Ανακάλυψα τη Μάια Άνζελου (Maya Angelou, 1928-2014), όπως προφέρουν το όνομά της οι αγγλόφωνοι, το 1994 από μια συνέντευξη στην εκπομπή του BBC «Face to Face» με τον Τζέρεμι Άιζακς και από τότε κόλλησα και με τα βιβλία της και με την προσωπικότητά της. Υπήρξε μια γυναίκα που έζησε κάθε δευτερόλεπτο όσο πιο έντονα γινόταν. Σ' αυτό το άρθρο προσπάθησα μέσα από συνεντεύξεις της να αποδώσω δύο στοιχεία που τη χαρακτήριζαν: τον σεβασμό της στο γράψιμο και τη λατρεία της για τη ζωή. Το διαδίκτυο και η προσωπική της ιστοσελίδα περιέχουν πολύ περισσότερα για τους ενδιαφερόμενους αναγνώστες.

Γράφοντας προσπαθώ να βρω ποια είμαι, ποιοι είμαστε, τι είμαστε ικανοί να κάνουμε, πώς νιώθουμε, πώς χάνουμε και ξαναστεκόμαστε όρθιοι, πώς πάμε απ' το ένα σκοτάδι στο επόμενο. Αυτό προσπαθώ να κάνω. Μετά τη γλώσσα, που είναι το πρωτεύον. Δουλεύω με τη γλώσσα. Ο ρυθμός, η ροή, ο ήχος, η λεκτική απόδοση στο χαρτί. Με τη μελωδία της πρώτα και μετά με το νόημά της. Πασχίζω να φτάσω τη γλώσσα σε τόση διαύγεια, που να ξεπηδούν οι λέξεις απ' τις σελίδες. Ο στόχος είναι να γράφω έτσι που οι άνθρωποι να ακούνε τις λέξεις μου, να γλιστρούν απ' το λογικό τους στην καρδιά τους.

Είναι τόσο δύσκολο να γράψεις απλά, σαν να μιλάς, σαν να τραγουδάς. Απ' τις δέκα, δώδεκα σελίδες που γράφω καθημερινά είναι ζήτημα αν επιβιώνουν δύο, γι' αυτό μού 'ρχεται να πνίξω όσους κριτικούς δηλώνουν ότι είμαι «φυσικό ταλέντο» – με εξοργίζει που δεν διανοούνται πόσο κόπο έχει το απλό γράψιμο. Μοιάζει εύκολο στον αναγνώστη, όμως είναι τεράστιος ο αγώνας της απλότητας για μένα. Ξέρω πότε έβγαλα ό,τι καλύτερο μπορούσα. Μπορεί να μην είναι ό,τι καλύτερο υπάρχει στη λογοτεχνία και ίσως κάποιος άλλος συγγραφέας να το κάνει καλύτερα. Όμως ξέρω πότε έκανα το δικό μου καλύτερο.

Δεν φτάνω ποτέ στο έπακρο. Ποτέ. Δεν θέλω. Θα είναι υπερβολή. Ξέρω ότι μια απ' τις σημαντικότερες τέχνες για τον δημιουργό είναι να πει: «Όχι άλλο, φτάνει». Να πει: «Τώρα τέλειωσα» και να σταματήσει. Να αφήσει ήσυχο το έργο του.

Λένε ότι μερικοί γεννιούνται με το μεγαλείο, άλλοι το πετυχαίνουν και σε μερικούς έρχεται σαν λαχείο. Το χτίσιμο των χαρακτήρων στα βιβλία μου βασίζεται σε αυτές τις τρεις εναλλακτικές. Και, σε όσους έχω γύρω μου, σε αυτούς που διαλέγω και αυτούς που με διαλέγουν. Για μένα δεν υπάρχει μεγαλύτερο βάσανο απ' το να κουβαλάω μια ιστορία μέσα μου, μια άγραφη προσώρας ιστορία.

Το ταλέντο είναι σαν τον ηλεκτρισμό που δεν τον καταλαβαίνουμε, αλλά τον χρησιμοποιούμε. Όμως εκτός απ' το ταλέντο, χρειάζεται σκληρή δουλειά, γνώση της γλώσσας, των ανθρώπων, της υπομονής, της αυτοσυγκέντρωσης και, κυρίως, της επιμέλειας. Οφείλω να έχω άρτιο έλεγχο των εργαλείων μου, των λέξεών μου, ώστε να σπαρταράνε. Επιμελούμαι το κείμενό μου τόσο που να μη φαίνεται καθόλου η επεξεργασία του. Θέλω τον αναγνώστη μου, και ειδικότερα τον επιμελητή μου, να διαβάζει τουλάχιστον μισή ώρα πριν θυμηθεί ότι διαβάζει. Δεν άλλαξα ποτέ επιμελητή. Κάθε φορά που παραλαμβάνει ένα καινούργιο βιβλίο μου, ετοιμάζομαι για μάχη. Ωστόσο, βλέποντας τις διορθώσεις του, καλμάρω και τελικά του στέλνω πάντα ένα τηλεγράφημα όταν τελειώνουμε, που έχει μόνο μία λέξη: ΟΚ.

Νοίκιαζα ένα δωμάτιο ξενοδοχείου με τον μήνα και το είχα σαν γραφείο μου, σε κάθε πόλη όπου τύχαινε να ζήσω. Ζητούσα να εξαφανίσουν πίνακες, καθρέφτες, ραδιόφωνο, τηλεόραση και είχα πάντα μαζί μου τη Βίβλο, ένα λεξικό της αγγλικής, μία τράπουλα για πασιέντζα και ένα μπουκάλι λικέρ βύσσινο. Πηγαίνω στο «γραφείο μου» στις έξι το πρωί και γράφω ή πολεμάω με τις λέξεις ως τις δώδεκα, μία. Έπειτα γυρίζω σπίτι μου, κάνω τα ψώνια μου, τις δουλειές μου, χαλαρώνω και το βραδάκι κοιτάζω τι έγραψα. Και το πετάω. Και είναι βάρβαρο αυτό που κάνω, πονάει πολύ. Όμως το κάνω και παρηγοριέμαι μ' ένα ποτηράκι λικέρ. Κι άμα τελειώνω ένα βιβλίο, μπορεί να πιω λίγο παραπάνω λικεράκι.

Εφτά αυτοβιογραφίες έγραψα, όπου με λογοτεχνικό ύφος και τιμιότητα μίλησα για τη ζωή μου απ' τα παιδικά μου χρόνια έως πρόσφατα. Ο στόχος μου ήταν αφενός να αποδείξω στον εαυτό μου ότι η αυτοβιογραφία είναι λογοτεχνία και αφετέρου να δείξω στους αναγνώστες μου ότι τη ζωή μας την κάνουμε όπως εμείς θέλουμε και όχι όπως οι συνθήκες μάς υποχρεώνουν. Έπεσα θύμα βιασμού στην παιδική μου ηλικία και επειδή σκότωσαν τον βιαστή μου βουβάθηκα πέντε χρόνια. Μια δασκάλα με βοήθησε να βρω την εσωτερική μου γλώσσα διαβάζοντάς μου λογοτεχνία. Νομίζω ότι εκείνη η εμπειρία με έκανε να παρατηρώ προσεκτικά, κι έτσι έφτασα να γίνω συγγραφέας. Όμως και η πορνεία με έμαθε πολλά κι ενώ πολλοί θα λυπούνται μαθαίνοντάς το, εγώ ξέρω ότι εξαιτίας εκείνης της εποχής κατάλαβα τι σημαίνει να είσαι γυναίκα και μάλιστα μαύρη, σ' έναν κόσμο που μας θεωρούσε κατώτερες κι από ζώα.

Η ποίηση αποτελούσε την προσωπική καταφυγή μου και χαίρομαι που άρεσε και στους άλλους. Όμως τελικά νομίζω ότι θα με θυμούνται περισσότερο για τις αυτοβιογραφίες μου και θα ήθελα να προλάβαινα να γράψω ακόμα μία, σαν επιστέγασμα.

Συνειδητοποίησα νωρίς ότι δεν έχει σημασία πώς με βλέπουν οι άλλοι, αλλά πώς βλέπω εγώ τον εαυτό μου. Τα γεγονότα της ζωής κάθε ανθρώπου είναι δεδομένα, πράξεις, συμβάντα που όμως δεν έχουν συναίσθημα. Τα βιώματα προσφέρουν συναισθήματα, ειδικά στους καλλιτέχνες. Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν ωριμάζουν, μόνο γερνάνε. Τα γεγονότα στη ζωή τους είναι κοινά με πολλών άλλων, όμως τα συναισθήματα διαφορετικά. Οι περισσότεροι δεν θέλουν να αναλάβουν την ευθύνη των συναισθημάτων τους και γι' αυτό δεν ωριμάζουν.

Η ευθύνη του εαυτού σου είναι το παν. Η ευθύνη της ζωής σου. Γιατί αναλαμβάνοντας την ευθύνη του εαυτού σου, μαθαίνεις το κόστος της αγάπης και της απώλειας, της τόλμης και της αποτυχίας. Νομίζω ότι μάθαινα διαρκώς απ' τη ζωή μου και έβρισκα την αλήθεια μου. Γι' αυτό έγραφα. Για τις αλήθειες μου. Ακούω πολλούς να λένε ότι η αυτοβιογραφία προσφέρει κάθαρση στον συγγραφέα. Διαφωνώ. Ενώ ξεκαθαρίζει στοιχεία της ζωής σου, δεν ελαφραίνει τίποτα μέσα σου. Απλώς γνωρίζεις τι έγινε και ίσως βοηθάς τους αναγνώστες να δουν με σαφήνεια και τη δική τους ζωή. Έμαθα πια ότι οι άνθρωποι μπορεί να σε ξεχάσουν, όμως δεν θα ξεχάσουν ποτέ τι συναισθήματα τους προξένησε ένα βιβλίο.

Έβαζα έναν στόχο τη φορά και προσπαθούσα να τον πετύχω. Γι' αυτό έγινα χορεύτρια και τραγουδίστρια, γι' αυτό σκηνοθέτησα ταινίες, έγραψα τραγούδια, συμμετείχα στο αντιρατσιστικό κίνημα της Αμερικής, πήγα στην Αφρική και τόσα άλλα. Όμως η ζωή μου ήταν απλή. Με μια διαφορά: έζησα όπως ήθελα και όχι όπως ήθελαν οι άλλοι. Το κουμπί μου είναι να μου πουν ότι δεν κάνω κάτι γιατί φοβάμαι. Τότε ρίχνομαι αμέσως και το κάνω, για να αποδείξω πρώτα στον εαυτό μου και ύστερα στους άλλους ότι μπορώ. Κι αν είναι κάτι που δεν ξέρω, φροντίζω να το μάθω για να το εφαρμόσω. Με πείσμα, χωρίς γκρίνια. Λέω στον εαυτό μου: «Αν δεν σ' αρέσει κάτι, άλλαξέ το. Αν δεν γίνεται, άλλαξε τον τρόπο που το αντιμετωπίζεις. Αλλά μην γκρινιάζεις». Στην πραγματικότητα, οτιδήποτε μου πέρασε απ' το μυαλό, το έκανα –όσο μπορούσα– και πράξη. Κι έμαθα πια πως όποτε αποφάσισα να κάνω κάτι με ορθάνοιχτη την ψυχή μου, είχα πάρει τη σωστή απόφαση.

Η αποστολή μου στη ζωή δεν είναι να επιβιώσω, αλλά να ακμάσω και να το κάνω με πάθος, συμπόνια, χιούμορ, φινέτσα και ευγνωμοσύνη στην ύπαρξή μου. Για μένα επιτυχία σημαίνει να σου αρέσει ο εαυτός σου, να σου αρέσει αυτό που κάνεις και το πώς το κάνεις. Η διαφορετικότητα μπορεί να είναι δύσκολη υπόθεση, όμως αν μονίμως προσπαθείς να είσαι εντός των ορίων, δεν θα μάθεις ποτέ πόσο συναρπαστικός μπορείς να γίνεις.

Έμαθα να με συγχωρώ. Είναι σημαντική η αυτοσυγχώρεση, γιατί ζω σημαίνει κάνω και λάθη, είναι αναπόφευκτο. Αν όμως διαπιστώσεις το λάθος και πεις στον εαυτό σου: «Αν ήξερα περισσότερα, θα τα είχα πάει καλύτερα» και το ίδιο πεις και σε όσους πιθανόν πλήγωσες με το λάθος σου, η ζωή σου μαλακώνει. Η συγγνώμη είναι επίτευγμα του ώριμου ανθρώπου. Αν δεν συγχωρήσω τον εαυτό μου και τους άλλους, περιορίζω τις προοπτικές μου. Συγχωρώντας αλλάζω τον τρόπο που σκέφτομαι για τον εαυτό μου και για τους άλλους. Οδηγούμαι στην αυτογνωσία κι αν δεν το κάνω, απλώς γερνάω χωρίς να μαθαίνω τίποτα απ' τα γεγονότα της ζωής μου.

Πριν από την τέχνη είναι ο έρωτας. Και ευτυχώς ερωτεύτηκα τρελά. Τους άντρες, τους ανθρώπους μου, την πολιτική, την ελπίδα για το αύριο που θέλω να προλάβω να ζήσω.

Έμαθα πόσο όμορφο είναι ν' αγαπώ τη ζωή. Να βυθίζομαι μέσα της, να τη ρουφάω, να τα δίνω όλα. Κι έμαθα ότι η ζωή πάντα ανταποδίδει όσα της έδωσες. Η καλή ζωή είναι τέχνη που μαθαίνεται κι εξελίσσεται. Η αγάπη για τη ζωή και η ικανότητα να χαρείς από τα μικρά καθημερινά που προσφέρονται, σε συνδυασμό με την επίγνωση ότι κανείς δεν σου χρωστάει τίποτα, είναι για μένα ο δρόμος για την ευτυχία.

Γελάω πολύ και συχνά, αλλά βάζω τα κλάματα αν δω ένα ολομόναχο παιδί.

«Πρόσεχε όταν ο γυμνός σού προσφέρει πουκάμισο» λένε στην Αφρική. Για μένα αυτό σημαίνει να μην εμπιστεύομαι τους ανθρώπους που δεν αγαπούν τον εαυτό τους και μου λένε «σ' αγαπώ».

Η πολιτική αποτελούσε πάντα για μένα υποχρέωση. Δεν γίνεται να είσαι άνθρωπος και να μην πολιτικοποιηθείς. Ειδικά όταν ζεις σε εποχές συγκλονιστικές για τη χώρα σου. Όποιος δεν συμμετέχει στα κοινωνικοπολιτικά δρώμενα, είναι άξιος της άθλιας μοίρας του: να περάσει απ' τη ζωή σαν σκιά.

Στον τάφο μου θα ήθελα να γράψουν: «Έκανα ό,τι καλύτερο μπορούσα. Ελπίζω να κάνετε κι εσείς το ίδιο».

Twitter