«Κοίτα με στα μάτια» της Ανθούλας Δανιήλ
Ήθελα να 'μουν όμορφος, να 'μουν και παλικάρι,
να 'μουνα και τραγουδιστής, δεν ήθελα άλλη χάρη. (δημοτικό)
Για πολλά πράγματα, κυρίως βιβλία, κινηματογραφικές ταινίες, θεατρικά έργα, λες αυτό θα το ξαναδιαβάσω ή θα το ξαναδώ ή θέλω να το ξαναδιαβάσω και, μάλιστα, όταν έχουν περάσει χρόνια και σου έχει μείνει μια αίσθηση τόσο γλυκιά, που η ανάμνησή της σε στέλνει ξανά να το αναζητήσεις. Το ίδιο συμβαίνει και με μερικά τραγούδια. Δίνεις άλλη προσοχή στον στίχο και στη μουσική, στην εκτέλεση. Τώρα πια που έχουμε και τη δυνατότητα του You Tube, το έπαθα με πολλά, αλλά «έπαθα» όταν πρόσεξα καλά αυτό το «Ασίκικο Πουλάκη» με το σκανδαλιστικό ήτα στην κατάληξή του. Δεν επρόκειτο για πουλάκι, κι ας ήταν ασίκικο και ας του ταίριαζε. Ήταν το επώνυμο της γιαγιάς του τραγουδιού. Και κάτι άστραψε στο μυαλό μου και φτερούγισε στην καρδιά μου. Κι αρχίζω να σκέφτομαι:
Ο Μιχάλης Γκανάς γράφει τους στίχους, ο Μίκης Θεοδωράκης συνθέτει τη μουσική και ο Βασίλης Λέκκας «ξεσκίζει» τα φυλλοκάρδια του· τεντώνει τη χορδή, χωρίς να σπάει, μέχρι τις εσχατιές της αντοχής, δίνοντας χώρο στο εξεγερμένο «ανυπότακτο» που κρύβει και το «φρόνιμο», αν και ο τρόπος που τραγουδάει δείχνει ότι το «ανυπότακτο» δεν μπορεί να συγκρατηθεί από το «φρόνιμο», ωστόσο είναι «νόμιμο». Γιατί ο τρόπος που τραγουδάει το «Κοίτα με στα μάτια» δεν είναι τραγουδιστικός, απλώς, αλλά θεατρικός. Η ερμηνεία του Λέκκα είναι μια παράσταση, μια προσπάθεια να διαρρήξει την επιφάνειά του για να μας αποκαλύψει τα βαθύτερα αισθήματά του, τα ανυπότακτα, να φτάσει στην αρχέγονη πηγή του Διόνυσου. Η ερμηνεία του είναι μια αποκάλυψη, ένα δράμα που περαίνεται δι' ελέου και φόβου, όπως η τραγωδία.
Το τραγούδι, όμως, ξέρει τον πόνο του και λέει την αλήθεια. Κι η μόνη αλήθεια σ’ αυτόν τον ψεύτικο κόσμο, αυτή που μπορεί να τον κρατήσει καλά πάνω στη γη είναι ο έρωτας, μεταμορφωμένος σε ποίηση και μουσική, που και αυτή, άλλοτε σε λα ελάσσονα και άλλοτε σε σολ μείζονα, εκπέμπει τους ήχους της, σαν τα ξαφνιάσματα της ζωής, σαν τα σκιρτήματα της ψυχής, τεθλασμένα συναισθήματα, βίαια και ορμητικά καρδιογραφήματα, αντιφατικές αλλαξοκαιριές της καρδιάς.
Ο Λέκκας σ' αυτό το τραγούδι, όπως και σε όλα άλλωστε, επιτυγχάνει την κάθαρση, η οποία δεν πραγματώνεται μόνο με τη φωνή, αλλά και με τις συσπάσεις του προσώπου, τα τεντωμένα νεύρα, τις φουσκωμένες φλέβες, τα διεσταλμένα ρουθούνια σαν να θέλουν να απορροφήσουν όλον τον κόσμο με μια γιγαντιαία βαθιά εισπνοή, όπως οι υπερρεαλιστές με μια χαψιά όλη τη ζωή –à pleine haleine– σαν να εξακτινώνονται τα αισθησιακά ιόντα, με τους αγκώνες πίσω σαν προωθημένο ακρόπρωρο στη θάλασσα της μουσικής, τις κινήσεις των χεριών, διπλή αόρατη μπαγκέτα, για να ρυθμίζουν την κοσμική αρμονία στα μέτρα τα δικά του, με τα χτυπήματα των ποδιών στο πάτωμα, όχι για να σιγοντάρουν τον ρυθμό, αλλά για να χτυπάει του Χάρου και να του λέει, λεβέντικα, αγέρωχα και ηρωικά: «Δεν σε φοβάμαι». Γιατί το τραγούδι είναι ερωτικό και ο έρωτας με τη διονυσιακή του ένταση ξεριζώνει, ξετινάζει τις φρένες σαν δρόλαπας, που έλεγε και η Σαπφώ, συναρπάζει όλη την ύπαρξη, ανυψώνει και αποθεώνει. Γι' αυτό, και για να μη χάσει την υπέρτατη γήινη στιγμή του, ο τραγουδιστής ζητά από την κόρη να τον κρατήσει για «να μην αναληφθεί». Κι αυτή είναι η ουσιαστικότερη και υλικότερη έκφραση για το αϋλότερο αίσθημα που στη ζυγαριά της καρδιάς βαραίνει περισσότερο από το χρυσάφι όλου του κόσμου, ακόμα και από μια θεϊκή ανάληψη. Θεός επί γης είναι ο ερωτευμένος.
Χάρτινος ο κόσμος, ψεύτικος ντουνιάς,/ όμως το τραγούδι ξέρει πού πονάς./ Μόνο στο ρυθμό του είναι νόμιμο/ το ανυπότακτο που κρύβω και το φρόνιμο./ Βήμα κι άλλο βήμα, βήματα παλιά,/ ο χορός ανοίγει σαν την αγκαλιά./ Κοίτα με στα μάτια, πάτα όπου πατώ,/ κράτα με καλά απόψε, μην αναληφθώ./ Πότε σαν πουλάκι, πότε στα δεσμά,/ όλη η ζωή μου ένα ξάφνιασμα./Νιώθω πιο δικό μου ό,τι έχασα/ κι όσα έχω δε μου κάνουν και τα ξέχασα.
Στο ποίημα του Γκανά μιλάει ένας ερωτευμένος, μιλάει για τραγούδι, για βήματα παλιά, για χορό που ανοίγει σαν την αγκαλιά. Βήματα και σχήματα μας πάνε πίσω στον αρχαίο διονυσιακό διθύραμβο. Στον θεό που έχει τη ρίζα της η τραγωδία –το τραγούδι– και ο έρωτας. Μιλάει ακόμα για τον κόσμο που είναι «χάρτινος», ψεύτικος και αντιφατικός, όπως ο ήρωας, άλλοτε σαν πουλάκι κι άλλοτε στα δεσμά κι όλη η ζωή ένα ξάφνιασμα, που θεωρεί δικό του ακόμη αυτό που έχασε και ανεπαρκές αυτό που έχει και το ξέχασε. Αγωνίζεται να ισορροπήσει στις αντιφάσεις του. Το τραγούδι, όμως, ξέρει τον πόνο του και λέει την αλήθεια. Κι η μόνη αλήθεια σ' αυτόν τον ψεύτικο κόσμο, αυτή που μπορεί να τον κρατήσει καλά πάνω στη γη είναι ο έρωτας, μεταμορφωμένος σε ποίηση και μουσική, που και αυτή, άλλοτε σε λα ελάσσονα και άλλοτε σε σολ μείζονα, εκπέμπει τους ήχους της, σαν τα ξαφνιάσματα της ζωής, σαν τα σκιρτήματα της ψυχής, τεθλασμένα συναισθήματα, βίαια και ορμητικά καρδιογραφήματα, αντιφατικές αλλαξοκαιριές της καρδιάς.
Κοίτα με στα μάτια/ πάτα όπου πατώ/ κράτα με καλά απόψε μην αναληφθώ.
Για να μη χάσω τη μαγική γήινη στιγμή. μου. Στη διάρκεια ενός τραγουδιού, μια τεράστια συμπύκνωση ιδεών και αισθημάτων. Πετάω και φεύγω από ευτυχία, το σώμα χάνει το υλικό βάρος του, «κοίτα με», «πάτα», «κράτα με», να «μην αναληφθώ». Ρήματα γερά, σαν του δημοτικού τραγουδιού, με τη γητειά των ματιών, βήματα σταθερά σαν τα πατήματα του πλάτανου, για να μη χαθεί το ίχνος, κρατήματα, κερκέλια, σαν του Διγενή, να μη χαθεί η επαφή, μαγεία κι όλα τα άλλα αμελητέα. Και η μουσική πατά πλατιά στις βαθιές κολπώσεις του ποιητικού λόγου, για να ανυψωθεί στη δική της ανάληψη.
Μιχάλης Γκανάς, Μίκης Θεοδωράκης, Βασίλης Λέκκας σε μιαν ευτυχισμένη τριαδική συνύπαρξη, για να μην αναληφθούν (ή μήπως έχουν ήδη;), για να διαιωνίσουν μ' αυτή τη συνεργασία τον τραγουδιστικό τους έρωτα και για να αναληφθούμε εμείς εξ αντανακλάσεως.
