Τι εντυπώσεις μπορεί ν’ αφήσει το πρόσφατο δημιούργημα της Ιωάννας Καρατζαφέρη Ο τόπος μου είναι παντού σε έναν οποιονδήποτε αναγνώστη που τυχαίνει να μη γνωρίζει το εκτενές λογοτεχνικό έργο της συγγραφέως;

Κατ’ αρχάς, ο τυχαίος αναγνώστης μάλλον θα έχει δυσκολία να κατατάξει το βιβλίο σε ένα συγκεκριμένο είδος. Είναι μεν αυτοβιογραφία, αλλά όχι τυπικό αυτολιβάνισμα, ούτε πλήρης περιγραφή ενός βίου. Ξεκινάει από το 1960, χρονιά κατά την οποία η συγγραφέας έζησε στις ΗΠΑ από σχετικά κοντινή απόσταση ορισμένα σημαντικά γεγονότα. Και τελειώνει το 2000, με τον θάνατο της μητέρας της συγγραφέως. Ένα μεγάλο μέρος του βιβλίου αφορά την περίοδο 1967-1974 και τη μεταμόρφωση της Καρατζαφέρη σε μια συνειδητοποιημένη Ελληνίδα που πολεμά, με όποια μέσα διαθέτει –πένα και στόμα– όπου κι αν βρίσκεται, το δικτατορικό καθεστώς της Αθήνας.

Ο τυχαίος αναγνώστης ίσως προσπαθήσει να κατατάξει το βιβλίο στα λεγόμενα «ενθυμήματα». Μα και πάλι η κατάταξη αυτή δεν φαίνεται να είναι η πλέον κατάλληλη. Προφανώς το βιβλίο στηρίζεται στα όσα έχει ζήσει η συγγραφέας. Όμως ο λόγος είναι διαφορετικός. Δεν μοιάζει με απλή παράθεση ημερομηνιών και γεγονότων. Με κάθε γεγονός που καταγράφει –προσωπικό, οικογενειακό ή γενικότερα κοινωνικό– η Καρατζαφέρη εντυπωσιάζεται, συμπάσχει, γελάει, δακρύζει και τέλος αδειάζει τον εαυτό της στο χαρτί.

Μήπως άραγε πρόκειται για ένα μυθιστόρημα που βασίζεται σε βιώματα; Παρότι το βιβλίο διαβάζεται σχεδόν απνευστί –ρέει– σαν ένα μυθιστόρημα, εντούτοις δεν πρόκειται για μυθοπλασία. Τα πρόσωπα, οι τόποι και τα γεγονότα περιγράφονται μεν με λογοτεχνικό τρόπο, αλλά είναι όλα υπαρκτά. Η συγγραφέας δεν δημιούργησε από τη φαντασία της τα πρόσωπα της οικογένειάς της, τους διανοούμενους Έλληνες και Ελληνοαμερικανούς φίλους της, τους υπερόπτες της αθηναϊκής λογοτεχνικής πιάτσας, τα θύματα της Χούντας και τους μισητούς γι’ αυτήν βασανιστές. Αρκετά από τα πρόσωπα που περιγράφονται στο βιβλίο της Καρατζαφέρη ήταν και είναι άτομα επιφανή και γνωστά –το καθένα με τον τρόπο του– στον απανταχού ελληνισμό.

Άρα το βιβλίο της Καρατζαφέρη Ο τόπος μου είναι παντού δεν ανήκει σε καμιά τυπική κατηγορία του πεζού λόγου. Είναι μια αυτοβιογραφική καταγραφή μιας περιόδου τεσσάρων δεκαετιών με λογοτεχνική δύναμη ισάξια μυθιστορήματος. Επιπλέον, μέσα από τις σελίδες του βιβλίου, ο τυχαίος αναγνώστης ανακαλύπτει τη Νέα Υόρκη, τις ΗΠΑ, τη Σουηδία, την Κεντρική Ευρώπη και την Ελλάδα της εποχής του 1960 με 2000 μέσα από τα μάτια μιας πολιτικά συνειδητοποιημένης συγγραφέως.

Κι αν ο αναγνώστης δεν είναι τυχαίος; Αν έχει διαβάσει ήδη τα όχι λίγα σε αριθμό προηγούμενα μυθιστορήματα της Καρατζαφέρη;

Σ’ αυτή την περίπτωση, ο αναγνώστης θα έχει την ευκαιρία να καταλάβει πώς λειτουργεί εδώ και πενήντα χρόνια αυτό το ακαταπόνητο λογοτεχνικό εργαστήρι που ακούει στο όνομα «Ιωάννα Καρατζαφέρη». Κι ο αναγνώστης θα εκτιμήσει με το παραπάνω το γεγονός ότι Ο τόπος μου είναι παντού γράφτηκε και ξαναγράφτηκε και ξαναγράφτηκε, «σε τρεις εκδοχές», γιατί το εργαστήρι θέλησε να μας δώσει και πάλι κάτι καλό.

Ο Δημήτρης Α. Φιλίππου δεν είναι λογοτέχνης, ούτε κριτικός της λογοτεχνίας. Είναι ένας τυχαίος αναγνώστης.

Ο τόπος μου είναι παντού
Ιωάννα Καρατζαφέρη
Libro
550 σελ.
Τιμή € 19,00

Twitter