Γιάννης Στρούμπας: «Άσυλο Ανιάτων»
Κείμενα δημοσιευμένα από το 2003 στην εφημερίδα Αντιφωνητής της Κομοτηνής συγκεντρώθηκαν στον τόμο με τον απομυθοποιητικό τίτλο Άσυλο Ανιάτων και είναι όλα του φιλολόγου και ποιητή Γιάννη Στρούμπα.
Η πρώτη αντίδραση είναι πως τέτοια κείμενα δεν συνηθίζεται να γράφει ένας ποιητής. Ωστόσο, ο ποιητής αφήνει τον Πήγασο στην αυλή, όταν παίρνει τη σκυτάλη της δημοσιογραφικής πένας και σαν κοντάρι το πετάει ίσια στην καρδιά της επικαιρότητας, σε καταμέτωπη ή κατάστηθη γκιόστρα με το πρόβλημα. Δεν χρησιμοποίησα τυχαία την «γκιόστρα», αντιθέτως σκόπιμα, παραπέμποντας στον τίτλο του βιβλίου του Νάσου Βαγενά και στα κείμενα κριτικής διαμάχης του (Μικρή Άρκτος, 2012), όπου και πάλι ένας ποιητής κονταροχτυπιέται με το αντίπαλο α-δέος. Εκεί όμως ο πεζός λόγος είναι επί των παρυφών της Λογοτεχνίας. Ο Στρούμπας περνάει τον Ρουβίκωνα και στέκεται απέναντι στην κοινωνία. Και η γέφυρα προς τον Βαγενά έγινε για να επισημανθεί ότι ο πανεπιστημιακός δάσκαλος και ποιητής προλογίζει το βιβλίο του Στρούμπα, τον οποίο κάποτε είχε φοιτητή και του οποίου την ικανότητα αποδεικνύει ότι εκτιμά. Η συμπαρουσία του στο βιβλίο είναι από μόνη της υψίστη τιμή και εγγύηση της ποιότητας του συγγραφέα.
Ο Βαγενάς επισημαίνει την κριτική οξυδέρκεια του Στρούμπα, ο οποίος «παρά την εκτός κέντρου και ακριτική διαβίωσή του, διακρίνεται από πένα κάθε άλλο παρά επαρχιακή», «διαθέτει όλα τα προσόντα που είναι απαραίτητα για έναν ουσιώδη σχολιασμό της τρέχουσας επικαιρότητας», έχει «γερή γνώση των καταστάσεων που εξετάζει», «κριτική ματιά καθαρή και απροκατάληπτη», η γραφή του είναι «διαυγής και ανεπιτήδευτη», «ο υγιής πραγματισμός του Στρούμπα και το συγγραφικό του ήθος καθιστούν το βιβλίο του ένα δείγμα σοβαρής πολιτισμικής κριτικής».
Διαβάζουμε τώρα στο οπισθόφυλλο τι επιλέγει ο Στρούμπας: «μικροπολιτική και παραπολιτική, προπαγάνδα και τρομοκράτηση, κομματοκρατία και διαφθορά, ‘‘δημοκρατικοί’’ μονόδρομοι κι εκβιαστικά ψευδοδιλήμματα, σκανδαλώδης εκποίηση του δημόσιου πλούτου… πανεπιστημιακό άσυλο∙ ΑΣΥΛΟ ΑΝΙΑΤΩΝ…» και ιδού ο τίτλος του βιβλίου. Η κοινωνία μας είναι ένα άσυλο ανιάτων, είναι η ίδια ανίατη, λειτουργεί «ιδρυματικά», λέει ο Στρούμπας, «περιθάλπει τα νοσήματα, τα συντηρεί και τα ενδυναμώνει αντί να τα θεραπεύει». Τα προβλήματα υπάρχουν παλαιόθεν και πάντα και τα δοκίμια του τόμου, αν και αφορμώνται από τα παρόντα, συνδέονται με τα χρόνια. Άρα, παλιά και νέα, τα προβλήματα είναι τα ίδια πάντα. «Τα δεινά μας καλώς έχουν και η τάξη δεν πρόκειται να ανατραπεί», καθώς λέει ο Ελύτης.
Το βιβλίο περιλαμβάνει εξήντα κείμενα με ευφάνταστους τίτλους, οι οποίοι σε κάνουν να χαμογελάς με την ευρηματικότητά τους, αλλά σε επαναφέρουν στην τάξη αμέσως μετά την ολοκλήρωση της μελέτης του περιεχομένου τους. Παραθέτω μερικούς για να τεκμηριώσω το σχόλιό μου: «Ομφαλός της γης σε συμπαντικό χορό της κοιλιάς», «Η υπεραλίευση των τόνων στο ελληνικό γλωσσικό αρχιπέλαγος», «Η Τροχαία Έκφρασης».
Σταματώ σ’ αυτούς για να σχολιάσω με τη σειρά, τον «ομφαλό της γης» και τον «χορό της κοιλιάς» με τις υπερβολές των ελληνικών μέσων ενημέρωσης, όταν ένας αθλητής μας διακρίνεται και ολόκληρος ο κόσμος, υποτίθεται, «συγκινείται» γιατί είμαστε ο «ομφαλός της γης». Το κείμενο έχει τη σημασία του, γιατί γράφεται το 2004 και ο πολύ πικρός επίλογος «ο ομφαλός της γης δεν είναι τίποτε περισσότερο από έναν ταπεινό ομφαλό σε μια συμπαντική κοιλιά αρκούδας, που χορεύει ετεροκατευθυνόμενη από μυστηριακές, απρόσιτες, παγκόσμιες δυνάμεις», διαλύει όλες τις επικαιρικές μας αυταπάτες. Όσο για την «αρκούδα», θέλοντας και μη, με εξακόντισε σ’ εκείνη του Μιχαήλ Μητσάκη και την άλλη του Άγγελου Σικελιανού και με προσγείωσε στην πραγματικότητα που είχα για λίγο χάσει, παρακολουθώντας τον δίσκο της άξιας αθλήτριάς μας Τασούλας Κελεσίδου, που ήταν και η αφορμή του κειμένου.
Μια νέα «Δίκη των Τόνων» θα μπορούσε να διεξαχθεί και να καθίσει στο σκαμνί όλους εκείνους που εξακολουθούν να αγνοούν την επίσημη γραμμή του μονοτονικού μας συστήματος και να γράφουν «όπως τους αρέσει». Δεν πρόκειται λοιπόν για την «υπεραλίευση των τόνων» της θάλασσας, αλλά των τονικών σημαδιών των ελληνικών λέξεων και των χαμένων σημαδιών –ψιλές, δασείες, περισπωμένες, βαρείες– που έχουν ακόμη πολλούς νοσταλγούς. Οι νοσταλγοί δεν λαμβάνουν υπόψη τους ότι οι τόνοι είναι νεότερο εφεύρημα, ότι δεν έγραφε σε πολυτονικό ο Θουκυδίδης, ότι δημιουργείται σύγχυση, ότι η αισθητική (είναι ή δεν είναι ωραίο το πολυτονικό ή το μονοτονικό) δεν έχει θέση εδώ, ότι η επιστροφή στην παραδοσιακή μορφή είναι και η δοτική, αλλά κανείς δεν κάνει λόγο γι’ αυτήν. Τελικώς ο Στρούμπας επιχειρηματολογώντας λογικά και επιστημονικά, χωρίς άκαιρους συναισθηματισμούς και σαν μαχόμενος στην τάξη καθηγητής, που ξέρει το πρόβλημα από μέσα, βάζει τα πράγματα στη θέση τους στον τόνο και με τον τόνο που κρίνει ότι πρέπει.
Η «Τροχαία Έκφρασης» με τον οπτικό σολοικισμό της μας οδηγεί σε δύο κατευθύνσεις. Η μία: αν η τροχαία είναι επιθετικός προσδιορισμός της «έκφρασης» έπρεπε να είναι «έκφρασις» με «ιώτα». Αφού γράφεται με «ήτα» σημαίνει πως κατευθυνόμαστε από την τροχαία στην άλλη κατεύθυνση που διευθετεί την έκφρασή μας, άρα καθοδηγεί και κατευθύνει τη σκέψη μας, άρα έχει ύποπτο ρόλο… και όλα αυτά για το μάθημα της Έκφρασης-Έκθεσης στις Πανελλήνιες Εξετάσεις. Αν ο αναγνώστης του βιβλίου τυγχάνει να είναι φιλόλογος, θα δει την επιχειρηματολογία του Στρούμπα και θα καταλήξει πως το μάθημα το έχει καλά εμπεδώσει. Και επειδή οι υποψήφιοι καλούνται να σχολιάσουν μια γνώμη του Σεφέρη, ιδού και η αυθεντία, ο Στρούμπας μας βάζει διαγώνισμα: ζητά να αιτιολογήσουμε την απάντησή μας και μας εύχεται «καλή επιτυχία». Το καταλυτικό του χιούμορ γκρέμισε την υποτιθέμενη στέρεα γνώση των μελών της επιτροπής θεμάτων.
Το βιβλίο σχολιάζει, όπως είπαμε, την επικαιρότητα. Σχολιάζει την πολιτική και τις πολιτικές, κοιτάζει αμερόληπτα προς όλες τις κατευθύνσεις και ανασύρει το πρόβλημα από τη φωλιά του για να το δείξει, να το επισημάνει και να ζητήσει από τους υπεύθυνους να βγάλουν τη μάσκα του ενδιαφερόμενου και να γίνουν οι πραγματικοί λύτες του, αν θέλουν να δικαιώσουν τον ρόλο τους. Θέλουν, όμως;
Ο Στρούμπας, ως καταξιωμένος καθηγητής στην τάξη, έχει επαφή με τα πρόσωπα και με τα πράγματα της κοινωνίας, την οποία, εκτός των άλλων, βλέπει στα πρόσωπα των μαθητών του που έχουν την τύχη να τον έχουν στην έδρα. Το πόσο καλός είναι φαίνεται από όλα τα πόστα στα οποία εκτίθεται. Από τη δική του «γκιόστρα» με τα προβλήματα στην τάξη, στον στίχο, στο δοκίμιο που, απαιτητικότατο, αποδεικνύει πως ο καλός είναι παντού καλός. Κι ένας καλός δάσκαλος είναι χίλιες φορές καλός.
Άσυλο ανιάτων
Γιάννης Στρούμπας
Καλλιγράφος
324 σελ.
Τιμή € 14,00
