Αν η Ιστορία είναι ένας εφιάλτης από τον οποίο αγωνιζόμαστε να ξυπνήσουμε, όπως έγραφε ο Τζέιμς Τζόις (Οδυσσέας), στην Ελλάδα όπου ευδοκιμούν ακατάπαυστα οι περί την Ιστορία διαμάχες, είναι μάλλον αδύνατο να… αποκοιμηθεί κανείς για να ονειρευτεί μιαν «ένδοξη» Ιστορία ή για να ιδρώσει από αγωνία, καθώς οι στιγμές φρίκης που δικαιώνουν τη ρήση του μεγάλου Ιρλανδού δεν θα σταματήσουν ποτέ. Καχύποπτος προς κάθε εξιδανίκευση, μα και προς κάθε ιδεολογία που προκαθορίζει γεγονότα και συμπεριφορές, αδυνατώντας να αποδεχθώ ως «δίκαιο» τα τετελεσμένα των νικητών (των πολέμων ή της ειρήνης), αναζήτησα πάντα στην Ιστορία την ερμηνεία του δικού μου προσώπου. Ίσως αυτό θεωρηθεί ως μια απροκάλυπτη διακήρυξη υποκειμενικότητας. Ίσως όμως να είναι μια ειλικρινής παρουσίαση της μεθόδου εργασίας: μιας μεθόδου αυτογνωσίας κι όχι μιας συνήθους επιστημονικής ενασχόλησης.

Η ιστορική αναδρομή στο ελληνικό παρελθόν είχε λοιπόν για μένα τον χαρακτήρα μιας αναζήτησηςταυτότητας. Στόχος ο φωτισμός των στοιχείων και των γεγονότων που διαμόρφωσαν τη νεοελληνική, αλλά και την ατομική μου ταυτότητα. Αυτή η αναδρομή δεν είναι απλώς η συνειδητή διαδρομή σε ένα περιέχον όπου εγγράφονται οι ζωές μας, αλλά και ανεφοδιασμός για να συνεχιστεί μια πορεία στο σύγχρονο περιβάλλον – ένα περιβάλλον σκληρό και σκοτεινό. Ήθελα να βυθιστώ στην Ιστορία όχι από μια άχρονη αρχετυπική ροπή προς αναζήτηση κάποιας μυθικής καθολικότητας, αλλά απόσημερινή αγωνία: ζητούσα μια εξήγηση κι ένα νόημα σε ό,τι φαίνεται τυχαίο και χωρίς αξία. Δεν μ’ ενδιέφερε η λυτρωτική νοσταλγία κάποιου χαμένου παραδείσου ή χαμένου κέντρου (σε αυτή την περίπτωση η Ιστορία χάνει κάθε νόημα), αλλά η αναζήτηση των λόγων που οδηγούν την Ιστορία σε αποτυχία, σε «εφιάλτη» όπως έλεγε ο Τζόις – και θα συμφωνούσαν όλοι όσοι βίωσαν τη φρίκη των αναρίθμητων ιστορικών εγκλημάτων.

Ήθελα, λοιπόν, να καταδυθώ στον χρόνο για να αναδυθώ στο μέλλον με όλο τον πλούτο της εμπειρίας. Γιατί το παρελθόν δεν είναι πίσω, αλλά μέσα μας. Φυσικά δεν είναι αυτονόητο «πώς γίνεται το παρελθόν Ιστορία». Όσο με αφορά, δεν θέλησα ποτέ να προσποιηθώ ή να φορέσω κάποιο προσωπείο αντικειμενικότητας. Στις ιστορικές και τις κοινωνικές επιστήμες δεν πρέπει να ξεχνάμε πως η απόλυτη αμεροληψία, η απόλυτη αξιακή ουδετερότητα (Wertfreiheit) είναι ιδεώδες απροσπέλαστο.Ειδικά μάλιστα η Ιστορία της Νεότερης Ελλάδας, τα εκατόν είκοσι χρόνια που περικλείονται σε αυτό το βιβλίο (1821-1941) και καθόρισαν τη ζωή μας, περιλαμβάνουν πλήθος γεγονότων που είναι αδύνατο να τα κοιτάξουμε έξω από στοχασμούς και αισθήματα που σφραγίζουν την ατομική μας ζωή. Το πλήθος των πηγών άλλωστε απαιτεί ένα ταλέντο εκλογής και απόρριψης. Ήξερα πως δεν θα αρκούσε να αποτυπώσω το παρελθόν. Έπρεπε να «αναδημιουργήσω» την Ιστορία.

Εδώ τα πράγματα αρχίζουν να περιπλέκονται αλλά και να απλοποιούνται: διότι η μέθοδος της «αναδημιουργίας» κρίνει τελικά και το έργο και τον συγγραφέα. Η δική μου μέθοδος (θέλω να πιστεύω) δεν ήταν αυθαίρετη, δεν ήταν ιδεολογική και δεν υπάκουε στους τρόπους με τους οποίους η νεοελληνική κοινωνία έβλεπε τον εαυτό της είτε παλαιότερα («παραδοσιακή» ιστοριογραφία) είτε πρόσφατα («σχολή της αποδόμησης»). Είδα τη νεοελληνική Ιστορία σαν μια μεγάλη περιπέτεια, με στιγμές ανάτασης αλλά και καταστροφής, σαν ένα επίτευγμα της ορμής και των διεκδικήσεων του συλλογικού μας υποσυνείδητου. Σαν μια ζωή όπου ο θρίαμβος και η τραγωδία συνυπάρχουν και συνθέτουν το μεγαλείο όχι απλώς του ελληνικού πολιτισμού, αλλά και το μεγαλείο του Ανθρώπου που, ριγμένος σε μια Φύση σκοτεινή και εχθρική, όρθωσε την Ιστορία ως πράξη απελευθέρωσης.

Και η πορεία συνεχίζεται. Κι ανκάτι ακόμη απομένει σε τούτους τους τρομερούς καιρούς όμορφο και ενθαρρυντικό, είναι ότι η Ιστορία, όπως και η Ζωή, παραμένει απρόβλεπτη…

Ιστορία της νεότερης Ελλάδας 1821-1941
Κώστας Χατζηαντωνίου
επιμέλεια σειράς: Κωνσταντίνος Ι. Κορίδης
Ιωλκός
542 σελ.
Τιμή € 20,00

Twitter