fbpx
«Ο εικονογραφικός πλούτος του αγγείου Φρανσουά» της Ελένης Λαδιά

«Ο εικονογραφικός πλούτος του αγγείου Φρανσουά» της Ελένης Λαδιά

Tο περίφημο αγγείο Φρανσουά, το οποίο για πρώτη φορά βγαίνει από το Αρχαιολογικό Μουσείο της Φλωρεντίας, βρίσκεται ήδη στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης από τις 25 Μαΐου, ενταγμένο στην έκθεση με τίτλο «Θεϊκοί διάλογοι». Με αφορμή την έκθεση και την μοναδική ευκαιρία να θαυμάσουμε από κοντά το σπουδαίο αυτό έργο τέχνης, αναδημοσιεύω τμήμα από το κείμενό μου «Ο εικονογραφικός πλούτος του αγγείου Φρανσουά», το οποίο περιλαμβάνεται στο Ποικιλόγραφο Βιβλίο, Β’ έκδοση, Αρμός, Αθήνα 2016 και αποτελεί οδηγό γνωριμίας με το αγγείο.

Από τάφο της Ετρουρίας προέρχεται ένα από τα εκπληκτικότερα αγγεία του μελανομόρφου ρυθμού, το αγγείο Φρανσουά, γνωστό με το όνομα του αρχαιολόγου που το ανακάλυψε, Αλεσσάντρο Φρανσουά. Το αγγείο αυτό θεωρείται από τους ειδικούς ως η αποκορύφωση του μελανομόρφου ρυθμού. Είναι ένας ελικοειδής κρατήρας υπογεγραμμένος δυο φορές από τον αγγειοπλάστη Εργότιμο και δυο φορές από τον αγγειογράφο Κλειτία. «Αξίζει ν’ αναφέρουμε» γράφει ο Μπόρτμαν «μερικούς αριθμούς: έχει ύψος 0,66 μ. 270 μορφές ανθρώπων και ζώων και 121 επιγραφές, μερικές από τις οποίες πολύ περήφανα αλλά εντελώς ακατανόητα, αναφέρονται σε άψυχα αντικείμενα, όπως ένας βωμός και μία βρύση. Μόνον μία ζώνη περιέχει ζώα και φυτικά κοσμήματα» [1]. Το αγγείο χωρίζεται σε ζώνες, όπου η κάθε μία έχει την δική της παράσταση.

Στην πρώτη ζώνη της προσθίας όψεως, υπάρχει το θέμα της θήρας του Καλυδωνίου κάπρου, στην δεύτερη τα άθλα επί Πατρόκλω, στην τρίτη η πομπή των θεών για τους γάμους του Πηλέως και της Θέτιδος (η παράσταση αυτή καταλαμβάνει την τρίτη ζώνη ολόκληρου του αγγείου), στην τέταρτη η καταδίωξη του Τρωίλου και στην πέμπτη ζώα και φυτικά κοσμήματα.

Αγγείο Φρανσουά

Στην πρώτη ζώνη της οπισθίας πλευράς απεικονίζεται το πλοίο του Θησέως και ο χορός των κούρων που γλίτωσαν από τον Μινώταυρο, στην δεύτερη η μάχη Θησέως και Κενταύρων, στην τρίτη η συνέχεια της πομπής των θεών για τους γάμους Πηλέως και Θέτιδος, στην τέταρτη η επιστροφή του Ηφαίστου στον Όλυμπο και στην πέμπτη επίσης ζώα και φυτικά κοσμήματα.

Στις λαβές του αγγείου εικονίζεται η Άρτεμις ως «πότνια θηρών», και ο Αίας που μεταφέρει τον νεκρό του Αχιλλέως. Στο εσωτερικό των λαβών παραστάσεις Γοργόνων, ενώ στην βάση του αγγείου υπάρχει η κωμική μάχη Πυγμαίων και Γερανών.

Ο εικονογραφικός πλούτος του αγγείου Φρανσουά, που οφείλεται στο αφηγηματικό ύφος του γραφέως, είναι μοναδικός. Και δίνει στο αγγείο «φωνή». Είναι σαν να μιλεί με τις πάμπολλες επιγραφές του, να εξηγεί την ιστορία του.

Ο αγγειογράφος «Κλειτίας ξέρει να χρησιμοποιεί το χρώμα και την λεπτομέρεια, όχι σαν αυτοσκοπό αλλά για να πετύχει ποικιλία στην υφή, (όπως στο δέρμα του ζώου), για να πλουτίσει μια επίσημη σκηνή, για να εκφράσει έντονα συναισθήματα, όπως για παράδειγμα τους ενθουσιασμένους Αθηναίους στο πλοίο η τους γεμάτους ένταση Σατύρους» [2]. (Μπόρτμαν). Οι μορφές του Κλειτίου έχουν δύναμη και κομψότητα. Αυτά τα λιγνά, ευγενικά μελανόμορφα σώματα με τα κατάλευκα, αβρά χέρια, ομοιάζουν με αληθινά κοσμήματα. H σοβαρότητα των μορφών αγγίζει τα όρια της τελετουργίας. «Ακόμη και στα μικρά φατνώματα, όπου ο Αίας λυγίζει κάτω απ’ το σώμα του Αχιλλέως υπάρχει μια νέα και τραγική σοβαρότητα» [3] (Κουκ). Η απόδοση επίσης της οικίας του Πηλέως και η κρήνη είναι αριστουργηματική. Έκπληξη προκαλεί ο άθλος των καλλιτεχνών και η ικανότητά τους να αποδώσουν τόσο πολλές μορφές στο σχήμα ενός αγγείου. Την λύση του προβλήματος δίνει ο Άγγελος Προκοπίου, ενός προβλήματος που φαίνεται πως είχε απασχολήσει τον Εργότιμο και τον Κλειτία [4]. «Στον κρατήρα Φρανσουά οι καλλιτέχνες αντιμετωπίζουν το πρόβλημα της παράταξης πολλών προσώπων στον πλαστικό χώρο του αγγείου: πως θα μπορούσαν να εξοικονομήσουν στην επιφάνειά του ένα κινούμενο πλήθος από θεούς, ήρωες, άλογα και τέρατα χωρίς να θυσιάσουν την ακεραιότητα της μορφής του. Σε ζώνες επάλληλες, που γυρόφερναν το αγγείο, τοποθέτησαν σε αραιή παράταξη τα μέλη των θιάσων τους, αποφεύγοντας έτσι τη σύγχυση των σωμάτων τους. Η πολυπρόσωπη ζωοφόρος, αφού υπηρέτησε την ζωομορφική εικονογραφία στα κρητομυκηναϊκά και κορινθιακά αγγεία, έγινε η γέφυρα για να περάσουν στον πλαστικό χώρο της αθηναϊκής ζωγραφικής οι παραστάσεις της μυθολογίας, της εποποιίας και της τραγωδίας αλλά και οι απεικονίσεις της καθημερινής ζωής».

 

Σημειώσεις
[1] Τζων Μπόρτμαν, Αθηναϊκά μελανόμορφα αγγεία, μτφ. Όλγας Χατζηαναστασίου
[2] Τζων Μπόρτμαν, ό.π., μτφ. Όλγας Χατζηαναστασίου
[3] R. Μ. Cook, Greek Painted Pottery
[4] Άγγελου Προκοπίου, Αθήνα


 

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
ΑΠΟΨΕΙΣ
«Για “Τα γενέθλια” της Ζωρζ Σαρή: Μικρή βιωματική ανάγνωση» της Εριφύλης Μαρωνίτη

Αν ζούσε εκείνος –ο νονός, ο μπαμπάς– θα έκλεινε φέτος τον Απρίλη τα 95. Η Άννα, η βαφτισιμιά, θα γινόταν 65. Στη ζωή και στο βιβλίο. Το νήμα, ωστόσο, των κοινών γενεθλίων στις 22 Απριλίου των...

ΑΠΟΨΕΙΣ
«Η “εφαρμοσμένη” διαλεκτική επιστήμης και “ποίησης” στο έργο του Χριστόφορου Χαραλαμπάκη» της Παρασκευής Κοψιδά-Βρεττού

Για τον γλωσσολόγο ως φορέα επιστημονικού λόγου με αντικείμενο τη γλώσσα, εν αρχή ην ο Λόγος. Αν αναρωτηθούμε πότε και με ποια κυρίαρχη συνθήκη γεννιέται συνειδητά το ανθρώπινο πλάσμα, η απάντηση...

ΑΠΟΨΕΙΣ
«Χουάν Χέλμαν (1930-2014), η φωνή και η συνείδηση της Αργεντινής» του Πάνου Νιαβή

Τον περασμένο Νοέμβριο, το Diastixo.gr δημοσίευσε δυο ποιήματα του Χουάν Χέλμαν (Juan Gelman) σε δική μου απόδοση στα ελληνικά (δείτε εδώ). Μ’ εκείνη τη δημοσίευση, επιχείρησα να συστήσω στους λάτρεις της ποίησης έναν από τους...

ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΚΑΤΑΧΩΡΙΣΕΙΣ

ΕΙΔΗΣΕΙΣ

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Διεύθυνση

Πτολεμαίων 4
(Πλατεία Προσκόπων)
11635 Αθήνα,
Τηλ.-fax: 210.7212307
info@diastixo.gr
ISSN: 2585-2485

ΕΓΓΡΑΦΗ ΣΤΟ NEWSLETTER

Εγγραφείτε τώρα στο newsletter μας και μάθετε πρώτοι. τα τελευταία νέα για το βιβλίο και για τις τέχνες.

Με την επίσκεψη στο site μας, αποδέχεστε τη χρήση Cookies από το diastixo.gr, με σκοπό τη βελτίωση των υπηρεσιών που σας παρέχουμε.