fbpx
«Το δημοτικό τραγούδι και η ανωνυμία» του Μ. Γ. Μερακλή

«Το δημοτικό τραγούδι και η ανωνυμία» του Μ. Γ. Μερακλή

Έχω έναν καλό φίλο στην Κρήτη. Είναι δάσκαλος, συνταξιούχος τώρα. Είναι αναθρεμμένος με βιώματα και με την άριστη γνώση του παραδοσιακού λαϊκού πολιτισμού, ο οποίος αποτυπώνεται στα βιβλία του και τα δημοσιεύματά του στον τοπικό Τύπο. Γι’ αυτό και δικαιούται να προσθέτει, και το κάνει, δίπλα στην ιδιότητα του δασκάλου και αυτή του λαογράφου. Ασφαλώς θα μπορούσε, αν ζούσε στα χρόνια του Νικολάου Πολίτη, να είναι ένας από τους δασκάλους εκείνους, στους οποίους στηρίχθηκε γερά ο εισηγητής της Λαογραφίας στην Ελλάδα. Ο φίλος μου είναι ο Σταμάτης Αποστολάκης.

Δημοσίευσε πρόσφατα (Χανιά, 2016) το βιβλίο του Η λαϊκή μούσα της Κρήτης για τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Ειρηναίο Γαλανάκη. Ριζίτικα, μαντινάδες, ρίμες, ποιήματα.
Το Διοικητικό Συμβούλιο του Κοινωφελούς Ιδρύματος Αγία Σοφία (Άγιοι Πάντες Αποκορώνου), που εξέδωσε το βιβλίο, χαιρετίζοντας την έκδοση αιτιολογεί διεξοδικά αυτό που λέει για τον Ειρηναίο Γαλανάκη, πως «σημάδεψε με τη ζωή και το έργο του τον τόπο μας», ιδιαίτερα εννοώντας τις επαρχίες Κισάμου και Σελίνου. Η φήμη του, ωστόσο, ως ενός υποδειγματικού ιεράρχη, υπερέβη νωρίς τα όρια της αρχιερατείας του.

Στο πρώτο Μέρος περιλαμβάνονται τα πολυάριθμα στιχουργήματα και δημοτικά τραγούδια, συγκεντρωμένα απ’ τον Αποστολάκη με αναζήτηση πολλού χρόνου. Στο δεύτερο Μέρος ο επιμελητής δημοσιεύει όσα γράφηκαν και ειπώθηκαν μετά, για την εκδημία του.

Αυτό που με εντυπωσίασε στο βιβλίο είναι ο εξαιρετικά μεγάλος αριθμός των τραγουδιών και στιχουργημάτων, που πλάσθηκαν και ασφαλώς δίνουν το μέτρο μιας σπάνιας αγάπης των πιστών και του κοινού εν γένει για τον Ειρηναίο.

Ειδικότερα εντούτοις με εντυπωσίασε και το γεγονός –και θέλω να το τονίσω– ότι κανένα τραγούδι ή στιχούργημα δεν είναι χωρίς να ονομάζεται ο συνθέτης του.

Δεν υπάρχει εδώ η ανωνυμία των δημιουργών των δημοτικών τραγουδιών, τα οποία εντούτοις φυσικό είναι να είχαν και αυτά κάποιο προσωπικό δημιουργό, ο οποίος ξεχάστηκε στη διαδρομή των αιώνων και με τη μετάδοσή τους από τον αρχικό τόπο της δημιουργίας τους σε άλλους τόπους. Ορθά έγραφε ο Πολίτης σε μιαν από τις καλύτερες μελέτες του, δημοσιευμένη στον 5ο τόμο της Λαογραφίας (1915), «Γνωστοί ποιηταί δημοτικών ασμάτων», θέτοντας και το ερώτημα αν μπορεί κανείς να ισχυρισθεί ότι «ο ποιητής των δημοτικών τραγουδιών είναι αυτός (ο ίδιος) ο λαός εν συνεργασίᾳ» και δίνοντας την απάντηση: «ο λαός ως σύνολον είναι ανίκανος να συνθέσῃ ποίημα. Η ομαδική ποίηση είναι πράγμα αδύνατον».

Στα παλαιά εκείνα χρόνια λογικό είταν ο λαός να αποτελείται από αμόρφωτους, κάτι που δεν εμπόδιζε την έκφραση μιας ποιητικής δεξιότητας και από (πολύ λιγότερους) λογίους, που και αυτοί όμως κατά κανόνα προέρχονταν από την αγροτική τάξη, όμως έβγαιναν στην Ευρώπη και μορφώνονταν ή επιδίδονταν σε εμπορικές επιχειρήσεις, από τους χρόνους του Διαφωτισμού.

Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτέλεσε ο Ηπειρώτης Παναγιώτης Αραβαντινός (1809-1870), που έγινε έμπορος αλλά και δίδαξε αρχαίους συγγραφείς και ποιητές (Θουκυδίδη, Δημοσθένη, Όμηρο), μαθηματικά, λατινικά, και λάτρεψε τα δημοτικά τραγούδια της πατρίδας του. Συγκέντρωσε έναν ανυπολόγιστο θησαυρό από αυτά. Οι τρεις γιοι του (ο ένας γιατρός, ο άλλος τραπεζίτης, ο τρίτος δικηγόρος) εξέδωσαν από αυτά 497 και 1.141 δίστιχα.

Ο Αραβαντινός συνόδευσε τα ιστορικά-κλέφτικα τραγούδια με σχόλια για γεγονότα και πρόσωπα ιδιαίτερα χρήσιμα για την ακριβέστερη γνώση των πραγμάτων.

Ο Γιάννης Αποστολάκης, καθηγητής της νεοελληνικής φιλολογίας, είχε το δημοτικό τραγούδι ως ένα από τα κύρια αντικείμενά του. Χωρίς να έχει ζωντανή επαφή με την αγροτική ζωή και κοινότητα, καταπιάστηκε εντούτοις με τον καθαρισμό, όπως πίστευε, των τυπωμένων τραγουδιών, ισχυριζόμενος ότι αυτά είσαν γεμάτα από βλαπτικές παρεμβάσεις λογίων. Έγραψε ιδιαίτερο έργο για τον Αραβαντινό (1941), τον οποίο χαρακτήριζε ως άτεχνο «διασκευαστή» και «κατασκευαστή» και τελικά απέρριπτε τη συλλογή του, γιατί στα τραγούδια έβρισκε να υπάρχουν πολλοί στίχοι «όχι δημοτικοί». Άρα λόγιοι. Ακολούθησαν πολλοί τον Αποστολάκη, ο οποίος κυριάρχησε για ένα διάστημα, και επιδόθηκαν στην αναζήτηση «πλαστών» ποιημάτων (ο Αποστολάκης τα έλεγε «ύποπτα»), κατασκευασμένων από λογίους.

Ο Αποστολάκης έκανε και κάτι άλλο. Κατακεραύνωσε τον Κώστα Κρυστάλλη, ως έναν άτεχνο, χωρίς συγκίνηση, μιμητή των δημοτικών τραγουδιών(!). Ο Κρυστάλλης ωστόσο το μόνο που ευχόταν είταν να τον πάρει ο «σταυραϊτός» (στο ομότιτλο ποίημά του) και να τον πάει πάλι στα βουνά της πατρίδας του, γιατί θα τον φάει ο «κάμπος»! Όπως και τον έφαγε.

Την αφορμή να σημειώσω τα παραπάνω πήρα από το βιβλίο του Σταμάτη Αποστολάκη, το οποίο φωτογραφίζει τον σύγχρονο τρόπο δημιουργίας δημοτικής ποίησης, που οι ρίζες της στην Κρήτη δεν έχουν, όπως σε άλλα μέρη, ξεριζωθεί ολότελα, παρά τον υψηλό δείκτη ξένου τουρισμού και την κυρίαρχη τεχνολογία-τεχνοκρατία, που υπάρχει και κει.

Συγχρόνως μας παραπέμπει το βιβλίο στον τρόπο που εξαρχής πρέπει να υπήρχε και στο πρώιμο ήδη παρελθόν, να συμμετέχουν στη δημιουργία των δημοτικών τραγουδιών λαϊκοί άνθρωποι της αγροτικής κοινότητας αλλά και λόγιοι. Μεταξύ των λογίων που τραγούδησαν τον Ειρηναίο μπορώ να αναφέρω τον πολύ γνωστό δρ. Αλεξ. Κ. Παπαδερό, τον πατριάρχη Βαρθολομαίο, τον Γιάννη Σταυρακάκη, επιθεωρητή πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, τον αρχιμανδρίτη Ειρηναίο Βερυκάκη, τον Στέφανο Τζωρτζάκη, αξιωματικό της πολεμικής Αεροπορίας, τον Κωνστ. Καλλέργη, δικηγόρο, τον Σπύρο Μ. Καστανάκη, ιατρό, τον Στυλιανό Σηφάκη, συμβολαιογράφο, εν γένει όλα τα τραγούδια άλλωστε είναι επώνυμα, βεβαιώνοντας του λόγου το αληθές.

Όσον αφορά την ανωνυμία των δημοτικών τραγουδιών, αυτή κατ’ ουσίαν, όπως σημείωσα πιο πάνω, δεν υπήρξε, προέκυψε πολύ αργότερα, όταν το όνομα ξεχάστηκε.

Και σήμερα πολλοί μελετητές του δημοτικού τραγουδιού πιστεύουν στην ανωνυμία του ως κύριο γνώρισμα, δεν πιστεύουν στη συμμετοχή των λογίων στη δημιουργία του, κάτι τέτοιο το θεωρούν νοθεία. Δεν πειράζει, στη γνώμη των πολλών να υπάρχει και μία διαφορετική. Προς το παρόν σημειώνω, σε μία μόνο φράση, ότι ο παραπάνω δεύτερος ισχυρισμός μου στηρίζεται στην άποψή μου ότι ο ελληνικός πολιτισμός υπήρξε επί αιώνες μεικτός, λαϊκός και λόγιος. Ίσως πρέπει να το διευκρινίσω αυτό περισσότερο.


 

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ

ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΚΑΤΑΧΩΡΙΣΕΙΣ

ΕΙΔΗΣΕΙΣ

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Διεύθυνση

Πτολεμαίων 4
(Πλατεία Προσκόπων)
11635 Αθήνα,
Τηλ.-fax: 210.7212307
info@diastixo.gr
ISSN: 2585-2485

ΕΓΓΡΑΦΗ ΣΤΟ NEWSLETTER

Εγγραφείτε τώρα στο newsletter μας και μάθετε πρώτοι. τα τελευταία νέα για το βιβλίο και για τις τέχνες.

Με την επίσκεψη στο site μας, αποδέχεστε τη χρήση Cookies από το diastixo.gr, με σκοπό τη βελτίωση των υπηρεσιών που σας παρέχουμε.