fbpx
«Ο έρωτας και η ελληνική γλώσσα στους Αθλίους του Ουγκό» του Φάνη Κωστόπουλου

«Ο έρωτας και η ελληνική γλώσσα στους "Αθλίους" του Ουγκό» του Φάνη Κωστόπουλου

Αυτή τη φορά δεν θα μιλήσω για την πόλη του Παρισιού, αλλά για δυο παλιές Παριζιάνες. Δεν έχει σημασία αν είναι δημιουργήματα ιδιοφυούς φαντασίας. Σημασία έχει πόσο διαφορετικές είναι αυτές οι γυναίκες. Η μία –έτσι τουλάχιστον τη θέλει ο συγγραφέας του βιβλίου– είναι ομορφιά πολλών καρατιών, ηθικών αρχών και, για τους πολλούς στον κύκλο της, πνευματικά καλλιεργημένη, μιας και έμαθε γράμματα στις καλόγριες. Η άλλη φτάνει σε μας από τη φτώχεια και τον δρόμο. Όσο για μόρφωση, μόλις που ξέρει να διαβάζει. Και αυτό όσο χρειάζεται για ν’ ακονίζει την εξυπνάδα της και να κάνει πιο ενδιαφέρουσα τη θηλυκότητά της. Ας τις δούμε τώρα από πιο κοντά. Και λέω έτσι γιατί οι πιο πολλοί διαβάσαμε αυτό το βιβλίο, το «κοινωνικό ευαγγέλιο», όπως το έλεγαν αρκετοί αναγνώστες του, παιδιά και σε παιδικές εκδόσεις. Επομένως, ούτε η ηλικία ούτε και η έκδοση του βιβλίου μάς επέτρεπαν να προσέξουμε τις λεπτομέρειες αυτού του φημισμένου και πολυδιαβασμένου γαλλικού μυθιστορήματος που επισημαίνονται σε αυτό το σημείωμα.

Ο έρωτας γεννιέται με τα μάτια, δυναμώνει και μεγαλώνει με τα λόγια και ολοκληρώνεται με το σώμα. Στηριγμένος σε αυτή την άποψη, ο συγγραφέας των Αθλίων θέλει καλά και σώνει οι δυο γυναίκες που αγάπησαν τον Μάριο να έχουν κάτι κοινό μεταξύ τους. Θα το δούμε αυτό πιο κάτω, αφού πρώτα θυμηθούμε ποιες είναι αυτές οι γυναίκες. Για τη μία, την Τιτίκα, είναι βέβαιο ότι τη θυμούνται όλοι εκείνοι που έχουν διαβάσει το βιβλίο. Η άλλη –που ήταν πιο άτυχη, πιο βασανισμένη και λιγότερο όμορφη από την Τιτίκα– είναι η Επονίνη, αν τη θυμάστε, η αδελφή του Γαβριά και μία από τις δυο κόρες του Θεναρδιέρου. Είναι ένα από τα πρόσωπα που δεν προσέχει πολύ ο αναγνώστης του βιβλίου. Το γεγονός ότι είναι κόρη του Θεναρδιέρου, ενός ανθρώπου που ανήκει στον υπόκοσμο του Παρισιού, την κάνει στα μάτια του αναγνώστη λιγότερο συμπαθητική από την Τιτίκα. Κι όμως, η Επονίνη είναι ένα λουλούδι που άνθισε και πέρασε τη σύντομη ζωή του μέσα στον βούρκο της εγκληματικότητας∙ είναι το κορίτσι που είχε την αργκό στο στόμα και την ευγένεια στην ψυχή. Γι’ αυτό και μόλις γνώρισε τον αληθινό έρωτα με τον Μάριο, έπαψε να μιλάει τη γλώσσα του υποκόσμου και τα γαλλικά της έγιναν όπως εκείνα που διδάσκουν οι καλόγριες. «Κύριε Μάριε» όλο τον αποκαλεί και νιώθει μέσα της να σβήνει και να χάνεται σ’ ένα του βλέμμα, σε μια του λέξη. Από την άλλη πλευρά ο Μάριος είναι ανυποψίαστος σχετικά με όλα αυτά και τελείως «απασχολημένος» με την Τιτίκα.

Αυτός ο νεαρός φοιτητής της Νομικής, που λέγεται Μάριος Πομερσί και είναι μέλος μιας επαναστατικής οργάνωσης, δεν είναι άλλος από τον ίδιο τον Ουγκό στα νιάτα του. Αυτός, άλλωστε, είναι και ο λόγος που του έδωσε ο συγγραφέας το ένα από τα δυο δικά του ονόματα. Και το λέω αυτό γιατί το πλήρες όνομα του Ουγκό λίγοι το ξέρουν και πολύ πιο λίγοι το χρησιμοποιούν: Victor Maria Hugo. Πρέπει ακόμη να πούμε ότι ο Μάριος είναι πνεύμα δημοκρατικό και φύση ευγενική. Να πώς τον παρουσιάζει, σε δική μου απόδοση, ο Ουγκό μέσα σε λίγες γραμμές στο πολυδιαβασμένο βιβλίο του: «Για να μιλήσουμε καθαρά, αυτός δεν είχε πολιτικές ιδέες∙ είχε μόνο συμπάθειες. Σε ποιο κόμμα ανήκε; Στο κόμμα της ανθρωπότητας (du parti de lhumanité). Μέσα από την ανθρωπότητα αυτός εξέλεγε τη Γαλλία (dans lhumanit choisissait la France). Μέσα από το έθνος διάλεγε τον λαό (dans la nation il choisissait le people). Και μέσα από τον λαό αυτός ξεχώριζε τη γυναίκα (dans le people il choisissait la femme)». Έτσι όπως τον παρουσιάζει ο Ουγκό, θα έλεγα με έναν λόγο ότι ο Μάριος είναι ένας ερωτευμένος και ευτυχισμένος άνθρωπος.

Αν και ξέρει η Επονίνη ότι αγαπάει την Τιτίκα και πως δεν έχει καμία ελπίδα να την αγαπήσει, δεν αισθάνεται καθόλου φθόνο για την κοπέλα που αγαπάει ο Μάριος. Μάλιστα είναι αυτή που έχει τη διεύθυνση της Τιτίκας («jai ladresse de la mademoiselle!») και θα τη δώσει στον Μάριο, όταν αυτός έχει χάσει τα ίχνη της και νιώθει δυστυχισμένος. Πολύ σοφά γνωρίζει η Επονίνη πως ο Μάριος δεν θα την αγαπήσει ούτε και μέσα στην πιο μεγάλη του δυστυχία. Τέλος, έκανε και αυτό που δεν είμαστε βέβαιοι ότι θα το έκανε και η Τιτίκα: έβαλε το χέρι της και το σώμα της μπροστά στην κάννη του όπλου, όταν ένα τουφέκι στα οδοφράγματα σημάδευε τον Μάριο. Έτσι η Επονίνη, αυτή η αλήτισσα του Παρισιού, γίνεται ίση με την Ιουλιέτα της Βερόνας. Για τη θυσία της ζωής της και τη σωτηρία του Μάριου ζήτησε, την ώρα που θα ήταν νεκρή, να της υποσχεθεί ότι θα της έδινε ένα φιλί στο μέτωπο («Promettez-moi de me donner un baiser sur le front quand je serai morte»). Και τον διαβεβαίωσε ότι θα το αισθανθεί («je le sentirai»). Και ο Μάριος, αφού είδε για πρώτη φορά σ’ αυτή την κοπέλα τον βούρκο που εκπροσωπούσε να γίνεται κάμπος με λουλούδια, κράτησε την υπόσχεσή του (Marius tint sa promesse).

Ό,τι κοινό μπορεί να υπάρχει ανάμεσα σ’ αυτές τις δυο γυναίκες κρύβεται εκεί που κανείς δεν φαντάζεται: στα ονόματά τους. Το πραγματικό όνομα της Τιτίκας είναι Ευφρασία. Μάλιστα η Τιτίκα αυτό το όνομα προτιμούσε και μόνο όταν ο Μάριος της λέει πως του αρέσει να τη φωνάζει Τιτίκα, δέχεται για χάρη του να το αλλάξει. Αυτό που τώρα πρέπει να προσέξουμε είναι ότι τα ονόματα Euphrasie και Eponine έχουν ρίζα ελληνική και ετυμολογικά προέρχονται από λέξεις που στα ελληνικά σημαίνουν «λόγος». Πράγματι, το όνομα Ευφρασία είναι σύνθετο από τις ελληνικές λέξεις «ευ» και «φράσις», ενώ το Επονίνη είναι ένα όνομα που προκύπτει από την ελληνική λέξη «ἒπος», που στα αρχαία ελληνικά σημαίνει «λόγος». Αλλά και το Τιτίκα, το οποίο άρεσε στον Μάριο και στα γαλλικά είναι Cοsette, την ίδια σημασία έχει, αφού στα γαλλικά ακούγεται causette που σημαίνει κουβεντούλα, λόγος. Το όνομα Τιτίκα είναι η απόδοση στα ελληνικά του ονόματος Cosette από τον Σκυλίτση, τον πρώτο μεταφραστή των Αθλίων στη γλώσσα μας. Η απόδοση όμως αυτή δείχνει καθαρά ότι ο Σκυλίτσης ή δεν κατάλαβε τη σημασιολογική σχέση που είχαν στα γαλλικά τα ονόματα Cosette και Euphrasie ή του ήταν αδύνατο να διασώσει αυτή τη σχέση στη μετάφραση. Από τις δυο αυτές εκδοχές μάλλον η δεύτερη είναι η πιο πιθανή.

Και τα δύο λοιπόν ονόματα, Euphrasie και Eponine, είναι ονόματα που, όπως φάνηκε, προέρχονται από λέξεις που στα ελληνικά σημαίνουν «λόγος». Και ο λόγος, όπως είπαμε στην αρχή αυτού του σημειώματος, δυναμώνει και μεγαλώνει τον έρωτα. Ωστόσο, νικήτρια βγαίνει από αυτή την ερωτική αντιπαλότητα η Ευφρασία, γιατί στο όνομα αυτό δεν υπάρχει απλώς ο λόγος, αλλά ο ωραίος λόγος. Η άτυχη λοιπόν στη ζωή Επονίνη στάθηκε άτυχη ακόμα και στην ετυμολογία του ονόματός της. Και με αυτή τη λόγια πλευρά του θέματος, η Τιτίκα (Ευφρασία) παρουσιάζεται στο βιβλίο να κερδίζει τον Μάριο και την ευτυχισμένη ζωή όχι μόνο με την ακατάβλητη δύναμη του ερωτικού συναισθήματος, αλλά και με τον τρόπο της γλωσσολογίας, τη δύναμη, δηλαδή, που έχουν με τη σημασία τους οι λέξεις και επηρεάζουν σημαντικά τη ζωή των ανθρώπων. Αυτή η τελευταία δύναμη, την οποία η ιδιοφυΐα του Ουγκό έκρυψε μέσα στα ονόματα των δυο γυναικών, δεν είναι, όσο απλή και φανερή κι αν φαίνεται τώρα, αντιληπτή από όλους τους αναγνώστες του βιβλίου. Και για να κλείσουμε αυτό το θέμα, θα ’θελα ακόμη να πω τούτο: Το ότι το όνομα Επονίνη (Eponine) κάνει ρίμα με το όνομα Λεοπολδίνη (Léopoldine), το όνομα της άτυχης κόρης του Ουγκό που πνίγηκε στον Σηκουάνα, έκανε πολλούς να πιστεύουν ότι πίσω από την άτυχη Επονίνη κρύβεται η επίσης άτυχη άλλα όμορφη σαν την Τιτίκα κόρη του συγγραφέα Λεοπολδίνη.

 

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
ΑΡΘΡΑ
«Θέματα και προβαλλόμενες αξίες στο έργο της Φωτεινής Φραγκούλη» της Αναστασίας Ν. Μαργέτη

Η Φωτεινή Φραγκούλη (1958-2018) ήταν πολυβραβευμένη συγγραφέας και εκπαιδευτικός. Αγαπούσε τα παραμύθια και τα παιδιά, «τα Πλατανόπαιδα», όπως τα αποκαλούσε. Στα βιβλία της, αυτές οι δύο αγάπες...

ΑΡΘΡΑ
«Χριστούγεννα με τον λόγο του Παπαδιαμάντη» της Χρυσούλας Πατεράκη

Τα Χριστούγεννα ήταν πάντα από τα αγαπημένα θέματα των Ελλήνων λογοτεχνών κι εκείνος που αναμφισβήτητα τα ύμνησε περισσότερο απ’ όλους ήταν ο «άγιος των ελληνικών γραμμάτων», ο Αλέξανδρος...

ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΚΑΤΑΧΩΡΙΣΕΙΣ

ΕΙΔΗΣΕΙΣ

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Διεύθυνση

Πτολεμαίων 4
(Πλατεία Προσκόπων)
11635 Αθήνα,
Τηλ.-fax: 210.7212307
info@diastixo.gr
ISSN: 2585-2485

ΕΓΓΡΑΦΗ ΣΤΟ NEWSLETTER

Εγγραφείτε τώρα στο newsletter μας και μάθετε πρώτοι. τα τελευταία νέα για το βιβλίο και για τις τέχνες.

Με την επίσκεψη στο site μας, αποδέχεστε τη χρήση Cookies από το diastixo.gr, με σκοπό τη βελτίωση των υπηρεσιών που σας παρέχουμε.