανε στα νερά της πατρίδας του. Έντεκα πλοία, άλλοτε με θύματα λίγα, άλλοτε πολλά, κάποτε και καθόλου, παίρνουν τη θέση τους για να μιλήσουν για τον ταραχώδη και τρικυμιώδη βίο τους, όχι πλέον μεταφορικά αλλά κυριολεκτικά, με μεγάλες υλικές και ψυχικές απώλειες για το νησί και τον ιδιοκτήτη τους.
Οι φωτογραφίες που πλαισιώνουν τα κείμενα είναι το παραπληρωματικό τους. Συνιστούν μια άλλη αφήγηση που βασίζεται στο φως και στο χρώμα με το οποίο η φωτογραφική τέχνη απαλύνει την παλιά ιστορία και τα όστρακα διακοσμούν τη σκουριά της παλιάς λαμαρίνας.
Όλα τα στοιχεία της συμφοράς, της πικρής στιγμής, καταγράφονται: «Εγκαταλείψτε το σκάφος», «Βοήθεια». Όταν ο καιρός έβαλε σημάδι το «Charkieh» (1900), αγρίεψε στον Κάβο Ντόρο και οι σωσίβιες λέμβοι δεν λειτούργησαν. Ο Α΄ και ο Β΄ Μηχανικός έφτιαξαν μια γέφυρα σωτηρίας και κατάφεραν να σώσουν τριανταπέντε άτομα, δέκα λεπτά πριν βουλιάξει το πλοίο. Τριάντα οχτώ άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους. Είκοσι ένα μέλη του πληρώματος και δεκαεφτά επιβάτες. Παρόμοιες, με ελαφρά παραλλαγή, είναι και οι ιστορίες των άλλων καραβιών. Το «Νεάπολις» (1904) που ναυάγησε τη νύχτα, γιατί προσέκρουσε στο Φάρο της Φάσσας, με μοναδικό θύμα ένα μοσχαράκι που «λησμονήθηκε στο κατάστρωμα». Η ιστορία καταγράφτηκε σε ένα διήγημα με τίτλο Λαζιστάν. Το «Αντώνιος και Γεώργιος» ναυάγησε το 1905, ευτυχώς χωρίς θύματα, στον βράχο που έκτοτε φέρει το όνομα «Αντώνιος», που ήταν ο χαμένος αδελφός του Γεώργιου ο οποίος είχε πεθάνει στη Μασσαλία και ήταν μέλος του «Γεώργιος». Το «Ailsawald», το 1913, χρονιά με πολλά ναυάγια σε κάθε θάλασσα, προσάραξε στις βόρειες ακτές της Άνδρου. Το «Ανίτα» είναι βουλιαγμένο στο Κορθί από το 1944. Μόλις σκύψεις το βλέπεις, έχει γίνει τώρα σπίτι πολλών μικρών κοφτερών κοχυλιών. Το «Έλλη» έπεσε στα χέρια των Γερμανών. Φορτωμένο πετρέλαιο και πυρομαχικά, το 1944 βομβαρδίστηκε από τους Άγγλους και βυθίστηκε στα ρηχά. Αξιοποιήθηκε αργότερα ως χώρος για βουτιές των πιτσιρικάδων. Το «Focomar» βυθίστηκε στο ακρωτήριο της Φάσσας το 1974. Το «Χρυσή Αυγή» ναυάγησε το 1983, παίρνοντας μαζί του είκοσι οχτώ άτομα. Το «ΕLINA» προσάραξε στη θέση Βόρι το 2015 και εκεί «ο σκελετός του θα αμύνεται στη μανία των κυμάτων». Το «Μαστοπέτρος» ναυάγησε μισό μέσα στο νερό και μισό απέξω, γιατί ο πλοίαρχος δεν υπολόγισε τον ύφαλο που ήταν της μοίρας του. Με το χρόνο βυθίστηκε όλο και τώρα καλεί τους θαυμαστές του να βουτήξουν στα έξι έως τριάντα μέτρα για να το δουν από κοντά.
Οι συγγραφείς των κειμένων του αφιερώματος παρέχουν όλες τις πληροφορίες και τις λεπτομέρειες για το κάθε πλοίο και με δωρική λιτότητα μεταφέρουν την τραγικότητα της στιγμής, για ανθρώπους και περιουσίες που δεν κατάφεραν να επιβιώσουν στον αγώνα τους με τα μαινόμενα στοιχεία της φύσης. Οι φωτογραφίες που πλαισιώνουν τα κείμενα είναι το παραπληρωματικό τους. Συνιστούν μια άλλη αφήγηση που βασίζεται στο φως και στο χρώμα με το οποίο η φωτογραφική τέχνη απαλύνει την παλιά ιστορία και τα όστρακα διακοσμούν τη σκουριά της παλιάς λαμαρίνας.
Ναυάγια στις ακτογραμμές της Άνδρου
Κώστας Θωκταρίδης, Άρης Μπιλάλης
Εισαγωγή: Αγγελική Γ. Σίμωση
Μετάφραση: Λιάνα Σακελίου, William Schultz
Φωτογραφικό υλικό: Νίκος Ρηγούτσος, Στέφανος Γεωργίου, Αρετή Κομνηνού, Νίκος Καραντζάς, Στέλιος Βασιλάκης , Φ. Ποντίκης
Εκδ. Φιλοπρόοδος Όμιλος «Το Γαύριο»
197 σελ.
ISBN 978-618-82686-0-9
Τιμή: €20,00
