ΓΕΩΡΓΙΑ ΦΑΡΙΝΟΥ-ΜΑΛΑΜΑΤΑΡΗ

Σε πρώτο πρόσωπο. Με αφορμή ένα καινούργιο βιβλίο. Άρα, μια αυτοβιογραφική ιστορία του βιβλίου ή καλύτερα μια αφήγηση της σχέσης (με τον Παπαδιαμάντη) που κρατάει 35 χρόνια. Η σχέση αυτή απέδωσε ήδη ένα βιβλίο, Αφηγηματικές τεχνικές στον Παπαδιαμάντη (1987), και αν κρίνει κανείς από τον αριθμό των εκδόσεών του και των αναφορών, άσκησε κάποια επίδραση και με συνέδεσε με την αφηγηματολογία. Αυτό έχει τα καλά του (αποκτάς αναγνωρισιμότητα) και τα κακά του (στο τέλος σε συναρτούν με ένα μόνον γνωστικό αντικείμενο και είτε αγνοούν οτιδήποτε άλλο έχεις κάνει, είτε θεωρούν ότι τα λοιπά είναι κατώτερα). Η ριζική λύση στην περίπτωση αυτή θα ήταν να διακόψω κάθε σχέση με τον Παπαδιαμάντη, να «κλείσω» ως παπαδιαμαντολόγος.

Σας διαβεβαιώ ότι αυτό δεν θα ήταν καθόλου εύκολο. Όχι μόνον διότι ο Παπαδιαμάντης βρίσκεται με τον έναν ή τον άλλο τρόπο στη ζωή μας, ούτε μόνον διότι είναι συνήθως ένα από τα αντικείμενα διδασκαλίας μου, ούτε διότι ως «ειδικός» πρέπει να μετέχω σε εορτασμούς, αφιερώματα, συνέδρια, ούτε διότι παρακολουθώ τη σχετική βιβλιογραφία, αλλά κυρίως διότι συνειδητοποιώ ότι διασταυρώνομαι με τον Παπαδιαμάντη και το έργο του, σε τελείως ανύποπτες στιγμές, ακόμη και όταν διαβάζω τα πιο ετερόκλητα λογοτεχνικά, φιλολογικά ή θεωρητικά κείμενα: από τη θεωρία της πρόσληψης, την πολυφωνικότητα και τη διαλογικότητα του Μπαχτίν μέχρι τη μελέτη ενός λογοτεχνικού είδους, ή τις σχέσεις της λογοτεχνίας με τις άλλες τέχνες• από τη σχέση της λογοτεχνίας με την εφημερίδα και το λογοτεχνικό περιοδικό μέχρι τις ιεραρχήσεις του λογοτεχνικού πεδίου, από τη συγκριτολογική προσέγγιση έως τη θεωρία της μετάφρασης.

Από τέτοιου είδους διασταυρώσεις –σε άνυσμα 22 ετών– ξεκίνησαν οι εργασίες που περιλαμβάνονται στο Σχοίνισμα της γραφής. Τι σημαίνει π.χ. ο ειδολογικός χαρακτηρισμός «ειδύλλιο», κοινός σε έργα του Παπαδιαμάντη και άλλων διηγηματογράφων; Στον κριτικό μας λόγο, μέχρι πριν από λίγα χρόνια, ήταν ένας μάλλον αρνητικός χαρακτηρισμός της πρώτης τουλάχιστον φάσης της ελληνικής ηθογραφίας. Αν όμως τον εξετάσει κανείς σε ευρωπαϊκά συμφραζόμενα, και μάλιστα σε συνδυασμό με την παρομοίωση της λογοτεχνίας με την ολλανδική ή φλαμανδική ζωγραφική, τότε ο όρος παίρνει ένα ευρύτερο νόημα. Ακριβώς αυτό βρίσκω γοητευτικό στον Παπαδιαμάντη: ότι το νόημα του κειμένου του δεν καθορίζεται μια για πάντα με βάση μια ερμηνευτική γραμμή, αλλά ανταποκρίνεται, μεταβάλλεται, εμπλουτίζεται από τον πολλαπλασιασμό των συμφραζομένων (ιστορικών, λογοτεχνικών, κοινωνιολογικών, πολιτικών κ.λπ.). Και με αυτό το δεδομένο προχώρησα σε αναγνώσεις κάποιων επιμέρους διηγημάτων του (όπως «Το μυρολόγι της φώκιας» και το «Στην Αγ' Αναστασά»), όπως και σε μια υποτυπώδη έστω ιστορία της πρόσληψής του από την εποχή του έως τις μέρες μας, φωτίζοντας –ελπίζω πειστικά– τα πρότυπα και τις θεωρητικές ή ιδεολογικές προϋποθέσεις παλαιότερων και νεότερων αναγνώσεων.

Αυτό ακριβώς ήθελε να εκφράσει και ο υπότιτλος του βιβλίου, «Παπαδιαμαντ(ολογ)ικές μελέτες», χωρίς την πρόθεση της μεταμοντέρνας πόζας ή του γλωσσοδέτη.

Τέλος, η ψηφιοποίηση ξένων και ελληνικών εφημερίδων και περιοδικών του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα και γενικότερα το διαδίκτυο λειτουργούν αυτή τη στιγμή ως δεξαμενή μέσα από την οποία διευκολύνεται η επαναπροσέγγιση κάθε κειμένου στα κυριολεκτικά συμφραζόμενά του. Το γεγονός ότι και ο Παπαδιαμάντης δημοσιεύει σε ποικίλες εφημερίδες και περιοδικά και, κυρίως, ότι μεταφράζει μυθοπλαστικά και μη κείμενα από τα αγγλικά και τα γαλλικά καθιστά πλέον απαγορευτική οποιαδήποτε μονοδιάστατη ερμηνεία της ζωής και του έργου του. Αντίθετα, μας υποχρεώνει να ξαναδιαβάσουμε το πρωτότυπο έργο του σε σχέση μάλιστα με το είδος των κειμένων που μεταφράζει, καθώς και τη μεταφραστική του στρατηγική, στο πλαίσιο πολιτισμικών πρακτικών με την ευρεία έννοια της λέξης, πράγμα που αποτελεί αιτούμενο των λογοτεχνικών σπουδών παγκοσμίως.

Σε πρώτο πρόσωπο: η σχέση με τον Παπαδιαμάντη είναι ισόβια.