Στις 21 Μαΐου, παραμονές των Αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου, γιορτή των σλαβικών γραμμάτων και του σλαβικού πολιτισμού, εποχή την οποία διεξάγεται και η εαρινή Έκθεση Βιβλίου της Σόφιας, ο Βαρδάρης φύσηξε και στη Βουλγαρία, ενώ τα νερά του Σκοτεινού Βαρδάρη της Έλενας Χουζούρη έρεαν σε μια βιβλιοπαρουσίαση. Δε συμβαίνει συχνά βιβλία Ελλήνων λογοτεχνών να προβάλλονται στη Βουλγαρία παρουσία των συγγραφέων τους. Χάρη στην υποστήριξη του Ελληνικού Επιχειρηματικού Συμβουλίου στη Βουλγαρία και του προέδρου του, Σταμάτη Θεοδωρόπουλου, η Έλενα Χουζούρη συναντήθηκε με το αναγνωστικό της κοινό, το οποίο έχει ανά χείρας τη βαλκανική της μυθιστορία ήδη από πέρυσι το Δεκέμβρη (εκδ. Ciela, 2011). Στην κατάμεστη αίθουσα του ξενοδοχείου Sheraton ο διευθυντής του μεγαλύτερου βουλγαρικού εκδοτικού οίκου, Ciela, ο Β. Τόντοροβ, έδωσε το λόγο στον καθηγητή φιλολογίας του Νέου Βουλγαρικού Πανεπιστημίου και κριτικό λογοτεχνίας Ιορντάν Εφτίμοβ και τη μεταφράστρια του μυθιστορήματος Ζντράβκα Μιχάιλοβα (Κρατικό Βραβείο Μετάφρασης 2010) για να παρουσιάσουν το βιβλίο.

Μετά τις εκδόσεις του στα σερβικά και τα τουρκικά, ο Σκοτεινός Βαρδάρης βρίσκει το δρόμο του και στους Βούλγαρους αναγνώστες, καθώς επιθυμία της συγγραφέως πάντα ήταν το μήνυμά του να έρθει και σε αυτούς. Ύστερα από δεκαετίες δυσπιστίας και σελίδες δύσκολων ιστορικών σχέσεων Ελλάδας και Βουλγαρίας, δεν είναι τυχαίο ότι το εκδοτικό γεγονός και η επίσκεψη της Έλενας Χουζούρη καλύφθηκαν ευρέως από τα βουλγαρικά ΜΜΕ σε τηλεοπτικές συνεντεύξεις και δημοσιεύματα στον Τύπο, όπως αυτό στην Trud, την εφημερίδα με τη μεγαλύτερη κυκλοφορία στη χώρα. Στην ολοσέλιδη συνέντευξη με τη συγγραφέα, «Όλα για την οικογένεια», η δημοσιογράφος Π. Ιορντανόβα σημειώνει ότι στο βιβλίο μνήμης, και όχι ιστορικό μυθιστόρημά της, η Χουζούρη δίνει την αρχοντοκόρη ενός Έλληνα προεστού από το Μελένικο σε Βούλγαρο ταπεινής καταγωγής, αργότερα αξιωματικό της προσωπικής φρουράς του τσάρου Φερδινάνδου. Ίσως για την εποχή των Βαλκανικών Πολέμων, εποχή εθνικιστικών παθών και μίσους, να μη φαινόταν αληθοφανής η επιλογή αυτή της ηρωίδας, αλλά η πρόθεση της συγγραφέως ήταν σαφής: η υπέρβασή τους μέσω μιας μεγάλης αγάπης. Έτσι, η ηρωίδα της, η Ελένη, θα καταπατήσει τα ιερά και τα όσια για να ακολουθήσει τον έρωτά της. «Ελπίζω το μήνυμα αυτό να περάσει και στους Βούλγαρους αναγνώστες», είπε η Χουζούρη.

Στα ταραχώδη χρόνια των Βαλκανικών Πολέμων που τελειώνουν με τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου (1913), τα πάντα στα Βαλκάνια αλλάζουν. Οι πρωταγωνιστές του βιβλίου, που βιώνουν αυτές τις σαρωτικές και τραυματικές αλλαγές, κινούνται σε τρεις διαφορετικές ευρωπαϊκές πόλεις: Μελένικο, Θεσσαλονίκη, Παρίσι, στο διάστημα 1911-1913. Η φωτογραφία, τραβηγμένη από ένα Γάλλο φωτογράφο της αποστολής του ουμανιστή τραπεζίτη και οραματιστή Αμπέρ Καν, αποτυπώνει τους Μελενικίους πρόσφυγες στο Σιδηρόκαστρο Σερρών, το φθινόπωρο του 1913. Αναγνωρίζοντας ανάμεσά τους τη μορφή του παππού της, η Έλενα Χουζούρη συλλαμβάνει την ιδέα για τη συγγραφή του βιβλίου που ξετυλίγει μια μυθιστορία για τον έρωτα και την απώλεια.

Ήταν ευτυχής συγκυρία ότι η βουλγαρική έκδοση του Σκοτεινού Βαρδάρη συνέπεσε με τον εορτασμό, το 2011-2012, των εκατό χρόνων των Αρχείων του Πλανήτη του Α. Καν. Με την αφορμή αυτή η Εθνική Πινακοθήκη στη Σόφια φιλοξένησε την έκθεση «Τα αρχεία του πλανήτη (1911-2011)» του Ιδρύματος Καν στη Γαλλία, παρουσιάζοντας το ανθρωπιστικό σχέδιο του Γάλλου μεγαλοτραπεζίτη φιλειρηνιστή. Ανάμεσα στις 100 αυτόχρωμες φωτογραφίες που περιόδευσαν και στην επαρχία –Φιλιππούπολη, Βελίκο Τάρνοβο, Ρούσε, Ελένα, Στάρα Ζαγκόρα και Ντόμπριτς– συγκαταλέγονταν και αρκετές απόψεις του Μελένικου της εποχής εκείνης, με τα σπίτια όπως θα τα έβλεπε και ο παππούς της Έλενας Χουζούρη, Στέφανος Φουρτούνας. Το εξώφυλλο της βουλγαρικής έκδοσης φυσικά κοσμείται από τη σημαδιακή φωτογραφία των Μελενικίων προτού πάρουν το δρόμο της προσφυγιάς το 1913, θυμίζοντας ότι όλοι οι λαοί των Βαλκανίων, έχοντας υποστεί «ανταλλαγές πληθυσμών», είχαν και από μια χαμένη πατρίδα να θρηνήσουν. Σκιαγραφώντας τις περίπλοκες σχέσεις των διαφόρων εθνοτήτων στα Βαλκάνια, η συγγραφέας φαίνεται να έχει πλήρη επίγνωση για την ιστορική αλήθεια του εικοστού αιώνα, ο οποίος άρχισε και τελείωσε με δύο πολύνεκρες πολεμικές συρράξεις – τους Βαλκανικούς Πολέμους και τον πόλεμο στην πρώην Γιουγκοσλαβία. Αλλά κάνει την υπέρβαση προς την επούλωση των πληγών αυτών λογοτεχνική αδεία μέσα από ένα μυθιστόρημα μνήμης.

Twitter