μετάφραση: Βασίλης Κιμούλης

Ο στόχος μου όταν ζωγραφίζω είναι να βάλω σε δοκιμασία τις αισθήσεις και να τις αναστατώσω, προσφέροντάς τους μια επαυξημένη πραγματικότητα. Η πιθανότητα να το επιτύχει αυτό ο ζωγράφος εξαρτάται από το πόσο έντονα καταλαβαίνει και συναισθάνεται το πρόσωπο ή το αντικείμενο που έχει επιλέξει για θέμα του. Γι' αυτόν τον λόγο, η ζωγραφική είναι η μόνη τέχνη όπου η διαισθητική ικανότητα έχει μεγαλύτερη αξία για τον καλλιτέχνη από την ίδια τη γνώση ή την ευφυΐα.

Ο ζωγράφος φανερώνει στους άλλους τα πιο μύχια συναισθήματά του για τα πράγματα που παρακινούν την καρδιά του. Όποιος βλέπει το έργο του μαθαίνει ένα μυστικό χάρη στη συναισθηματική ένταση με την οποία έχει βιωθεί. Ο ζωγράφος πρέπει να εκφράζει εντελώς ελεύθερα τα συναισθήματα και τις εντυπώσεις του, χωρίς να απορρίπτει τίποτα απ' ό,τι ενστικτωδώς τον ελκύει. Αυτό ακριβώς το άφημα θα του επιτρέψει να διαμορφώσει τον προσωπικό του κανόνα, με τη βοήθεια του οποίου θα απορρίψει ό,τι του είναι περιττό, αλλά και θα αποκρυσταλλώσει το γούστο του. Το γούστο ενός ζωγράφου πρέπει να είναι ο καρπός των εμμονών που τον στοιχειώνουν περισσότερο απ' οτιδήποτε άλλο στη ζωή∙ κατ' αυτόν τον τρόπο, ποτέ δεν θα αναρωτηθεί τι χρειάζεται να κάνει όταν δημιουργεί. Μονάχα αν κατανοήσει πλήρως το προσωπικό του γούστο, θα απελευθερωθεί από οποιαδήποτε τάση του να παρατηρεί τα πράγματα σύμφωνα με προκαθορισμένες ιδέες. Κι αυτή η κατανόηση πρέπει να είναι συνεχώς ζωντανή, αλλιώς θα αρχίσει να αντιμετωπίζει τη ζωή απλώς ως ένα υλικό για να τροφοδοτεί την προσωπική του αντίληψη περί τέχνης. Θα αντικρίζει κάτι και θα αναρωτιέται: «Μπορώ να κάνω μια ζωγραφιά που να βγαίνει από μένα, ξεκινώντας απ' αυτό που βλέπω;» Έτσι, όμως, το έργο του εκφυλίζεται, αφού παύει να είναι ο φορέας της αίσθησής του. Κατά κάποιον τρόπο, το έργο του καταλήγει να αποκρυσταλλώσει όχι το γούστο του, αλλά την τέχνη του, αποξενώνοντάς την από το συναίσθημα που της έδινε ζωή στα μάτια των άλλων.

Η εμμονή με το θέμα του είναι το μόνο πράγμα που χρειάζεται ο ζωγράφος για να ριχτεί στη δουλειά. Ωθούμαστε να δημιουργήσουμε έργα τέχνης όχι λόγω της οικειότητας που αισθανόμαστε για τη διαδικασία μέσω της οποίας τα δημιουργούμε, αλλά από ανάγκη να μεταδώσουμε τα συναισθήματα που δοκιμάζουμε απέναντι στο θέμα της επιλογής μας, με τέτοια ένταση ώστε αυτά τα συναισθήματα να γίνουν μεταδοτικά. Ωστόσο, την ίδια στιγμή ο ζωγράφος οφείλει να κρατιέται σε συναισθηματική απόσταση από το θέμα του, προκειμένου να του επιτρέψει να μιλήσει. Εάν αφήσει το πάθος που του εμπνέει να τον κατακλύσει, κινδυνεύει ενώ το ζωγραφίζει να το πνίξει.

Οι ζωγράφοι που αρνούνται στον εαυτό τους να αναπαραστήσει τη ζωή και περιορίζουν τη γλώσσα τους σε καθαρά αφηρημένες φόρμες, στερούνται τη δυνατότητα να προκαλέσουν οτιδήποτε άλλο πέρα από μια αισθητική συγκίνηση.

Οι ζωγράφοι, αντιθέτως, που έχουν ως θέμα τους την ίδια τη ζωή, που εργάζονται με το αντικείμενο που βρίσκεται μπροστά τους ή είναι διαρκώς παρόν στο πνεύμα τους, μεταφράζουν σχεδόν κυριολεκτικά, θα λέγαμε, τη ζωή στην τέχνη. Πρέπει κανείς να παρατηρεί το θέμα του όσο πιο σχολαστικά γίνεται: εάν το κάνει αυτό, μέρα και νύχτα, το θέμα του –άντρας, γυναίκα ή πράγμα– εντέλει θα αποκαλύψει το όλο χωρίς το οποίο δεν θα ήταν δυνατή η ίδια η επιλογή του... Είναι αυτή ακριβώς η γνώση της ζωής που μπορεί να εξασφαλίσει στην τέχνη μιαν απόλυτη ανεξαρτησία σε σχέση με τη ζωή, μια ανεξαρτησία που είναι απαραίτητη εφόσον η ζωγραφιά, για να μας συγκινήσει, δεν πρέπει ποτέ να μας θυμίζει απλώς τη ζωή, αλλά να αποκτήσει τη δικιά της ζωή, ακριβώς για να αντανακλά τη ζωή. Πιστεύω ότι απαιτείται απόλυτη γνώση της ζωής ώστε η ζωγραφιά να είναι ανεξάρτητη από τη ζωή, γιατί αν ένας ζωγράφος θαυμάζει από απόσταση τη φύση, με ένα θαυμασμό ανάμεικτο με δέος, που τον εμποδίζει να την εξετάσει, δεν μπορεί παρά να αντιγράψει επιφανειακά τη φύση, καθώς δεν τολμά να την τροποποιήσει.

Ένας ζωγράφος πρέπει να θεωρεί πως ό,τι βλέπει, υπάρχει εκεί για την προσωπική του χρήση και απόλαυση. Ο καλλιτέχνης που πασχίζει να υπηρετήσει τη φύση δεν είναι παρά ένας εκτελεστής. Από τη στιγμή που το μοντέλο το οποίο αναπαριστά τόσο πιστά δεν πρόκειται να κρεμαστεί δίπλα στον πίνακα, από τη στιγμή που ο πίνακας θα κρεμαστεί μόνος του στον τοίχο, δεν μας ενδιαφέρει καθόλου να μάθουμε αν πρόκειται για πιστό αντίγραφο του μοντέλου. Το αν είναι πειστικό ή όχι εξαρτάται απολύτως από το τι είναι το έργο από μόνο του, τι θέαμα προσφέρει στα μάτια. Το μοντέλο θα έπρεπε να υπάρχει μόνο για να επιτελεί μια πολύ προσωπική λειτουργία για τον ζωγράφο – να αποτελεί το σημείο εκκίνησης του ενθουσιασμού του. Η ζωγραφιά είναι ό,τι νιώθει για αυτό, ό,τι θεωρεί πως αξίζει να διατηρήσει από αυτό, όλα όσα επενδύει σ' αυτό. Αν όλα τα χαρακτηριστικά που ο ζωγράφος παίρνει από το μοντέλο του για να τα αποδώσει στη ζωγραφιά του αφαιρούνταν στ' αλήθεια από το μοντέλο, τότε κανείς δεν θα ήταν δυνατόν να ζωγραφιστεί δυο φορές.

Η αύρα που περιβάλλει ένα πρόσωπο ή ένα αντικείμενο τους ανήκει όσο και η σάρκα τους. Ο τρόπος που επιδρά στον χώρο ένα μοντέλο είναι άρρηκτα δεμένος μαζί του, όσο και το χρώμα του δέρματός του ή η μυρωδιά του. Η εντύπωση που δημιουργούν στον χώρο δυο ξεχωριστά άτομα μπορεί να διαφέρει όσο κι εκείνη που δημιουργεί ένα κερί σε σχέση με μια λάμπα. Ο ζωγράφος επομένως πρέπει να ενδιαφέρεται εξίσου για την ατμόσφαιρα που περιβάλλει το θέμα, όσο και για το ίδιο το θέμα του. Χάρη στην παρατήρηση και την αντίληψη της ατμόσφαιρας, ο ζωγράφος θα μπορέσει να εκφράσει το συναίσθημα το οποίο ελπίζει να εκπέμψει η ζωγραφιά του.

Στη δημιουργία ενός έργου τέχνης δεν υπάρχει στιγμή απόλυτης ευτυχίας. Η υπόσχεση αυτής της στιγμής γίνεται αντιληπτή στην πράξη της δημιουργίας, αλλά χάνεται στο μέτρο που το έργο ολοκληρώνεται. Γιατί τότε ακριβώς ο ζωγράφος καταλαβαίνει ότι αυτό που ζωγραφίζει, είναι απλώς μια εικόνα. Μέχρι τότε είχε σχεδόν τολμήσει να ελπίζει ότι η ζωγραφιά μπορεί απότομα να ζωντανέψει. Αν δεν ήταν έτσι τα πράγματα, θα μπορούσε να ζωγραφιστεί ο τέλειος πίνακας και ο ζωγράφος να αποσυρθεί αφού τον ολοκληρώσει. Είναι αυτή η βαθιά ανεπάρκεια που τον ωθεί να συνεχίσει. Κατ' αυτόν τον τρόπο, η διαδικασία της δημιουργίας γίνεται απαραίτητη στον ζωγράφο, ίσως περισσότερο και από τη ζωγραφιά. Η διαδικασία, στην πραγματικότητα, δημιουργεί μια συνήθεια.

Ο γερμανοεβραϊκής καταγωγής Βρετανός ζωγράφος Λουσιέν Φρόιντ (1922-2011), εγγονός του Σίγκμουντ Φρόιντ, έζησε και δημιούργησε σχεδόν ολόκληρη τη ζωή του στο Πάντινγκτον του Λονδίνου. Στα πρώτα του βήματα πειραματίστηκε με τον σουρεαλισμό, αλλά και σχετίστηκε χαλαρά με το νεορομαντικό κίνημα. Από τη δεκαετία του '50 και μετά άρχισε να αποκρυσταλλώνει το ιδιότυπο, υπερρεαλιστικό ύφος του, ζωγραφίζοντας κυρίως προσωπογραφίες και ολόσωμα γυμνά πορτρέτα γυναικών κι αντρών, αστικά τοπία, αλλά και διάφορες σπουδές της φύσης. Το παραπάνω κείμενο προέρχεται από συνέντευξή του στο Τρίτο Πρόγραμμα του BBC το 1954, η οποία πρωτοδημοσιεύτηκε την ίδια χρονιά στο περιοδικό Encounter. Η δημοσίευσή της συνέπεσε με την παρουσίαση είκοσι έργων του τριανταδυάχρονου τότε Φρόιντ στην 27η Μπιενάλε της Βενετίας, όπου εκπροσωπούσε τη Μεγάλη Βρετανία μαζί με τον Φράνσις Μπέικον και τον Μπεν Νίκολσον.

Twitter