Ζοέλ Πομερά: «Ένα σύγχρονο πολιτικό θέατρο»
της Έλενας Χουζούρη
Μήπως αυτό που αποκαλούσαμε κάποτε «πολιτικό θέατρο» επιστρέφει χωρίς ταμπέλα αυτή τη φορά, με διαφορετική γλώσσα και εκφραστικά μέσα, αλλά με περιεχόμενο σαφώς επηρεασμένο απ’ όσα συμβαίνουν στον νεαρό πλην σκληρότατο ήδη 21ο αιώνα; Αυτές τις σκέψεις έκανα μετά την παράσταση του έργου του Ζοέλ Πομερά Η μεγάλη και θαυμαστή ιστορία του εμπορίου σε δική του σκηνοθεσία, που είδα στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, πριν από λίγες ημέρες. Ο ίδιος ο συγγραφέας και σκηνοθέτης είναι μια ιδιαίτερη φωνή και ματιά στη γαλλική και γαλλόφωνη γενικότερα θεατρική σκηνή. Γεννημένος το 1963 κάπου στη Γαλλία, παρατάει το σχολείο στα 16, γίνεται ηθοποιός στα 18, αρχίζει να γράφει στα 23, σκηνοθετεί για πρώτη φορά στα 27 και σύντομα ιδρύει τον δικό του θίασο που τον ονομάζει Louis Brouillard. Από τότε έως σήμερα ο Ζοέλ Πομερά έχει γράψει, σκηνοθετήσει και παρουσιάσει μια σειρά έργα του, ανάμεσα στα οποία είναι και αρκετά για παιδιά με μια εντελώς διαφορετική ματιά που έχει να κάνει με τον σύγχρονο απάνθρωπο τρόπο ζωής. Ο προβληματισμός του Γάλλου σκηνοθέτη επικεντρώνεται ακριβώς στη διάλυση και τον απο-ανθρωπισμό στον οποίο έχει οδηγήσει τον σημερινό άνθρωπο το Δυτικό εμπορευματικό καταναλωτικό μοντέλο. Η ευρωπαϊκή κρίση τον ώθησε να γράψει και το έργο Κύκλοι/Ιστορίες το οποίο θα παρουσιάσει η θεατρική ομάδα «Κανιγκούντα» στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών στις 11 Απριλίου.
Τι είναι όμως Η μεγάλη και θαυμαστή ιστορία του εμπορίου – τίτλος σαφώς ειρωνικός και σαφώς μπρεχτικός; Ο ίδιος ο Πομερά εξηγεί: «Αυτό το έργο ήταν για μένα ένας τρόπος να μιλήσω και να παρουσιάσω στη σκηνή τις αξίες και τις ιδεολογίες οι οποίες κατευθύνουν και στηρίζουν τις ανθρώπινες πράξεις σήμερα. Και την ολοένα εντεινόμενη σύγχυση σε αυτό τον τομέα. Ένας τρόπος να δείξω πώς αυτή η εμπορική δραστηριότητα –πουλάω, αγοράζω–, δραστηριότητα που διατηρεί κεντρική θέση στις κοινωνίες μας, επηρεάζει και τον τρόπο που βλέπουμε τον εαυτό μας, τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τι είναι ένα ανθρώπινο πλάσμα, αλλά και τις σχέσεις μας». Και τι ακριβώς γίνεται στη σκηνή; Στο πρώτο μέρος του έργου –πρώτη ιστορία– παρακολουθούμε τέσσερις άνδρες ώριμης ηλικίας, έμπειρους και επιτυχημένους πωλητές, να προσπαθούν να μυήσουν στα μυστικά του επαγγέλματός τους ένα νεαρό μαθητευόμενο που όμως αποδεικνύεται ανεπίδεκτος μαθήσεως, τουτέστιν κάκιστος πωλητής. Επιπλέον βγάζει στους ώριμους δασκάλους του κι ένα λογύδριο για την αλλοτρίωση που προκαλεί στον άνθρωπο ο μηχανισμός πουλάω-αγοράζω-καταναλώνω, άρα υπάρχω. Βρισκόμαστε στο σωτήριον έτος 1960. Στο δεύτερο μέρος του έργου –δεύτερη ιστορία– μεταφερόμαστε στο έτος 2000 και το σκηνικό έχει αλλάξει άρδην. Στη θέση του νεαρού μαθητευόμενου του 1960 βρίσκονται οι τέσσερις ώριμοι άνδρες που προσπαθούν να μυηθούν στα μυστικά του επαγγέλματος του πωλητή από ένα νεαρό ήδη επιτυχημένο πωλητή που δείχνει να εκπροσωπεί μια απρόσωπη εξουσία. Ποια είναι η διαφορά ανάμεσα στις δύο ιστορίες; Στο ότι το είδος της σχέσης που αναπτύσσεται ανάμεσα στους τέσσερις άνδρες με τον νεαρό μαθητευόμενο στην πρώτη ιστορία είναι διαφορετικό από αυτή της δεύτερης ιστορίας, όταν οι ρόλοι έχουν αντιστραφεί. Και στις δύο ιστορίες η κοινή συνισταμένη είναι ο μηχανισμός της εμπορευματικής κοινωνίας, οι σχέσεις όμως που αναπτύσσονται και ο τρόπος που αντιμετωπίζονται αντανακλούν τα συμφραζόμενα δύο εντελώς διαφορετικών εποχών και απηχούν τις αντιλήψεις τους. Σαφώς σκληρότερη εμφανίζεται αυτή του 2000. Ωστόσο ο Πομερά αντί να χρησιμοποιήσει υψηλούς ρητορικούς και διδακτικούς τόνους προτιμά τον υπαινικτικό μινιμαλισμό, τις φωτοσκιάσεις από το άπλετο φως, τα περιγράμματα και τους περιληπτικούς αλλά πυκνούς σε νοήματα διαλόγους. Χωρίς να καταφεύγει σε μελοδραματισμούς, μέσα από το απλό και καθημερινό, καταφέρει να δείξει τη σκληρότητα και την απανθρωπιά των εμπορευματικών μηχανισμών και τις διαφοροποιήσεις τους κατά τη διάρκεια των δεκαετιών, που ωστόσο μπορούν να υπονομευθούν από μια απλή ανθρώπινη στιγμή αδυναμίας και προσωπικού πόνου. Οι πέντε ηθοποιοί της ομάδας Louis Brouillard ανέδειξαν τις δύο ιστορίες του κόσμου του εμπορίου με τη δωρική, μινιμαλιστική τους ερμηνεία.
Η θεατρική ομάδα «Κανιγκούντα» θα παρουσιάσει στις 11 Απριλίου ακόμα ένα θεατρικό έργο του Ζοέλ Πομερά, Οι Κύκλοι/Ιστορίες. Σύμφωνα με το σκηνοθέτη Γιάννη Λεοντάρη, «οι Κύκλοι/Ιστορίες δεν περιέχουν καταφάσεις. Είναι ένα έργο γεμάτο αποσιωπητικά, θαυμαστικά και ερωτηματικά, ζωντανός οργανισμός που δυναμιτίζει τα στερεότυπα πάνω στα οποία ακουμπούν οι βεβαιότητές μας και αναρωτιέται μαζί με ένα από τα πρόσωπα: “Τι μας συμβαίνει στην πραγματικότητα;” Μνημόσυνο του ανθρωπισμού, των “μεγάλων λέξεων” των ευρωπαϊκών θρησκευτικών συστημάτων. Σήμερα όλες οι καταφάσεις», πιστεύει ο Γιάννης Λεοντάρης, «παρακάμπτουν τη συνείδηση, οδηγούν στη βία και αποκλείουν την παρατήρηση».
Η μετάφραση του έργου του Πομερά είναι της Λουίζας Μητσάκου, τα σκηνικά κοστούμια της Θάλειας Ιστικοπούλου, οι φωτισμοί της Μαρίας Γοζαδίνου. Παίζουν: Γιάννης Αναστασάκης, Ανθή Ευστρατιάδου, Ευθύμης Θέου, Μαρία Μαγκανάρη, Θέμης Πάνου, Παναγιώτης Παπαϊωάννου, Ρεβέκκα Τσιλιγκαρίδου, Γιώργος Φριντζήλας.
