Νορίνα Χερτζ: «Μάτια ορθάνοιχτα: Πώς να παίρνετε τις καλύτερες αποφάσεις σ’ έναν περίπλοκο κόσμο» κριτική του Θανάση Αντωνίου
Η Βρετανίδα οικονομολόγος Νορίνα Χερτζ έγινε γνωστή το 2004, όταν με το βιβλίο της The Debt Threat (Η βόμβα του παγκόσμιου χρέους, Κριτική, 2006) προέβλεψε με ανατριχιαστική ακρίβεια την εμφάνιση της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης· ειδικά την κρίση δημοσιονομικού χρέους σε περιφερειακές οικονομίες. Λίγο πιο πριν, το 2001, με το βιβλίο της The Silent Takeover: Global Capitalism and the Death of Democracy, είχε αποκαλύψει τους τρόπους με τους οποίους οι πανίσχυρες πολυεθνικές ελέγχουν και πιέζουν τις κυβερνήσεις για να πετύχουν τους σκοπούς τους και πώς οι δεύτερες «παραδίδουν», μέρα με τη μέρα, ζωτικές δημόσιες λειτουργίες και αρμοδιότητες –άρα την ίδια τη δημοκρατία– στα χέρια ιδιωτών managers και ανώνυμων διοικητικών συμβουλίων, που έχουν πια το πάνω χέρι σε τομείς όπως η εκπαίδευση, η υγεία, η πρόνοια κ.ά.
Όντας μια από τις κορυφαίες οικονομολόγους κι έμπειρη σύμβουλος επιχειρήσεων, κυβερνήσεων και διεθνών οργανισμών, καθηγήτρια στο University College του Λονδίνου πριν από τα 30 χρόνια της και με πλούσιο βιογραφικό, το οποίο περιλαμβάνει σχεδιασμό και υλοποίηση αναπτυξιακών προγραμμάτων ύψους πολλών εκατομμυρίων δολαρίων στη Ρωσία και σε χώρες της Μέσης Ανατολής, περιμέναμε από αυτήν, μέρες που είναι, ένα καθαρόαιμο οικονομικό βιβλίο.
Κι όμως, το τελευταίο βιβλίο της δεν είναι ένα οικονομικό εγχειρίδιο ή έστω μια πολιτικοοικονομική ανάλυση της πραγματικότητας, αν και ούτε η πολιτική, ούτε φυσικά η οικονομία λείπουν από αυτό. Πρόκειται για πραγματεία, η οποία ασχολείται με τη διαδικασία λήψης στρατηγικών αποφάσεων.
Όπως είναι γνωστό, η διαδικασία λήψης απόφασης σε επιχειρηματικό και σε προσωπικό επίπεδο είναι ένα από τα πλέον αγαπημένα θέματα της αμερικανικής βιβλιογραφίας και στον τομέα αυτό έχουν γράψει κορυφαίοι ψυχολόγοι και εμπειρικοί managers, πρώην αθλητές και προπονητές, ακόμα και αστροναύτες, στρατηγοί, πολιτικοί και φυσικά επιστήμονες, επιχειρηματίες κ.ά. Άνθρωποι που κάποια στιγμή (ή και περισσότερες) κλήθηκαν να λάβουν αποφάσεις σημαντικές όχι μόνο για τη δική τους ζωή, αλλά και για τη ζωή πολλών ανθρώπων, επιχειρήσεων και χωρών.
Το βιβλίο της Ν. Χερτζ είναι μια απολαυστική εξιστόρηση περιπτώσεων όπου οι αριθμοί λένε ψέματα, όπου απλοί άνθρωποι κορόιδεψαν κυβερνήσεις και συνανθρώπους τους προσποιούμενοι κάτι που δεν ήταν, όπου απλοί άνθρωποι, π.χ. βοσκοί στην Αγγλία ή εργαζόμενοι σε αποθήκες αεροδρομίων, σχεδίασαν και εφάρμοσαν ευρεσιτεχνίες που απέφεραν εκατομμύρια δολάρια στις κυβερνήσεις ή τους εργοδότες τους.
ΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ ΠΟΥ ΨΕΥΔΟΝΤΑΙ
Η Νορίνα Χερτζ προσθέτει κι αυτή τη δική της άποψη χρησιμοποιώντας: α) ευρεία γκάμα παραδειγμάτων από την επικαιρότητα των τελευταίων χρόνων, όπου η απόφαση είχε παγκόσμιο ενδιαφέρον, β) την προσωπική της εμπειρία στη λήψη σύνθετων αποφάσεων, γ) τις διεθνώς διαδεδομένες τεχνικές για την αξιολόγηση δεδομένων κι όλα αυτά διανθισμένα με δ) το εξαιρετικό χιούμορ και τη «χειρουργική» βρετανική ειρωνεία της.
Όπως υποστηρίζει από την αρχή, στόχος της είναι να βοηθήσει όλους όσοι καλούνται να λάβουν αποφάσεις –όλους μας, δηλαδή, και μάλιστα σε καθημερινή βάση– με το να μάθουν να αξιολογούν σωστά τις πηγές απ' όπου λαμβάνουν πληροφορίες, αλλά και την ποιότητα και την αξία των ίδιων των πληροφοριών. Στόχος της είναι, τελικά, η δημιουργία ανεξάρτητων προσωπικοτήτων που θα μπορούν να λαμβάνουν άμεσες και συνετές αποφάσεις σταθμίζοντας τα δεδομένα και προβλέποντας όλες τις πιθανές συνέπειες της απόφασής τους.
Μέσα από δεκάδες ιστορίες που προέρχονται από την οικονομική, πολιτική κι επιχειρηματική πραγματικότητα, αλλά και μέσα από πολλά περιστατικά της ανθρώπινης καθημερινότητας που έχουν καταγραφτεί στα media ή έχουν αναλυθεί από την ίδια, η συγγραφέας παρουσιάζει έναν πολύπλοκο κόσμο αβεβαιότητας κι εξωφρενικών ρυθμών, όπου η ορθή απόφαση τείνει να γίνει μια επιστήμη – αν δεν έχει γίνει ήδη. «Σε έναν κόσμο υπεραφθονίας δεδομένων, περισπασμών και αβεβαιότητας, έναν κόσμο στον οποίο με διαρκώς αυξανόμενο ρυθμό καλούμαστε να "ξεδιαλέγουμε" μόνοι μας τις πληροφορίες στις οποίες θα βασίσουμε τις αποφάσεις μας, είναι κατανοητό το ότι τείνουμε να εστιάζουμε σε συγκεκριμένες μορφές και είδη πληροφοριών έναντι άλλων», υποστηρίζει η Ν. Χερτζ κι εκτιμάει ότι αυτή η διαδικασία «είναι μια στρατηγική για να τα βγάζουμε πέρα».
Στην προσπάθεια λήψης αποφάσεων, τα αριθμητικά δεδομένα και η στατιστική ανάλυση αποτελούν ένα από τα κλασικά «όπλα», ενώ η λατρεία του «μετρήσιμου» είναι μια από τις αξίες πάνω στις οποίες βασίζεται ο Δυτικός πολιτισμός. Κι όμως, όπως εύστοχα αναλύει κι αποδεικνύει αρκετές φορές στο βιβλίο της η Χερτζ, οι αριθμοί όχι μόνο δεν λένε την αλήθεια και δεν βοηθούν στη λήψη αποφάσεων αλλά... ψεύδονται και συσκοτίζουν αντί να βοηθούν – εμείς εδώ στην Ελλάδα από το ξέσπασμα της κρίσης του 2009 γνωρίζουμε από πρώτο χέρι τι πάει να πει «μαγείρεμα», «παραποίηση», «αξιολόγηση» κ.λπ.
Την ίδια στιγμή, η Χερτζ μέσω έξοχων παραδειγμάτων αποκαλύπτει πόση σοφία υπάρχει στην εμπειρία των απλών, καθημερινών ανθρώπων, αυτών που χρησιμοποιώντας διαφορετικά από τα επίσημα δεδομένα στην εργασία τους, στο σπίτι τους, στην προσωπική ζωή τους, επέλεξαν διαφορετικά και τελικά πέτυχαν να λάβουν σωστές αποφάσεις.
ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΛΗΘΕΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ
Συναρπαστικές ιστορίες και προσωπικές συνεντεύξεις, όπως αυτή του θρυλικού Αμερικανού παραγωγού ταινιών Ρίτσαρντ Ζάνουκ, ο οποίος με την ταινία Η μελωδία της ευτυχίας και πρωταγωνίστρια την Τζούλι Άντριους μάγεψε το Χόλιγουντ, γέμισε με εκατομμύρια δολάρια τα ταμεία της Twentieth Century Fox αλλά παραλίγο να την καταστρέψει στη συνέχεια και να καταστραφεί κι ο ίδιος, όταν επέμενε να γυρίζει μιούζικαλ ακόμα κι όταν η μόδα τους είχε ξεπεραστεί, διαδέχονται ιστορίες όπως αυτή του επιμελητή εκδόσεων Μπάρι Κάνιγκαμ, ο οποίος έναντι μόλις 2.000 λιρών αγόρασε τα δικαιώματα για τα δύο πρώτα βιβλία της Τζ. Κ. Ρόουλινγκ, συγγραφέα που είχαν απορρίψει καμιά δεκαριά εκδοτικοί οίκοι γιατί δεν έβρισκαν κάποιο ενδιαφέρον σε έναν ήρωα που ονομαζόταν... Χάρι Πότερ.
Το βιβλίο της Ν. Χερτζ είναι μια απολαυστική εξιστόρηση περιπτώσεων όπου οι αριθμοί λένε ψέματα, όπου απλοί άνθρωποι κορόιδεψαν κυβερνήσεις και συνανθρώπους τους προσποιούμενοι κάτι που δεν ήταν, όπου απλοί άνθρωποι, π.χ. βοσκοί στην Αγγλία ή εργαζόμενοι σε αποθήκες αεροδρομίων, σχεδίασαν και εφάρμοσαν ευρεσιτεχνίες που απέφεραν εκατομμύρια δολάρια στις κυβερνήσεις ή τους εργοδότες τους. Ιστορίες όπου πρόεδροι υπερδυνάμεων έσυραν λαούς σε πολέμους εκστομίζοντας χονδροειδέστατα ψέματα (π.χ. ο Τζορτζ Μπους Τζούνιορ πριν από την επέμβαση στο Ιράκ), όπου ιατρικές έρευνες παραποιούν τα δεδομένα για να εξάγουν ωφέλιμα για τις φαρμακευτικές εταιρείες συμπεράσματα, όπου γαλακτοκομικές εταιρείες και φίρμες καλλυντικών προβάλλουν ανυπόστατους ισχυρισμούς και ανύπαρκτες, «διεθνείς» μάλιστα, έρευνες για τη χρησιμότητα των προϊόντων τους. Περιπτώσεις δηλαδή όπου ο μέσος πολίτης, ασκεπής κι ακάλυπτος εν μέσω βομβαρδισμού πληροφοριών και ισχυρισμών, θα πρέπει να είναι εξαιρετικά προσεκτικός με αυτά που του παρουσιάζονται ως αποδείξεις, δεδομένα και θέσφατα. Και να λαμβάνει ο ίδιος τις αποφάσεις που θα επηρεάζουν τη ζωή του και τη ζωή των οικείων του.
Μάτια ορθάνοιχτα: Πώς να παίρνετε τις καλύτερες αποφάσεις σ' έναν περίπλοκο κόσμο
Noreena Hertz
μετάφραση: Ελένη Γκαγκάτσιου
Μεταίχμιο
512 σελ.
Τιμή € 15,50
