της Ανθούλας Δανιήλ

Λένε πως στα μάτια μιας γάτας βλέπεις τη χρυσή άμμο της Σαχάρας και σαν λευκή ομίχλη την κοσμική απεραντοσύνη. Δεν είναι τυχαίο που στην αρχαία Αίγυπτο την είχαν σε τόσο μεγάλη εκτίμηση. Λένε ακόμα πως είναι εφτάψυχη. Δεν πεθαίνει εύκολα. Έχει εφτά ψυχές να παραδώσει για να πεθάνει. Άσε που λένε μερικοί ότι μια γάτα μπορεί να είναι η μετεμψύχωση κάποιας αρχαίας αιγυπτιακής θεότητας ή βασίλισσας. Γι’ αυτό ποτέ σας μην πειράξετε μια γάτα. Πού ξέρετε αν μέσα της δεν επιβιώνει καμιά Κλεοπάτρα ή καμιά Βερενίκη!

Πλασμένη η γάτα για να ζει στο σπίτι, έμαθε να ξαπλώνει κοντά στο τζάκι, πάνω στο χαλί, δίπλα στο καλοριφέρ, δίπλα σε κάποια γάμπα. Εκεί τρίβεται και χαϊδολογιέται. Θυμηθείτε τον Λαυρέντη Μαχαιρίτσα που κοντεύει να γίνει Τούρκος, επειδή ο γάτος χαϊδολογάει τη γάμπα της καλής του που διαβάζει στο Παρίσι για να πάρει το πτυχίο! Και ο συνειρμός τρέχει σε άπειρες καλλιτεχνικές γάτες. Γάτες πρωταγωνίστριες του θεάτρου και του κινηματογράφου, γάτες μοντέλα μεγάλων ζωγράφων και φωτογράφων, γάτες που ενέπνευσαν μυθιστοριογράφους και ποιητές, γάτες που έγιναν τραγουδιστικά σουξέ. Γάτες με προσωπικότητα, με ιδιαιτερότητα, μοιραίες γάτες.

Στη δεκαετία του ’50 μάλιστα, οι γυναίκες με το χαρακτηρισμό «γατούλα» ήταν πολύ της μόδας, όπως π.χ. η μεγάλη Γαλλίδα ηθοποιός, Μπριζίτ Μπαρντό, την οποία μιμήθηκαν όλες οι «γατούλες» του κόσμου. Η Μέριλιν Μονρό, ας πούμε, είναι Αμερικανίδα «γατούλα», ενώ η δική μας Αλίκη Βουγιουκλάκη έπαιξε πολύ ωραία το ρόλο της τραγουδώντας το τραγούδι του Μάνου Χατζιδάκι και χορεύοντας τσα τσα με τους στίχους: Νιάου νιάου, βρε γατούλα, με τη ροζ μυτούλα, γατούλα μου μικρή κτλ., ενώ η Τζένη Καρέζη «γατούλα μούρλια θηλυκό» –και τι μάτια γατίσια– την πάτησε από το χρυσόψαρο. Μια ωραία εκδοχή του θέματος μας προσφέρει και η κινηματογραφική ταινία με τον τίτλο What's New, Pussycat? (1965) και με πολλές ωραίες πούσικατ-«γατούλες» πρωταγωνίστριες και τον Πίτερ Ο’Τουλ «γάτο»-κυνηγό.

H εξυπνάδα της, η πονηριά της, τα ιδιαίτερα ταλέντα της, η μεταξένια γούνα της ιδίως, την καθιστούν ζώο που πολύ συχνά υπάρχει μόνο για να τη χαϊδεύει κανείς. Θυμηθείτε τον «κακό» αντίπαλο του Τζέιμς Μποντ, ο οποίος χαϊδεύει πάντα μια γάτα. Η δική μας Ρέα Γαλανάκη, στο μυθιστόρημά της με τον τίτλο Ελένη ή ο Κανένας, τελειώνει την αφήγησή της με την ηρωίδα της να κρατά στην αγκαλιά της μια καλοθρεμμένη γάτα.

Κάθε σπίτι και μια γάτα. Κάθε γάτα και μια καλλιτεχνική αναφορά. Ο ποιητής μας Γιώργος Σεφέρης μιλάει συχνά για γάτες και αν εξαιρέσουμε τον ιστορικό ρόλο που έπαιξαν οι «Γάτες τ’ Αϊ-Νικόλα» στην Κύπρο, τα γατιά του σπιτιού του είχαν μια απλή ζωή και ένα θάνατο σαν όλων των γάτων. Για την «Τούτη», π.χ., λέει ότι, όταν της φέρανε για διασταύρωση ένα γάτο από ράτσα, αυτή απομακρύνθηκε και τον κοίταζε εχθρικά. Έπειτα βγήκε έξω και εξαφανίστηκε. Όταν ξαναγύρισε, ύστερα από μερικές μέρες, ήταν γδαρμένη και λασπωμένη. Φαίνεται πως από αντίδραση στη ράτσα του «γαμπρού» που της προξένευαν, βγήκε τσάρκα μ’ έναν ρέμπελο. Όταν γέννησε το γατάκι της ήταν άσπρο σαν το χιόνι. Από αντίδραση, λέει ο ποιητής, στο δικό της μαύρο χρώμα. Όταν πέθανε, της αφιέρωσε ένα επιτύμβιο:

Είχε το χρώμα του εβένου, τα μάτια της Σαλώμης

η Τούτη η γάτα που έχασα· διαβάτη μη σταθείς.

Βγήκε απ’ το χάσμα που έκοβε στης μέρας το σεντόνι

τώρα να σκίσει δεν μπορεί του ζόφου το πανί^[1]

(Άγκυρα, 22.8.’49)

Για τον Ραμαζάν, γράφει ότι ήταν ένας γάτος, που όταν ήρθε η ώρα να πεθάνει, εξαφανίστηκε για να είναι μόνος του και την πράξη του αυτή τη χαρακτηρίζει πράξη αξιοπρέπειας.

Ο Οδυσσέας Ελύτης θεωρεί αδιάψευστο μάρτυρα της αγάπης του «τη γάτα που μας κοίταξε μέσα στα σκοτεινά» (Μονόγραμμα ΙΙ) καθώς επίσης θεωρεί τη ματιά του γάτου μήνυμα από ένα μακρινό κόσμο:

Κάποτε ο γάτος που μου ανέβαινε στον ώμο

στύλωνε πέρα τα χρυσά του μάτια κι ήταν τότε που

ένιωθα μιαν αντιφεγγιά να μου ’ρχεται απ’ αντίκρυ

σαν αγιάτρευτη όπως λένε νοσταλγία

(Το Φωτόδεντρο)

Στο ποίημα «Πρωινή Γυμναστική» δίνει περίεργα παραγγέλματα, όπως:

Τάσεις και κάμψεις των χειρών

προς όλα τας διευθύνσεις·

άνω – πλαγίως – εμπρός – κάτω:

τα του γάτου στο σκύλο

τα του σκύλου στο γάτο

(Μαρία Νεφέλη)

Νομίζω πως καταργεί την ιδιοκτησία και θεωρεί ότι όλοι έχουμε δικαίωμα σε όλα, αλλά πάλι, ποιος ξέρει;

Ας ξαναγυρίσουμε όμως στα μάτια της γάτας, επειδή τα μάτια της γάτας λάμπουν σαν μικροί φάροι, σαν πολύτιμα μέταλλα, σαν γυαλιστερά πετράδια, γι’ αυτό και μας θυμίζουν τους στίχους του Baudelaire:

Viens, mon beau chat, sur mon cœur amoureux;

Retiens les griffes de ta patte,

Et laisse-moi plonger dans tes beaux yeux,

Mêlés de métal et d'agate.

Που πάει να πει:

Έλα, όμορφη γάτα μου, στην ερωτευμένη μου καρδιά

Κράτα τα γαμψά σου τα νύχια

Κι άσε με να βυθιστώ στα όμορφά σου μάτια

Που είναι φτιαγμένα από μέταλλο ανακατεμένο με αχάτη.

Λάμπουν λοιπόν. Κάπως έτσι λάμπουν και τα μάτια της μαύρης γάτας στον πίνακα του Edgar Manet, με τον τίτλο «Olympia», δίπλα στην ωραία γυμνή γυναίκα. Η γυναίκα ολόλευκη φοράει μόνο ένα κορδελάκι στο λαιμό, σαν γάτα· και η γάτα ολόμαυρη βρίσκεται στην άκρη του κρεβατιού με δυο λαμπερά μάτια. Γυναίκα και γάτα μάλλον λειτουργούν η μια ως σύμβολο της άλλης. Ή καλύτερα η γάτα συμπληρώνει την προκλητικότητα της «Ολυμπίας». Λένε πως το ποίημα του Baudelaire «Η γάτα» έχει γραφτεί σαν ανταπόκριση στον πίνακα του Manet.

Το πιο παράδοξο πράγμα βέβαια το διάβασα στο έργο του Ιονέσκο Ρινόκερος, όπου οι ήρωες, μιλώντας για τη φύση της λογικής, καταλήγουν στον παραλογικό συλλογισμό ότι ο Σωκράτης είναι γάτος «κι έχει τέσσαρας πόδας». Ακούστε πώς το τεκμηριώνει. Μιλούν ο Γέρος και ο Φιλόσοφος-Ορθολογιστής. Λέει ο Φιλόσοφος-Ορθολογιστής στον Γέρο: «Όλαι αι γαλαί είναι θνηταί. Ο Σωκράτης είναι θνητός. Άρα ο Σωκράτης είναι γαλή». Απαντά ο Γέρος: «Κι έχει τέσσαρας πόδας. Σωστά, έχω ένα γάτο που τον λένε Σωκράτη». Και συμπληρώνει ο Φιλόσοφος-Ορθολογιστής: «Όπερ έδει δείξαι!»

Όπως καταλαβαίνετε, το πιο παράλογο πράγμα αποδείχτηκε επιστημονικώς ορθό. Ε, γι’ αυτό και ο Σεφέρης λέει πως «Η επιστήμη είναι καθ’ ορισμόν αληθινή: πάντα αποδείχνει με το Α+Β πως ό,τι υποστηρίζει είναι αληθινό· ακόμη και τα πιο υπέρογκα λάθη»^[2]. Και επανερχόμενος ανασκευάζει τη φράση του πιο απλά: «Το χ+ψ μάς κάνει να λέμε τις πιο μεγαλεπήβολες αρλούμπες του κόσμου»^[3].

Οι γάτες έχουν τραγουδηθεί σε πολλά λαϊκά, κυρίως, τραγούδια. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι στίχοι του τραγουδιού:

Έδιωξα κι εγώ μια γάτα που ’χε γαλανά τα μάτια

Τώρα έγινε από σόι και τα ψάρια δεν τα τρώει.

Το τραγούδι υπαινίσσεται κοινωνικές ποικιλίες και μάλλον η γάτα του είναι νεόπλουτη, ενώ ο στίχος «είναι γάτα, είναι γάτα ο κοντός με τη γραβάτα», δείχνει όχι την εξυπνάδα του κοντού αλλά την εξυπνάδα της γάτας. Πριν από λίγα χρόνια μια ταινία του Εμίρ Κουστουρίτσα έκανε το γύρο του κόσμου, με τον τίτλο Άσπρος γάτος, μαύρος γάτος.

Τέλος πάντων, θα μπορούσα να ψιλοφιλοσοφώ με τις ώρες για τις γάτες. Άλλωστε ο Τάκης Θεοδωρόπουλος στο βιβλίο του Οι Εφτάψυχες των Αθηνών μου έβαλε την ιδέα πως οι γάτες της Αθήνας είναι η μετεμψύχωση των αρχαίων φιλοσόφων που έχασαν την πόλη τους και βγήκαν στα κεραμίδια να φιλοσοφήσουν. Α! Για να μην το ξεχάσω, όταν ο Δικαιόπολις πηγαίνει στον Ευριπίδη (Αχαρνής) να ζητήσει βοήθεια, εκείνος, ο από σκηνής φιλόσοφος, του λέει πως είναι στην ταράτσα και μαζεύει στιχάκια! «Όπερ έδει δείξαι»…

Twitter