του Μιχάλη Μακρόπουλου

Ο Χάλντορ Λάξνες γεννήθηκε στις 23 Απρίλη 1902 στο Ρέικιαβικ της Ισλανδίας και πέθανε στις 8 Φλεβάρη 1998. Το 1955, τιμήθηκε με το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας, το μόνο που 'χει προσώρας δοθεί σ' Ισλανδό συγγραφέα – επιστέγασμα της λαμπρής λογοτεχνικής σταδιοδρομίας ετούτου του πιο αγαπητού, στη χώρα του, συγγραφέα.

Απ' το 1922 o Λάξνες διέμεινε στο αβαείο των Σεν Μορίς και Σεν Μορ, στο Κλερβό στο Λουξεμβούργο, το '23 βαφτίστηκε καθολικός και μες στο αβαείο έγραψε το πρώτο του σπουδαίο μυθιστόρημα, με τίτλο Ο μεγάλος υφαντής απ' το Κασμίρ, για έναν νεαρό διχασμένο ανάμεσα στη θρησκευτική του πίστη και τις εγκόσμιες απολαύσεις – έργο που 'κανε μεγάλη αίσθηση. Επηρεασμένος, απ' τη μια, από τη Μίμηση Χριστού του Θωμά Κεμπήσιου, και, από την άλλη, από τον Αντρέ Μπρετόν, την περίοδο που 'γραφε τον Υφαντή ο Λάξνες διάβασε επίσης Προυστ.

Έπειτα από τούτη την ολιγόχρονη θρησκευτική περίοδό του, κι έπειτα από 'να ταξίδι στην Αμερική, ο Λάξνες ασπάστηκε τις αρχές και τα πιστεύω του σοσιαλισμού. Τα κατοπινά μυθιστορήματά του, Σάλκα Βάρκα, Ανεξάρτητοι άνθρωποι και Το φως του κόσμου, διαπνέονται από μιαν ιδιότυπη σοσιαλιστική ματιά, μπολιασμένη απ' την ξεχωριστή ισλανδική φλέβα του Λάξνες, απ' την παράδοση των ισλανδικών σάγκα, από 'να λεπτό χιούμορ, από 'να πλατύ ανθρωπιστικό βλέμμα που φωτίζει κι εξιλεώνει ως και τους πιο σκοτεινούς χαρακτήρες στις ιστορίες του, κι από τ' αποτύπωμα που αφήνει στην ανθρώπινη ψυχή το ερημικό ισλανδικό τοπίο.

Το μυθιστόρημα Σάλκα Βάρκα (1931-32), μ' ηρωίδα μια γυναίκα, τη Σάλκα, μιλά για τα βάσανα των μεροκαματιάρηδων σ' ένα ψαροχώρι, όπου το εργατικό κίνημα αντιπαλεύει τους αδίσταχτους μεγαλοϊχθυεμπόρους και μεσάζοντες. Το 'γραψε επηρεασμένος απ' τον Άπτον Σίνκλερ, που τον θεωρούσε κορυφαίο μυθιστοριογράφο.

Στους Ανεξάρτητους ανθρώπους (1934-35), η ιστορία εκτυλίσσεται στις αρχές του 20ού αιώνα σε μιαν απόμακρη κοιλάδα που την έχουν καταραστεί ένας Ιρλανδός μάγος και η μάγισσα συντρόφισσά του. Πρωταγωνιστής είν' ένας ενδεής μα πεισματάρης αγρότης, που μια ζωή αγωνίζεται για να 'ναι οικονομικά ανεξάρτητος, χάνει συζύγους, παιδιά, τυραννιέται σαν τον Ιώβ από δυνάμεις που τον ξεπερνούν και, τέλος, αφού δεν του μένει πλέον τίποτε, βρίσκει ό,τι γι' αυτόν έχει αληθινή αξία. Ένα από τ' αληθινά σπουδαία μυθιστορήματα του περασμένου αιώνα, οι Ανεξάρτητοι άνθρωποι, είν' ένα έπος και μια παρωδία έπους, μ' ήρωα μιαν αλησμόνητη λογοτεχνική φιγούρα, έναν άνθρωπο που 'ναι ταυτόχρονα μικρόνους και μεγαλειώδης, αγροίκος αλλά και με ποιητική φλέβα, κυνικός μα κι αγαθός σαν παιδί.

Το Φως του κόσμου (1937) εξιστορεί τους αγώνες ενός χωρικού και ποιητή. Σε τούτο φαίνεται η επιρροή του Κνουτ Χάμσουν.

Ψαράδες, γεωργοί, βοσκοί οι ήρωες του Λάξνες, σε μια χώρα που ύστερα από 'να εκατόχρονο κίνημα ανεξαρτησίας, απ' το 1814 ως το 1918, κι από την ενδιάμεση φάση του Βασιλείου της Ισλανδίας, κατάφερε μόλις το 1944 να κερδίσει την πλήρη ανεξαρτησία της από τη Δανία.

Η δεκαετία του '30 ήταν για τον Λάξνες η πιο γόνιμη, αλλά πολλά σπουδαία έργα ακολούθησαν: Η καμπάνα της Ισλανδίας (1943-46), τρίτομο ιστορικό μυθιστόρημα που η ιστορία του εκτυλίσσεται στην Ισλανδία και τη Δανία του 18ου αιώνα, η αντιαμερικανική σάτιρα Ο ατομικός σταθμός (1948), Οι ευτυχισμένοι πολεμιστές (1952), Και τα ψάρια τραγουδούν (1957).

Σταδιακά ο Λάξνες απομακρύνθηκε απ' τον σοσιαλισμό. Σε τούτο έπαιξαν ρόλο και δυο ταξίδια του στη Σοβιετική Ένωση και τα όσα είδε εκεί. Όταν συνάντησε τον Μπέρτολτ Μπρεχτ στο Ανατολικό Βερολίνο το '55, κι οι δυο καταδίκασαν τον σταλινισμό και την ακαμψία της μαρξιστικής πολιτικής απέναντι στον πολιτισμό.

Ενδιαφέρθηκε για τις ανατολικές θρησκείες και ιδιαίτερα για τον ταοϊσμό, και τούτη η επιρροή φαίνεται στα Ξανά διεκδικημένος παράδεισος, του 1960, μια ιστορία πνευματικής αναζήτησης, και Κάτω απ' τον παγετώνα (ή Χριστιανισμός στον παγετώνα), μυθιστόρημα του 1968, όπου λαϊκοί μύθοι ανακατώνονται με παγανιστικές δοξασίες και χριστιανικές ιδέες. Κι εδώ, όπως στα πιο πολλά του βιβλία, πρωταγωνιστεί το χαρακτηριστικό, ισλανδικό, λεπτό χιούμορ του Λάξνες.

Έγραψε ποίηση και θέατρο, και το βραβείο Νόμπελ τού απονεμήθηκε γιατί ζωντάνεψε ξανά μ' επικό σφρίγος τη μεγάλη αφηγηματική παράδοση της Ισλανδίας.

«Ξάφνου τα λόγια της φτωχής, όμοια μ' ασυγκράτητη πλημμύρα, κατάπιαν το μεγάλο κι ανεξάρτητο σπιτικό, όπου ο καθείς στεκόταν στα δικά του πόδια. Μιλώντας ήλθε απ' τα βαλτοτόπια με τον μπόγο της στη ράχη και δεν έπαψε όλη κείνη τη μέρα να μιλάει, ώσπου μιλώντας χώθηκε γυμνή στο κρεβάτι πλάι στη γιαγιά και τη μικρούλα Νόνι. Τα λόγια της στάλαζαν απ' τη μια μέρα στην άλλη, όμοια με σταλαγματιά που τίποτε δεν μπορεί να τη σταματήσει. Μονολογούσε καθώς τσουγκράνιζε το σανό στο λιβάδι, και τ' αγόρια ζύγωναν ύπουλα και κρυφάκουγαν: μίλαγε για πράματα της ενορίας, για τη γεωργία, και για προσωπικά ζητήματα• σκάλιζε μοιχείες και πατρότητες, κατάκρινε ως και τους κτηματίες που άφηναν τα πρόβατά τους να λιμοκτονούν• στιγμάτιζε ευυπόληπτους ενορίτες ως κλέφτες, κι έκανε επίθεση στον δικαστικό κλητήρα, τον ιερέα, ως και τον σερίφη, περνώντας γενεές δεκατέσσερις τις Αρχές, κει που άλλοι έβλεπαν μοναχά τα βαλτοτόπια και τίποτ' άλλο, και πάντοτε έχοντας το πάνω χέρι γιατί οι αντίπαλοί της ήταν μίλια μακριά. Ξεστόμιζε έναν ασταμάτητο χείμαρρο από βλαστήμιες, και πάνω απ' όλα παραπονιόταν για κείνο που αποκαλούσε "σκανδαλώδη τυραννία της ανθρωπότητας". Τούτη η τυραννία ήταν τέτοιο αγκάθι στη σάρκα της, που, είτε μονολογούσε είτε μίλαγε σ' άλλους, στη σκύλα, στα πρόβατα που τύχαινε ν' απαντήσει στον θερισμό, ή στ' αδαή πετεινά του ουρανού, όλες της οι κουβέντες, στον ξύπνο ή τον ύπνο, γύρω από τούτο περιστρέφονταν. Ζούσε σε μια συνεχή κι απέλπιδα εξέγερση ενάντια σε τούτη τη μισητή τυραννία, με μνησικακία στα μάτια της, που θύμιζαν μάτια ενός μοχθηρού μα αόριστου ζώου σ' όνειρο• άμορφου μα τρομαχτικά κοντινού». [Από τ' Ανεξάρτητοι άνθρωποι, που από πολλούς θεωρείται τ' αριστούργημα του Χάλντορ Λάξνες. Μετάφραση του αποσπάσματος: Μιχάλης Μακρόπουλος]

Twitter