ΦΡΑΝΚ ΝΟΡΙΣ, Ο ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΣ ΖΟΛΑ του Μιχάλη Μακρόπουλου
«Λένε οι κοινοί άνθρωποι: "Μα βλέπουμε τόσα βάσανα στον κόσμο, γιατί να 'ναι και μες στα μυθιστορήματα; Δεν τα θέλουμε εκεί". Κάτι τέτοιοι σε κάνουν να βγαίνεις από τα ρούχα σου. "Βλέπουμε τόσα βάσανα ήδη στον κόσμο;" Τα βλέπουν; Αληθεύει αυτό; Οι άνθρωποι που αγοράζουν μυθιστορήματα είναι οι ευκατάστατοι. Ανήκουν σε μια τάξη που ο στόχος της ζωής της μοιάζει να 'ναι αποκλειστικά πώς θα αποφεύγει καθετί δυσάρεστο. Τα βάσανα, οι μεγάλες καταστροφές, οι κοινωνικές συμφορές, ό,τι αφανίζει ολόκληρες κοινότητες, ακόμη κι ό,τι συνθλίβει μεμονωμένα άτομα, γι' αυτούς είν' όλα τόσο μακρινά όσο οι σεισμοί και τα παλιρροϊκά κύματα. Αλλά ας υποθέσουμε, έστω, ότι ως εκ θαύματος τούτα τα τυφλά μάτια άνοιγαν κι έβλεπαν τα βάσανα των φτωχών, τις τραγωδίες που συμβαίνουν στην παρακάτω γωνία. Αν υπάρχει τόσος πόνος στη ζωή, αυτό είναι ένας παραπάνω λόγος να δείχνεται σ' ένα είδος λογοτεχνίας που, στην υψηλότερή του μορφή, είναι μια ειλικρινής αποτύπωση της ζωής».
Έτσι έγραφε στο δοκίμιό του με τίτλο «Το μυθιστόρημα μ' ένα σκοπό» (1902) ο Φρανκ Νόρις, ο άνθρωπος που εισήγαγε τον νατουραλισμό στην αμερικανική λογοτεχνία. Ο Νόρις γεννήθηκε στο Σικάγο το 1870 και δεκατεσσάρων χρονών μετακόμισε με την οικογένειά του στο Σαν Φρανσίσκο. Το 1887, έπειτα από μια σύντομη παραμονή στο Λονδίνο, σπούδασε για δυο χρόνια ζωγραφική στην ακαδημία Ζιλιέν στο Παρίσι κι εκεί γνώρισε τα νατουραλιστικά μυθιστορήματα του Ζολά κι επηρεάστηκε βαθύτατα απ' αυτά. Από το 1890 ως το '94 έκανε φιλολογικές σπουδές στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας κι ήλθε σ' επαφή με τις ιδέες του Δαρβίνου και του Σπένσερ για την εξέλιξη του ανθρώπινου είδους, που επίσης τον επηρέασαν. Εργάστηκε ως ανταποκριτής στη Νότια Αφρική για τη Σαν Φρανσίσκο Κρόνικλ και ως πολεμικός ανταποκριτής στην Κούβα στη διάρκεια του αμερικανοϊσπανικού πολέμου το 1898, για το McClure's Magazine.
Ο Φρανκ Νόρις πέθανε από περιτονίτιδα το 1902, σ' ηλικία μόλις τριάντα δύο χρονών, αφήνοντας ένα έργο μικρό σ' όγκο μα βαθύ στην επίδραση που 'χε στους μεταγενεστέρους του, απ' τον βραβευμένο με Πούλιτζερ Άπτον Σίνκλερ και τον Τζον Στάινμπεκ, μέχρι σύγχρονους συγγραφείς σαν τον Στίβεν Κινγκ, που συγκαταλέγει το ΜακΤιγκ στα δέκα πιο αγαπημένα του βιβλία.
Τα πιο γνωστά του μυθιστορήματα είναι τα: The Octopus (1901, για την πάλη των καλλιεργητών ενάντια σ' ένα σιδηροδρομικό τραστ), The Pit (1903, για το χρηματιστήριο σιτηρών στο Σικάγο) –μέρη μιας τριλογίας που ο συγγραφέας, πεθαίνοντας, δεν μπόρεσε να την ολοκληρώσει– και πάνω απ' όλα το ΜακΤιγκ, μια ιστορία από το Σαν Φρανσίσκο (1899), που σ' αυτό βάσισε ο Έριχ φον Στροχάιμ την περίφημη ταινία του Απληστία (1924).
Στην Εβδομαδιαία επιστολή του στη Chicago American (3 Αυγούστου 1901), ο Νόρις έγραφε: «Η Ακρίβεια, λοιπόν, δεν είν' απαραίτητα και Αλήθεια, κι ο μυθιστοριογράφος που βασίζεται στην ακριβή παρουσίαση ενός κρίσιμου συμβάντος στη ζωή, ελπίζοντας πως έτσι θα δώσει την εντύπωση της Αλήθειας, πατάει πάνω σ' ένα σάπιο σανίδι. Γιατί, ακόμα περισσότερο, η ίδια η Ζωή δεν είν' απαραίτητα αληθινή όσο η ζωή η ίδια». Και εξηγεί: «Οι σκηνές ξεψυχίσματος φημίζονται για το πόσο άψυχες είναι· οι ηρωικοί διασώστες συχνότερα κάνουν σιωπηλοί τη δουλειά τους· ο στρατιώτης που λαβώνεται θανάσιμα, άμα δε λιγοθυμήσει, φωνάζει "Πο-πο!" και κάθεται ξάφνου μ' ανοιχτά τα σκέλια. Ο Νεύτων, όταν το σκυλάκι του έριξε μια λάμπα και κατέστρεψε ανεπανόρθωτα το έργο πενήντα χρόνων, απλώς αναφώνησε: "Αχ, Φλο, Φλο, να 'ξερες τι ζημιά έκανες!" Αν ο Νεύτων είχε πράξει και μιλήσει με τρόπο που ν' αντιστοιχούσε με τη βαθιά οδύνη του, τι ευγενές και ηρωικό θα 'ταν το δράμα που θα 'χε αφήσει κληρονομιά στον κόσμο. Αν όμως όλοι, ευρισκόμενοι υπό πίεση, εκφράζαμε αληθινά τα συναισθήματά μας, δεν θα υπήρχε ούτε ανάγκη ούτε καμία θέση για τη λογοτεχνία. Κι εδώ μπαίνει η διαχωριστική γραμμή. Εδώ είναι η ουσία του πράγματος. Παραπάει να πούμε ότι η λογοτεχνία μπορεί να 'ναι πιο αληθινή από την ίδια τη Ζωή; Λέω πως μπορούμε να το πούμε και ακόμα να 'μαστε, παρ' όλα αυτά, συντηρητικοί. Γιατί η λογοτεχνία δεν πρέπει να κρίνεται με κριτήρια της αληθινής ζωής, αλλά και η ζωή και η λογοτεχνία να κρίνονται μ' ένα τρίτο κριτήριο. Η έκφραση "αληθινό όσο η ζωή η ίδια" είναι ψευδής, είν' ανεπαρκής, διότι η ίδια η ζωή δεν είναι πάντοτε αληθινή».
Και σ' ένα δοκίμιό του για τον Ζολά («Ο Ζολά ως ρομαντικός συγγραφέας», 1896): «Ο νατουραλιστής δεν προσέχει τους ανθρώπους που 'ναι κοινοί γιατί τα ενδιαφέροντά τους, η ζωή τους, τα πράματα που τους συμβαίνουν είναι κοινά, συνηθισμένα. Πρέπει να συμβαίνουν τρομερά πράματα στους χαρακτήρες της νατουραλιστικής ιστορίας. Πρέπει να ξεριζωθούν από τον συνηθισμένο, από τον ήρεμο, αδιατάραχτο κύκλο της καθημερινότητας και να ριχτούν μες στις αγωνίες ενός τεράστιου και τρομερού δράματος που φτάνει στη λύση του με ξεσπάσματα πάθους, με αίμα, μ' άξαφνο θάνατο. Αυτό που μετρά είναι το πελώριο, το τρομερό· δεν υπάρχουν δω πέρα τραγωδίες πάνω από 'να φλιτζάνι τσάι... Τα πάντα είναι ασυνήθιστα, ευφάνταστα, ως και γκροτέσκα, με μιαν αόριστη χροιά τρόμου να πάλλεται απαρχής μέχρι τέλους, ωσάν παλμός ενός δυσοίωνου, σιγανού διαπασών».
Και πράγματι στο ΜακΤιγκ (υπό έκδοση στη σειρά Orbis Literae των Εκδόσεων Gutenberg), όπου αφηγείται πώς ένας κομπογιαννίτης οδοντογιατρός, παντρεμένος με μια φιλάργυρη κοπέλα, κατρακυλά απ' τη θαλπωρή της μικροαστικής του ζωής στη φτώχεια, την εξαθλίωση, τη βία και, τέλος, τον φόνο, ο Νόρις περιγράφει τα πάντα, όλη τη σκληράδα κι όλο τον αμοραλισμό και την αχρειότητα των χαρακτήρων του με πρωτοφανή για κείνη την εποχή ευθύτητα, δίχως να ωραιοποιεί, δίχως να κλείνει τα μάτια μπρος και στο πιο ταπεινό, ακόμα, κίνητρο, και στην πιο αποτρόπαιη πράξη.
Ο Φρανκ Νόρις πέθανε από περιτονίτιδα το 1902, σ' ηλικία μόλις τριάντα δύο χρονών, αφήνοντας ένα έργο μικρό σ' όγκο μα βαθύ στην επίδραση που 'χε στους μεταγενεστέρους του, απ' τον βραβευμένο με Πούλιτζερ Άπτον Σίνκλερ και τον Τζον Στάινμπεκ, μέχρι σύγχρονους συγγραφείς σαν τον Στίβεν Κινγκ, που συγκαταλέγει το ΜακΤιγκ στα δέκα πιο αγαπημένα του βιβλία.
