«Κυπροσυλλαβίζοντας»
Κι ανάθεμά τον που χρωστεί κι απού ‘χει να πλερώσει
(Κυπριακή παροιμία)
Η παρούσα εξωτερίκευση, προσωπικό συναξάρι των κυπριακών εμπειριών μου είναι προϊόν μεγάλης συναισθηματικής φόρτισης. Με τη δική μου γλώσσα, ριζωμένη σε άλλες αγαπημένες γλώσσες που τις λατρεύω και θέλω να τις μιλώ, θα αναφερθώ στο κυπριακό ζήτημα, ομήλικο με την πολιτική μου αντίληψη που άρχισε να συγκροτείται μαζί με την πολιτειακή συγκρότηση της κυπριακής δημοκρατίας, όταν στα χρόνια του Δημοτικού Σχολείου, άκουσα απ’ τον πατέρα μου, ένα δημοκράτη, πολιτικοποιημένο αγρότη, για τον αγώνα των Κυπρίων για την Ένωση. Η Κύπρος / εθνική και θέμα όπως είπε μια Κύπρια ποιήτρια έγινε κράτος, εγώ μεγάλωσα κι από μια χαριστική συγκυρία, οι περιστάσεις της ζωής μ’ έκαναν να θεσπισθώ στο συμβολικό κορμό της και μου έδωσαν το προνόμιο να είμαι δική της πολίτης, εκ πολιτογραφήσεως, όταν η Δικτατορία μου στέρησε την ελληνική υπηκοότητα και ιθαγένεια. Αργότερα γνωρίζοντας τ’ αδέρφια από κοντά μαζί με τον πολιτισμό και την ιστορία της Κύπρου, σόδεψα μεγάλο κεφάλαιο που στην τράπεζα της ατομικής πιστωτικής μερίδας μου αξίζει άπεφθο χρυσάφι. Ας μου συγχωρηθεί αν παροξυνθώ.
Τα τελευταία χρόνια στο απόγειο της εμπορευματοποίησης του χρήματος, η Κύπρος, αυτό το μικρό κράτος (το αεροπλανοφόρο της Μεσογείου, τα ιστορικά γεγονότα είναι προσιτά στον καθένα ) θέλησε να γίνει μεγάλο, όπως άκουσα να λέει για την Ελλάδα ένας Τούρκος ιστορικός, με αφορμή τη μικρασιατική καταστροφή. Ως διεθνής κόμβος γεωστρατηγικής απ’ την εποχή του Μακαρίου και των Αδεσμεύτων (καιρός του ψυχρού πολέμου που τελείωσε πριν χρόνια) με τα ενδιάμεσα δεινά, πραξικόπημα και εισβολή, μέχρι σήμερα που η Κύπρος έγινε χρηματοπιστωτικό κέντρο, βρίσκεται στην κόψη του ξυραφιού, σ’ αυτόν τον συμβολικό και πραγματικό τόπο όπου παίζεται εδώ και χρόνια ένα σκληρό παιγνίδι, γεωπολιτικό πόκερ όπως λένε οι αναλυτές. «Ο φρόνιμος τη μοίρα δεν τηνε ξαγριεύει» είπε ο Γ. Σεφέρης στο ποίημα Ο Δαίμων της Πορνείας. Και στο ποίημα Ελένη, φοβάται μην οι ανθρώποι «ξαναπιάσουν τον παλιό δόλο των Θεών». Αυτοί οι στίχοι απ’ Το Ημερολόγιο Καταστρώματος, Γ’ που όπως είχα διαβάσει, ο ποιητής προτιμούσε τον τίτλο…Κύπρον ού μ’ εθέσπισεν… έρχονται συνέχεια στα λόγια μου αυτές τις μέρες, γιατί αλήθεια οι Έλληνες τον έχουμε πιάσει πολλές φορές αυτόν το δόλο στα ιστορικά χρόνια, απ’ τον Πελοποννησιακό Πόλεμο ως το πραξικόπημα εναντίον του Μακαρίου το 1974, η έρις, αυτός ο δαίμων του διχασμού, μας καταστρέφει και εμποδίζει κάθε νηφάλια αποτίμηση της ιστορίας μας, φορτώνοντας τις εθνικές συμφορές στους άλλους και εμποδίζοντας την αυτογνωσία.
Η κυπριακή οικονομία ακμαία ήδη απ’ τον καιρό πριν την εισβολή, έτρεφε επαρκώς το λαό της Κύπρου και μια εποχή, η κυπριακή λίρα ήταν ακριβότερη απ΄ την αγγλική. Τα τελευταία χρόνια, βλέποντας τη Λευκωσία με την προκλητική, υπέρογκη αρχιτεκτονική και τη Λεμεσό, η οποία έχει μεταβληθεί σε πολυτελές αγκυροβόλιο των πλουσίων, γεμάτη επαύλεις και μεγαθήρια, αναρωτιόμουν πού πάμε. Επειδή είχα γνωρίσει τα ξερικά χώματα του νησιού και την παραγωγή τους, στην παλιά αγορά της Λεμεσού είχα δει να την πουλάνε φερμένοι απ’ τα μεσορίνεια της ενδοχώρας, μαντηλοφορεμένοι άντρες με βράκες και γυναίκες με ρούχα υφασμένα στο δικό τους αργαλειό. Περιμένοντας με αξιοπρέπεια, για μερικά σελίνια τον μουστερή, είχαν απλωμένα πάνω σ’ ένα κομμάτι δίμιτο, δυο-τρία ψωμιά, μερικές ξερές μυζήθρες, πεντέξι αυγά, λίγα μήλα, λίγες ελιές, λίγα χαρούπια, μια χούφτα αθάσια, όλα προϊόντα απ’ τον κήπο και το χωράφι τους, συνεχίζοντας τη διακίνηση της οικιακής παραγωγής , αυτό το δούναι και λαβείν με την πολυθρόφα γης που έθρεψε αιώνες την ανθρωπότητα. Για ένα διάστημα έζησα εκεί κι αγάπησα το ήθος αυτού του κόσμου, τόσο που η αλλαγή, η οποία επήλθε τα τελευταία σαράντα χρόνια μου φαίνεται χασματική και όντως κινδυνεύουμε να χαθούμε στο χάσμα. Είναι ιλιγγιώδες το χρηματικό ποσό που διακινήθηκε έκτοτε στο νησί και το μεγαλύτερο το μάζεψαν, φυσικά, οι ιέρακες της οικονομίας, ο νέος εχθρός που έθρεψε το παγκόσμιο σύστημα καθώς με την καλπάζουσα ανάπτυξη της τεχνολογίας αλλάζει ο κόσμος. Και φυσικά στην αναμπουμπούλα ο λύκος χαίρεται και κοιτάζει να τα πάρει όλα αυτός.
Παρακολουθώντας αυτές τις μέρες στην κυπριακή τηλεόραση την εκπομπή «Παίζουμε Κυπριακά» ένα καλό τηλεπαιγνίδι όπου διαγωνίζονται για τη σημασία ιδιωματικών κυπριακών λέξεων με τη συνοδεία τοπικής μουσικής και επίκαιρα δίστιχα (τσιατιστά, μαντινάδες) είδα ένα κοριτσάκι γύρω στα δέκα, μια μικρή κόρη, κορούδα, κορού’α (στη λαλούμενη κυπριακή). Φορούσε κολλητό, εφαρμοστό φορεματάκι και είχε κοντά μαλλιά, αλειμμένα με ζελέ, γλειμμένα θα έλεγες, όπου μια γλιτσερή μακριά φαβορίτα κατέβαινε στη δεξιά πλευρά του προσώπου, ανοίκεια μίμηση του χτενίσματος της Βασιλικής Χατζηαδάμου, της ωραίας κόρης που κάνει την εκπομπή. Το πρώτο πράγμα που σκέφτηκα ήταν, ποια μάνα έστειλε έτσι το παιδί της να το δει ο κόσμος, αλλά όταν το μωρόν (στα κυπριακά) άρχισε να τραγουδάει και άκουσα την τρυφερή παιδική φωνή να αρθρώνει το ήθος της προσωδίας του κυπριακού δεκαπεντασύλλαβου, έμεινα καθηλωμένη.
Έβγα στο παρεθύρι κόρη το γυάλενο
Να ιδώ το πρόσωπό σου το σεμεδάλενο
Σεμεδάλενο, δηλαδή σιμιγδαλένιο, η λέξη σεμίδαλις υπάρχει στην Παλαιά Διαθήκη, σκέφτηκα παρηγορημένη από τη μια μεριά για τις ρίζες μας και απογοητευμένη απ’ την άλλη, με την εικόνα της μικρής που την είχαν κάνει μικρομέγαλη, για να δείξει μεγάλη όπως η Κύπρος.
Όταν ξέσπασε η κρίση και είδα στο «Βήμα» της Κυριακής, 24.3.2013, μία αγανακτισμένη κύπρια διαδηλώτρια να κρατάει πλακάτ στο οποίο αξίωνε την έξοδο από το ευρώ, ομολογώ ότι διασκέδασα. Είχε άψογο μανικιούρ, κραγιόν σε ίδια απόχρωση, χτένισμα κομμωτηρίου και μακιγιάζ ίσης αξίας, σχεδόν, με την εβδομαδιαία σίτιση ενός λιτοδίαιτου ανθρώπου. Καταγόμενη από αγροτική αριστερή οικογένεια όπου ο πατέρας δούλευε σκληρά τη γη για να μας θρέψει, ένοιωσα ότι η χρησιμοποίηση των μεγάλων καταθέσεων για να σωθεί το τραπεζικό σύστημα, είναι δικαιότερη απ΄ τη φορολόγηση των χαμηλόμισθων στρωμάτων του πληθυσμού όπως έγινε στην Ελλάδα. Ναι, να πληρώσει ο εύρωστος καταθέτης, ο έχων την περίσσεια, ο στυλοβάτης των τραπεζών και όχι ο φορολογούμενος. Η μητέρα μου έλεγε ότι όποιος έχει θα χάσει και στο περιβάλλον μου δεν υπάρχει ούτε μία αποταμίευση πάνω από εκατό χιλιάδες ευρώ. Ανάλογες σκηνές, είδα μπροστά στις κλειστές κυπριακές τράπεζες, αυτούς τους καθεδρικούς του χρήματος, τις υπέρογκες, κακάσχημες, ως επί το πλείστον, κατασκευές, αυτά τα καρκινώματα της ανάπτυξης (αλίμονό μας) πάνω στο αγαπημένο χώμα, τα τέρατα από μάρμαρο, ατσάλι και γυαλί, μνημεία σπατάλης και αλαζονείας σύμβολα ενός κόσμου όπου το 20 % των ανθρώπων καταναλώνει το 80 % των πόρων της γης. Αλλά υπακούοντας στο θυμικό λέω τώρα: Και βέβαια, οι έχοντες και κατέχοντες θα αναγκαστούν να μοιράσουν.
Η ιλαροτραγωδία για όσους έχουν καταθέσεις άνω των εκατό χιλιάδων ευρώ, κι εδώ θυμίζω τα λόγια του Μαρξ, ότι η ιδιοκτησία είναι κλοπή και το δράμα για τους χαμηλόμισθους και τους χαμηλοσυνταξιούχους μ’ έβαλαν σε πολλές σκέψεις. Βλέποντας με πόνο, απελπισία, οργή και αγανάκτηση, να παίζεται το ίδιο έργο που παίζεται στην Ελλάδα απ’ το 2010 με πρωταγωνιστές τον άκρατο λαϊκισμό και την πολιτική υποκρισία, άκουσα με ανακούφιση τον πρόεδρο της Κύπρου να μιλάει για ποινική ανάκριση, προκειμένου να τιμωρηθούν οι ντόπιοι ένοχοι ( βεβαίως υπάρχουν και οι ξένοι) για τη δοκιμασία της Κύπρου. Όπως άκουσα κι άλλους πολιτικούς και οικονομολόγους να αναφέρονται ακόμα και στην κατηγορία της στάσης, την τιμωρία των υπευθύνων και τη δήμευση των περιουσιών τους, λέξεις που σπάνια ακούσαμε στην Ελλάδα και που με έπεισαν ότι, τουλάχιστον, μερικοί Κύπριοι πολίτες νοιώθουν υπεύθυνοι.
Στo ίδιο «Βήμα» πάλι, διάβασα τις δηλώσεις του Κύπριου ποιητή, Κυριάκου Χαραλαμπίδη: «Έχω την αίσθηση, ότι τελούμε υπό ευρωπαϊκή κατοχή. Το πώς φτάσαμε ως εδώ έχει να κάνει βεβαίως και με τα δικά μας λάθη, αλλά ο εξωτερικός παράγοντας στηρίζεται στα λάθη μας για να εξυπηρετήσει τους ευρύτερους γεωπολιτικούς στόχους του». Η λέξη κατοχή, με τις δραματικές συμπαραδηλώσεις, τόσο για τον ελληνικό όσο και για τον κυπριακό λαό και η φράση περί εξυπηρέτησης των ευρύτερων γεωπολιτικών στόχων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με προβλημάτισαν πολύ. Γιατί, αν ο σπουδαίος ποιητής, του οποίου ο ποιητικός λόγος, με τον ευρηματικό, ιστορικό, λυρικό και στοχαστικό βηματισμό του και τις θεμελιώδεις αναφορές στο σώμα της ελληνικής γραμματείας που επαναπροσδιόρισε την ευαισθησία μας, αινίττεται την Ευρωπαϊκή Ένωση στην οποία η Κύπρος έγινε δεκτή με τόση προσπάθεια, τι θα κάνει «η μαλακή ζύμη αυτού του κόσμου» όπως είπε ο Σεφέρης; Πώς θα καθοδηγηθεί ο λαός; Πώς θα καταλάβει ότι η κρίση οφείλεται, πρωτίστως, στον ασύστολο δανεισμό και στην ανήθικη διόγκωση του χρηματοπιστωτικού τομέα την οποία υπηρετούν οι περισσότεροι πολιτικοί στον κόσμο; Ευτυχώς που από τις πρώτες μέρες της κρίσης, άκουσα πολλά πολιτικά πρόσωπα της Κύπρου να λένε ότι το πολιτικό προσωπικό εξέθεσε τη χώρα και είναι απολύτως υπεύθυνο. Όσο για τους ευρύτερους γεωπολιτικούς στόχους της Ευρώπης, αναρωτιέμαι αν είναι ανάλογοι με τους γεωπολιτικούς στόχους της προσφιλούς Ρωσίας (προσφιλούς
λόγω της θρησκευτικής ομοδοξίας και του ρωσικού μυθιστορήματος;) αν βέβαια μπορούμε να εικάσουμε τους στόχους της στη Μεσόγειο, με δεδομένη την αλλαγή του γεωπολιτικού χάρτη μετά την κατάρρευση των δικτατοριών στη Βόρεια Αφρική και τη συζήτηση με τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Όταν πρωτοπήγα στην Κύπρο βίωσα τον τόπο, σαν φωνή πατρίδας και κόσμο των προγόνων μου, ξαναβρίσκοντας τις ποιότητες της φωνής τους μες στον αρχαίο ρυθμό της κυπριακής ντοπιολαλιάς. «Αυτός ο κόσμος δεν είναι ο δικός μας, είναι του Ομήρου» είπε ο Σεφέρης στο ποίημα Στα Περίχωρα της Κερύνειας. Πριν ακόμα πατήσω τα χώματά της, είχα ψυχανεμιστεί αυτόν τον κόσμο απ’ τα βιβλία του Κυριάκου Χαραλαμπίδη, κι απ’ τη γνωριμία αυτή που συνεχίζεται χρόνια, πήρα το θάρρος να αναφερθώ στο όνομά του. Σήμερα το γεωπολιτικό τοπίο στην περιοχή της Μεσογείου είναι αβέβαιο. Ο ρόλος των εθνών επαναπροσδιορίζεται και μάλλον είμαστε στο δρόμο της αναπόφευκτης σύγκλισης η οποία, περνώντας απ’ τα στενά της άτεγκτης τεχνοοικονομικής παγκοσμιοποίησης, θα οδηγήσει πιστεύω, σε δικαιότερη οικουμένη και ίσως κάποτε στο μέλλον, θα γίνουμε όλοι μία ποίμνη ένας ποιμήν όπως λέει το Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο. Φορέας, αυτή τη στιγμή του πιο κοντινού, μεγαλύτερου σχηματισμού, η Ευρώπη στηρίχτηκε στην πνευματικότητα που γεννήθηκε στα μέρη μας και σ’ αυτό το πνεύμα πρέπει να προσαρμοστούμε κι εμείς.
Καθώς έγραφα τα παρόντα, τα γεγονότα στην Κύπρο προχωρούσαν και η κυπριακή ηγεσία έδωσε εντολή για την έρευνα και την απόδοση ποινικών, αστικών και πολιτικών ευθυνών. Κι όταν άνοιξαν οι τράπεζες, οι Κύπριοι «η μαλακή ζύμη αυτού του κόσμου» έκαναν τις συναλλαγές τους με ηρεμία και τάξη, ως υπεύθυνοι πολίτες. Ένας μεσόκοπος άντρας, ο πατρώος στρατηγικός επενδυτής με τα ριάλια στο χέρι (μερικά χαρτονομίσματα, όχι δεσμίδες ή επιταγές ή ηλεκτρονικό χρήμα) περίμενε ν’ ανοίξει καταθετικό λογαριασμό και να μοιραστεί το έχει του με την πατρίδα. Ναι, σκέφτηκα, αυτός ο άνθρωπος, ο πλησίον είναι έτοιμος να μοιράσει. Μακάρι να μοιράσει και η αγανακτισμένη κυρία της διαδήλωσης και η ωραία ρωσική οικογένεια, η πλατινομαλλούσα σύζυγος και ο γυμνασμένος σύζυγός της, το νέο ζευγάρι που είδα στην τηλεόραση, δίπλα στην πισίνα στο δροσερό τους κήπο, εις τα περίχωρα της Λεμεσού και λογάριασα τις καταθέσεις τους πάνω από ένα εκατομμύριο ευρώ. Μόνο στη Λεμεσό υπάρχουν εγκατεστημένοι πολλές χιλιάδες Ρώσοι, έφτασε ο Μόσκοβος ! Και βλέποντας μια μέρα την εκπομπή «Παίζουμε Κυπριακά» είδα ένα δωδεκάχρονο κορίτσι από ρώσσους γονείς να τραγουδάει, με κυπριακή προφορά, ένα παλιό τοπικό τραγούδι. Εκτός απ’ το χώμα, τη θάλασσα, το φως και τον αέρα της αερούσας Κύπρου, ένιωσα πως αρχίσαμε να μοιραζόμαστε με τους νέους κατοίκους κάτι περισσότερο απ’ τα κουρεμένα ριάλια. Ο κόσμος της Κύπρου είναι πράος, ήμερος, φιλόξενος, ανοιχτός, αβρός δεν αποθεώνει τη σύγκρουση όπως γίνεται στην Ελλάδα. Έλλειψη πανικού, μήνυμα αξιοπρέπειας, ευρωπαϊκός πολιτισμός, είπαν οι δημοσιογράφοι. Κι εγώ σκέφτηκα ότι ο ευρωπαϊκός πολιτισμός που ξεκίνησε απ’ τα δικά μας τα μέρη επιστρέφεται, ως αντιδάνειο για να συγκροτήσει μεγαλύτερο κόσμο, ίσως είναι αυτοί οι ευρύτεροι γεωπολιτικοί στόχοι που είπε ο ποιητής.
Καράβι καραβάκι που πάς γιαλό-γιαλό
Αν πας για την Ευρώπη πε μου να πάω κι εγώ
Είχε προβλέψει το τραγούδι. Κυπροσυλλαβίζοντας, λοιπόν, έκφραση ανάλογη με το καλαμαρίζοντας απ’ το κυπριακό ρήμα καλαμαρίζω που θα πει μιλώ τα ελλαδίτικα, τα κοινά ελληνικά (στην Κύπρο οι Έλληνες αναφέρονται ως Ελλαδίτες ή Καλαμαράδες) θα κλείσω, με το αγαπημένο μου παρηγορητικό δίστιχο που άκουσα μια φορά στο νησί τραγουδισμένο από σύγχρονο ποιητάρη. Στην Κύπρο είναι σε καθημερινή χρήση, σε χορούς και γλέντια οι παραδοσιακοί μουσικοί ήχοι που κρατούν απ’ τους αρχαίους δρόμους, τους έχοντες «στενήν συγγένειαν με τας αρχαίας αρμονίας, τας φρυγιστί και λυδιστί» όπως είπε ο Παπαδιαμάντης στο διήγημα Ο ξεπεσμένος Δερβίσης. Οι Κυπριακές Φωνές όπως λέγονται, ονομασμένες απ’ τα μέρη που τραγουδιέται συχνότερα η κάθε μία, Λεμεσσιανή, Παφίτισσα, Καρπασίτισσα, Μεσσαρίτισσα, Παραλιμνίτισσα και άλλες λέξεις ονόματα που έγιναν τόποι ή μήπως τόποι που έχουν γίνει ονόματα, οι λέξεις αυτές και όλες οι άλλες απ’ την αρκαδοκυπριακή διάλεκτο μέχρι τα σύγχρονα κυπριακά και τα ελλαδίτικα αφηγούνται μια θαυμαστή παράλληλη ιστορία.
Ελάτε δω να σμίξωμεν κυπριακά να πούμεν
Κι όπως μας αγαπάτε σεις κι εμείς σας αγαπούμεν
Ιστορία αλήθειας και μετοχής, κυπροσυλλαβίζοντας, καλαμαρίζοντας, με τη δική μου γλώσσα, φτάνω τώρα στο τέλος αυτής της επίκαιρης περιδιάβασης. Μνήμη, αγάπη, ουσία και εικόνα-σύμβολο της εθνικής ιδιοπροσωπίας μας, η Κύπρος γαία πατρίς έθνος ελληνικό, έξω απ΄ τα στενά όρια του ελληνικού κράτους δοκιμάζει αυτή τη στιγμή την ανθρωπιά μας. «Έν, να περάσωμεν, μεν φοάστε» άκουγα τη φράση όταν ήμουν εκεί, δηλαδή μη φοβάστε, θα προχωρήσουμε. Κι όπως δήλωσε στο «Βήμα» ο Κυριάκος Χαραλαμπίδης: «Ο λαός μας ανασυντάσσεται στις δύσκολες στιγμές γιατί υπάρχει περισσή αγάπη για την πατρίδα και τον πλησίον. Θα τα καταφέρουμε».
