Η Κωνσταντινούπολη είναι η πόλη όπου γεννήθηκα και το Πέρα η περιοχή όπου έζησα τα παιδικά και τα νεανικά μου χρόνια. Αυτή την περιοχή που αγάπησα και που μου λείπει τόσο θέλησα να περιγράψω κάνοντας ένα οδοιπορικό όχι μόνο στην Ιστορία ή στους δρόμους της, αλλά και μέσα στον ίδιο μου τον εαυτό.

Το σταυροδρόμι των δύο ηπείρων και των πολλών πολιτισμών, όπως αποκαλείται η Κωνσταντινούπολη, η μοναδική πόλη στην οποία επιτράπηκε να αποκαλείται «Πόλη», έχει το δικό της Σταυροδρόμι, το περιβόητο Πέρα, που βρίσκεται στον λόφο της Περαίας με πανοραμική θέα στον Βόσπορο και στον Κεράτιο. Χιλιάδες συμπατριώτες μας επισκέπτονται τα τελευταία χρόνια την Πόλη και κατ' επέκταση το Πέρα διασχίζοντας τον κεντρικότερο δρόμο του, κάνοντας τις αγορές τους και διασκεδάζοντας στα διάφορα κέντρα του, που ξεφυτρώνουν με αστραπιαίο ρυθμό. Αν απομακρυνθεί όμως κανείς από την αντίληψη του τουρίστα και παρατηρήσει πιο προσεκτικά την περιοχή, θα τη νιώσει δική του όσο τη νιώθω κι εγώ. Αν καταφέρει δηλαδή να τη δει σαν ένα τεράστιο ανοικτό μουσείο, όχι μόνο για τα αρχιτεκτονικά της αριστουργήματα, αλλά και για την Ιστορία που κρύβουν αυτά μέσα τους, θα καταλάβει ότι τον αφορά άμεσα.

Κατοικημένο από τον 16ο αιώνα και για μια μεγάλη περίοδο, το Πέρα θύμιζε Πύργο της Βαβέλ καθώς ζούσαν εκεί αρμονικά Φραγκολεβαντίνοι, Αρμένιοι, Άγγλοι, Γερμανοί, Εβραίοι, Τούρκοι και Έλληνες, εφαρμόζοντας με ανεπανάληπτη επιτυχία το μοντέλο της πολυπολιτισμικής κοινωνίας. Ωστόσο, η κοινότητα που το στιγμάτισε ήταν η ελληνορθόδοξη. Εκεί γεννήθηκαν, έζησαν και δραστηριοποιήθηκαν άνθρωποι, πολλοί εκ των οποίων συνέχισαν το υπόλοιπο της ζωής τους στην Ελλάδα, εξακολουθώντας να παράγουν έργο ο καθένας απ' το δικό του μετερίζι.

Έχω την αίσθηση πως όταν τα κτίρια συνδυάζονται με τους δημιουργούς, τους ευεργέτες, τους κατοίκους ή τους θαμώνες τους, αποκτούν μια άλλη αύρα. Ζωντανεύουν, γίνονται πιο οικεία, αποκτούν προσωπικότητα.

Έχω την αίσθηση πως όταν τα κτίρια συνδυάζονται με τους δημιουργούς, τους ευεργέτες, τους κατοίκους ή τους θαμώνες τους, αποκτούν μια άλλη αύρα. Ζωντανεύουν, γίνονται πιο οικεία, αποκτούν προσωπικότητα. Υπό αυτό το πρίσμα είναι πολύ πιο ευχάριστο για κάποιον που αντικρίζει, για παράδειγμα, το Ζωγράφειο Λύκειο να έχει στον νου του ότι ο νεότατος τότε αρχιτέκτονάς του, Περικλής Φωτιάδης, ήταν αυτός που αργότερα μεταξύ πολλών άλλων σχεδίασε τη Θεολογική Σχολή της Χάλκης και έναν από τους ωραιότερους ναούς της Κωνσταντινούπολης, την Αγία Κυριακή Κοντοσκαλίου, παράλληλα όμως χάρισε και στην Καβάλα τον ναό του Αγίου Παύλου, στην Αλεξανδρούπολη τον ναό του Αγίου Νικολάου, αλλά και στην Αθήνα τις κτιριακές εγκαταστάσεις του Ψυχιατρείου στο Δαφνί. Να ξέρει ότι στο ιστορικό Λύκειο «Ζάππειο» σπούδασε μέσα σε τόσες και τόσες λαμπρές γυναικείες μορφές και η Σοφία Σπανούδη, η οποία έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση και την εξέλιξη της ελληνικής μουσικής. Ότι στην οδό Μνηματακίων, σημερινή Μεσρουτιέτ, απέναντι από το μυθικό Πέρα Παλάς, για μια περίοδο ιδιοκτησίας Μποδοσάκη, το οποίο φιλοξένησε από βασιλείς και πολιτικούς μέχρι συγγραφείς και κατασκόπους, υπήρχε το ομόηχο Παρθεναγωγείο «Παλλάς», όπου σπούδασε η πρώτη Ελληνίδα πεζογράφος Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου. Ότι στις καλαίσθητες θεατρικές αίθουσες του Ίσιου Δρόμου του Πέρα, σημερινού Ιστικλάλ, ανέβασαν παραστάσεις μεταξύ άλλων οι Πολίτισσες Κοτοπούλη, Βερώνη και Χαλκούση. Ότι στους παράδρομους του Πέρα δραστηριοποιήθηκαν δεκάδες εφημερίδες με αρχισυντάκτες τους νεαρούς τότε Βλάση Γαβριηλίδη, Σταύρο Βουτυρά, Κωνσταντίνο Σπανούδη και τόσους άλλους, που έγραψαν ιστορία στην ελληνική δημοσιογραφική σκηνή. Ότι στην οδό Παρμάκκαπι 11 και αργότερα στο μέγαρο του Χατζή Γεωργίου Κωνσταντινίδη στον Ίσιο Δρόμο του Πέρα συγκεντρώθηκαν οι διανοούμενοι της Πόλης, όπως οι Η. Βασιάδης, Α. Καραθεοδωρή, Α. Συγγρός, Σ. Μαυρογέννης και πολλοί άλλοι, για να ιδρύσουν τον «Εν Κωνσταντινουπόλει Ελληνικό Φιλολογικό Σύλλογο», που εξελίχτηκε σε ένα είδος Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού της Ελλάδας για την καθ' ημάς Ανατολή. Ή ότι στην ίδια οδό, στον αριθμό 5, εξακολουθεί να στεγάζεται ο Αθλητικός Σύλλογος Πέρα, απ' όπου έλκουν την καταγωγή τους η ΑΕΚ και ο ΠΑΟΚ.

Δυστυχώς, οι αλλεπάλληλες διώξεις που ξεκίνησαν με το '22 και συνεχίστηκαν με τον Φόρο Περιουσίας του '42, τα Σεπτεμβριανά του '55, τις Απελάσεις του '64 και το Κυπριακό του '74, στάθηκαν αιτία για τη συρρίκνωση του ελληνικού στοιχείου. Την ακμή του 18ου και 19ου αιώνα ακολούθησε σταδιακά ο μαρασμός του σήμερα. Ωστόσο, το Πέρα στον παρατηρητικό περιηγητή έχει ακόμα να πει πολλά για το πώς ζούσε εκεί ο ελληνορθόδοξος πληθυσμός, αλλά και πώς εξακολουθεί να επιβιώνει στις μέρες μας. Αρκεί να ξέρει προς τα πού να κοιτάξει.

Κάνοντας λοιπόν μια ανασκόπηση του χθες και του σήμερα, προσπάθησα να καταγράψω τον τόπο μου μέσα από κείμενα, ακούσματα, αλλά και προσωπικές μου εμπειρίες. Περιγράφοντας τα σχολεία, τους ναούς, τα προξενεία, τις στοές, καθώς και τους κατοίκους του –αστούς, διανοούμενους ή «γραφικούς»– θέλησα να κάνω το Πέρα κτήμα όλων. «Χωρίς να θέλω να μειώσω την αξία καμιάς άλλης περιοχής, θεωρώ πως στο Πέρα χτυπούσε και εξακολουθεί να χτυπάει η καρδιά της Πόλης.»

Το Πέρα των Ελλήνων
Στην Κωνσταντινούπολη του χθες και του σήμερα
Ιώ Τσοκώνα
Μεταίχμιο
312 σελ.
Τιμή € 13,30

Twitter