fbpx
«Τα ρω του έρωτα : Η φωτεινή πλευρά και η άλλη» της Ανθούλας Δανιήλ

«Τα ρω του έρωτα : Η φωτεινή πλευρά και η άλλη» της Ανθούλας Δανιήλ

Μπορεί η ποίηση να γίνεται με λέξεις και όχι με ιδέες, όπως είπε ο Μαλαρμέ, όμως οι ιδέες δεν είναι αμελητέες στη σοβαρή ποίηση. Και οι λυρικοί ποιητές όλων των αιώνων, και όχι μόνον οι λυρικοί, καταπιάστηκαν με τις πιο μεγάλες ιδέες που απασχόλησαν τον άνθρωπο και τη μοίρα του.

Λυρικός ποιητής και ο Ελύτης από τα πρώτα του ποιήματα, και τα πιο απλά και, φαινομενικά, «ελαφρά», ασχολείται με τις μεγάλες ιδέες. Για παράδειγμα Τα Ρω του Έρωτα μας δίνουν σαφές παράδειγμα της όλης αντίληψής του για τη ζωή και τον θάνατο. Από τα ποιήματα αυτής της συλλογής τα περισσότερα έχουν μελοποιηθεί και τραγουδηθεί. Ο ίδιος ο ποιητής στο εισαγωγικό σημείωμά του, μεταξύ άλλων, τονίζει: «Κοντά στα ποιήματά μου, δοκίμασα να γράψω και μερικά τραγούδια, χωρίς να τα υποτιμώ καθόλου. Έτσι ή αλλιώς, μιλά κανείς για τα ίδια πράγματα που αγαπά, και από κει και πέρα τον λόγο τον έχουν αυτοί που θα τ' ακούσουν». Η φράση «χωρίς να τα υποτιμώ καθόλου» σημαίνει πως τα ποιήματα έχουν μια βαρύτητα την οποία δεν πρέπει να παραβλέψουν αυτοί «που θα τα ακούσουν». Ο καθένας μας, λοιπόν, οφείλει να ξεπεράσει την αθώα φόρμα και να δει πίσω από τα φαινόμενα την ουσία των ποιημάτων.

Ο τίτλος της συλλογής φέρνει στην επιφάνεια μια λέξη-κλειδί, ηχητικά τουλάχιστον, τη λέξη «Ταρό», τη μαγική τράπουλα, ας πούμε, ικανή να μας πει τη μοίρα μας. Και τον ρόλο αυτό, για λογαριασμό της τράπουλας , αναλαμβάνει ο ίδιος ο ποιητής, ο οποίος δανείζεται άλλοτε τη φωνή των μικρών πλασμάτων της φύσης –πουλιά, τριζόνια, τζιτζίκια– τα οποία βλέπει ως αγγέλους, αγγελιαφόρους δηλαδή, άλλοτε τους αστερισμούς, άλλοτε τον ήχο του Μικρού Βοριά και των κυμάτων. Τελικά ο ίδιος γίνεται ο μεσάζων, το μέντιουμ, ανάμεσα στον άνθρωπο και στις μεγάλες και αναπάντητες ιδέες.

Αν, τώρα, θελήσουμε να μιλήσουμε όχι για τράπουλα αλλά για τα «ρω», δύο λέξεις, όπως είναι γραμμένες στον τίτλο, τότε υποθέτουμε πως ο ποιητής ακούει τη λέξη «έρωτας» με περισσότερα του ενός «ρ», οπότε του δίνει ροή και ρευστότητα, και ήχο και δυναμική. Ένας «έρωτας» με πολλά «ρ» σημαίνει ότι είναι πολύ δυναμικός, ότι τρέχει γρήγορα να προλάβει τη ζωή που τρέχει κι εκείνη με ρόδες και πατίνια. Τέτοια είναι η ποίηση του Ελύτη. Κι ακόμα είναι ένας έρωτας για το αγαθό της ζωής, «μέγα και πρώτο» το αποκάλεσε ο Σολωμός, το οποίο, όμως, φεύγει πολύ γρήγορα. Ρέει με πολλά «ρω».

Κι έτσι, φυσιολογικά, φτάνουμε στην άλλη λέξη-κλειδί του τίτλου, στον «έρωτα». Είναι αυτός που συνεχίζει το μυστήριο της ζωής και βρίσκεται στην άλλη όχθη της ζυγαριάς, για να ισοφαρίζει την απώλεια. Για να αγνοεί τον κίνδυνο και να συνεχίζει το θαύμα.

Η συλλογή περιλαμβάνει τις ενότητες: «Μικρές Κυκλάδες», «Το θαλασσινό τριφύλλι», «Η Παναγία των Κοιμητηρίων», «Ο Χαμαιλέων», «Τα Ρω του Έρωτα», «Τραγούδια από τον Βrecht», «Τραγούδια από τον Lorca».

*

Πρώτο ποίημα της πρώτης ενότητας είναι η «Μαρίνα». Είναι προφανές πως το όνομα είναι όνομα κοριτσιού, όπως επίσης είναι προφανές ότι πρόκειται για κάποια θαλασσινή υπόσταση, η οποία ξεπερνάει το κορίτσι. Η «Μαρίνα» γίνεται ιδέα θαλασσινή, μούσα του ποιητή που θα τον βοηθήσει, μαζί με τα μυριστικά του κήπου, να πρωτοθυμηθεί. Και βέβαια η έκκλησή του εισακούεται και η μνήμη ανακαλεί:

Τη βρύση με τα περιστέρια
των Αρχαγγέλων το σπαθί
Το περιβόλι με τ' αστέρια
και το πηγάδι το βαθύ

Ήδη ο ποιητής έδωσε το στίγμα του. Ένα καλό βρίσκεται δίπλα σε ένα «κακό». «Των Αρχαγγέλων το σπαθί» και «το πηγάδι το βαθύ» μας ειδοποιούν για το τέλος της ζωής μας. Ο ουρανός με τη «Μαρίνα», αδελφή και φως του Αυγερινού, πράσινη, φωτεινή, αγριοπερίστερο (που δεν στέκεται) και κρίνο του καλοκαιριού (που θα μαραθεί). Μια μικρή σύνοψη της μικρής ανθρώπινης ζωής.

Αν θελήσουμε να δούμε το ποίημα πέρα από το νόημά του, τότε θα θυμηθούμε τις άπειρες αναπαραστάσεις περιστεριών που πίνουν νερό, σύμβολο ζωής που πίνει και έπειτα πετάει και χάνεται, τον αόρατο αρχάγγελο με τη ρομφαία που παραστέκει, αλλά θα μας πάρει τη ζωή κάποια στιγμή, το άπειρο του ουρανού, όπου κάθε αστέρι, λέει ο Πλάτων, είναι και μια ψυχή και, τέλος, το «πηγάδι το βαθύ» του θανάτου.

Ο ποιητής δε σταματά τη νυχτερινή του εξερεύνηση. Τώρα στο προσκήνιό του είναι η Πούλια. Γι' αυτήν ξενυχτάει και από αυτήν ζητάει την ποιητική του έμπνευση. Είναι τυχερός ύστερα από πολλά ξενύχτια να τον ευεργετήσει η «Κυρά» με τη μικρή «Μάγια».

Ωστόσο το ποίημα δε σταματά στις απαιτήσεις ενός θνητού που ζητά βοήθεια από τον ουρανό. Η όλη διαπραγμάτευση της ποιητικής ιδέας μάς δίνει μια εικόνα της οικογενειακής ζωής μιας απλής παραδοσιακής οικογένειας. Και ο απλός καθημερινός διάλογός του με την «Κυρά» αποδεικνύει την ευγένεια του απλού και απροσποίητου ανθρώπου που κάποια μαγική στιγμή αστράφτει το κεφάλι του από τη «Μάγια την αστραφτερή».

Το θαύμα του έρωτα πραγματοποιείται με τη βοήθεια των Αγίων, οι οποίοι ανάβουν κερί, αλλά και ο Άδης αποδεικνύεται ανίσχυρος μπροστά στην αληθινή αγάπη, η οποία, όπως ο Χριστός «θανάτω θάνατον πατήσας», βγαίνει νικήτρια.

Ο θάνατος, που μπορεί να νικήθηκε ως ιδέα, ο φόβος του θανάτου, δηλαδή, θα επανακάμψει στο ποίημα «Το τριζόνι». Αυτό το ασήμαντο πλασματάκι θα αναλάβει να τον παρηγορήσει για το αντιφατικό πρόσωπο της ζωής που είναι συγχρόνως «γλυκιά» και «πικρή». Δεν παραβλέπουμε τη λέξη «έννοια» δύο φορές και «έγνοια» άλλη μία. Η επανάληψη συνυποδηλώνει και το βαθύτερο νόημα του ποιήματος, την κεντρική ιδέα, η οποία δεν έχει και απάντηση.

Άλλωστε το «θαλασσινό τριφύλλι» που φέρνει την αθανασία φυτρώνει «μια φορά στα χίλια χρόνια», χρειάζεται τύχη «η χρονιά να σου πετύχει» και, φυσικά, ο ποιητής το αναζητεί αλλά δεν το βρίσκει.

Η καλοκαιρινή εικόνα της ζωής μάς δίνεται στα «Τζιτζίκια», ποίημα ελπιδοφόρο για τη ζωή εν γένει, εφόσον «ο βασιλιάς ο ήλιος ζει». Όμως τα τζιτζίκια είναι κι αυτά όχι μόνο άγγελοι του καλοκαιριού, αλλά και άγγελοι του τέλους του καλοκαιριού, με όλα τα συμπαραδηλούμενα, αφού θα σιγήσουν με το τέλος του.

Καθαρά υπαινικτικό είναι «Το ερημονήσι», το οποίο περιγράφεται σαν ουτοπία παραδείσου σε ώρα ανοιξιάτικη. Εκεί θα καταλήξει ο ταξιδιώτης της ζωής και εκεί θα βρει όλα όσα η θρησκευτική παράδοση μας έχει μάθει. Κήπο με λουλούδια που έχουν δυνατότητα υπερφυσικής αύξησης, ανθρώπους χωρίς κακίες, επικοινωνία με τον Θεό, απαλλαγή από τα πάθη της ζωής. Ο χαιρετισμός «Γεια σας, έχθρες, γεια σας, μίση / και γινάτι καθενός» αποτελεί ένα άλλο «έχε γεια, καημένε κόσμε, έχε γεια, γλυκιά ζωή».

Τόπος παραδείσιος είναι και η «Αγια-Μαρίνα» όπου πηγαίνει η βάρκα του. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι ημέρες της εβδομάδας έτσι όπως παρουσιάζονται: Τρίτη, Πέμπτη και Σαββάτο, δηλαδή μέρα παρά μέρα έχουμε άνθρωπο «στης θάλασσας τον πάτο», δηλαδή, θάνατο. Δευτέρα, Τετάρτη και Παρασκευή, μόχθος στο «κατάρτι» και στο «κουπί». Η ζωή είναι ένας αγώνας που καταλήγει «στης θάλασσας τον πάτο». Η ευχή του ποιητή μοιάζει ερωτική, να γίνει ένα θαύμα και να περπατήσουν στα νερά «σαν κορίτσια οι νεραντζιές», να αγαπήσουν οι άντρες «μια και δυο και τρεις φορές», για να συνεχιστεί η ζωή, πριν η «όμορφη μπενζίνα» καταλήξει στην «Αγια-Μαρίνα».

Ο ποιητής δεν παύει να αναζητεί απάντηση στα δύσκολα ερωτήματά του. Αυτή τη φορά περιμένει «γράμμα», αλλά ο «Ταχυδρόμος» (ο αγγελιαφόρος, ο αρχάγγελος) διαρκώς τον παρακάμπτει. Το ποίημα χωρίζεται σε δέκα δίστιχα. Τα πέντε είναι του παραλήπτη και τα άλλα πέντε είναι του ταχυδρόμου, ο οποίος πολύ διεξοδικά του εξηγεί:

Γράμμα τέτοιο δε λαβαίνεις
άδικα μην περιμένεις

διότι δεν του «το 'χουνε γραμμένο», ή «πάει αλλού», σε άλλον παραλήπτη, ή σε άλλη διεύθυνση, ή σε «άνθρωπο του φεγγαριού», ή έχει παραπέσει «σε μιαν άκρη τ' ουρανού». Οι τόσες δικαιολογίες απέκλεισαν πως ο αγωνιών θα πάρει αυτό που περιμένει, τουλάχιστον, σύντομα. Μας αφήνει όμως την υποψία πως θα το πάρει, κάποια στιγμή, απλώς δεν ήρθε η ώρα του.

*

Το Η Παναγία των Κοιμητηρίων και ως τίτλος είναι βαρυσήμαντος. Πρώτο ποίημα της συλλογής είναι «Η Ποδηλάτισσα».

Εφτά δίστιχα αποτελούν το ποίημα. Πρόκειται για μια μικρή αφήγηση που αφορά μια μικρή ποδηλατοδρομία, της οποίας η βόλτα τελείωσε τραγικά στη Γη και συνεχίζεται στον ουρανό. Όλα τα στοιχεία ενός τροχαίου είναι παρόντα κι όλα τα σύμβολα που το υπαινίσσονται.

Ο παραθαλάσσιος δρόμος, τόπος συμβολικός αλλαγής από το ένα στοιχείο στο άλλο. Τόπος πικρής συναλλαγής, λέει ο Βαλερί, αλλά και ο δρόμος της ζωής. Το καθημερινό δρομολόγιο που τελείωσε. Τα σκόρπια φρούτα «που 'χε στο πανέρι της», «το δαχτυλίδι που 'πεσε απ' το χέρι της», το «κουδουνάκι», το «σάλι» της, οι «ρόδες», το «τιμόνι», το «πεντάλι» της, η «ζώνη» της. Όλα σκόρπια. Ο ποιητής μαζεύει τα υπόλοιπα της ποδηλάτισσας. Και μετά βρίσκει σαν λαμπερό πέτρωμα το «δάκρυ» της. Τώρα πια με όλα αυτά στα χέρια ψάχνει να τη δει. Τελικά τη βλέπει τη μια μέρα να περνά «πάνω απ' τα κύματα», την άλλη «πάνω απ' τα μνήματα»:

Την Τρίτη νύχτωσ' έχασα τ' αχνάρια της
στους ουρανούς ανάψαν τα φανάρια της

Κι έτσι, η sirenita de la mar, montata en bicicleta [1] , έκανε τη μικρή της βόλτα, έπεσε, χτύπησε, αναλήφθηκε στους ουρανούς κι έγινε αστέρι. Κι αυτό είναι το σύντομο βιογραφικό της.
Κι αν ρωτήσει κανείς: Γιατί στο ποδήλατο; Γιατί είναι η μόδα της εποχής για τα κορίτσια της καλής κοινωνίας, αλλά και της άλλης. Στους ποιητές αρέσει ο τροχός και τον χρησιμοποιούν στα ποιήματά τους. Ο Εμπειρίκος λέει πως «Η ποίησις είναι ανάπτυξις στίλβοντος ποδηλάτου», αλλά και η τέχνη γενικότερα. Είναι ο τροχός, το σύμβολο της εξέλιξης, αλλά είναι και ο χρόνος που τρέχει, που ρέει και, καθώς οι περιστρεφόμενες και γυαλιστερές ακτίνες του ήλιου αστράφτουν κάτω από το καυτό ερωτικό βλέμμα του Ήλιου, του Δία, του θηρίου, επαναλαμβάνουν το αέναο παιχνίδι με όλα Τα Ρω του Έρωτα και του έρωτα της ζωής.

 

[1] Βλ. Ανοιχτά Χαρτιά, σελ. 127.


 

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
ΑΡΘΡΑ
«Θέματα και προβαλλόμενες αξίες στο έργο της Φωτεινής Φραγκούλη» της Αναστασίας Ν. Μαργέτη

Η Φωτεινή Φραγκούλη (1958-2018) ήταν πολυβραβευμένη συγγραφέας και εκπαιδευτικός. Αγαπούσε τα παραμύθια και τα παιδιά, «τα Πλατανόπαιδα», όπως τα αποκαλούσε. Στα βιβλία της, αυτές οι δύο αγάπες...

ΑΡΘΡΑ
«Χριστούγεννα με τον λόγο του Παπαδιαμάντη» της Χρυσούλας Πατεράκη

Τα Χριστούγεννα ήταν πάντα από τα αγαπημένα θέματα των Ελλήνων λογοτεχνών κι εκείνος που αναμφισβήτητα τα ύμνησε περισσότερο απ’ όλους ήταν ο «άγιος των ελληνικών γραμμάτων», ο Αλέξανδρος...

ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΚΑΤΑΧΩΡΙΣΕΙΣ

ΕΙΔΗΣΕΙΣ

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Διεύθυνση

Πτολεμαίων 4
(Πλατεία Προσκόπων)
11635 Αθήνα,
Τηλ.-fax: 210.7212307
info@diastixo.gr
ISSN: 2585-2485

ΕΓΓΡΑΦΗ ΣΤΟ NEWSLETTER

Εγγραφείτε τώρα στο newsletter μας και μάθετε πρώτοι. τα τελευταία νέα για το βιβλίο και για τις τέχνες.

Με την επίσκεψη στο site μας, αποδέχεστε τη χρήση Cookies από το diastixo.gr, με σκοπό τη βελτίωση των υπηρεσιών που σας παρέχουμε.