«“De Profundis’’ στο Θέατρο της Οδού Κεφαλληνίας» της Μαρίας Κοτοπούλη
Κατάφερα να αποδείξω πως τον φημισμένο από τον κακόφημο τους χωρίζει ένα μονάχα βήμα.
Oscar Wilde
Η σκηνοθέτις Αθανασία Καραγιαννοπούλου μας έχει συνηθίσει στα δύσκολα κι έτσι δεν μας ξάφνιασε το γεγονός ότι επέλεξε να μεταφράσει, να διασκευάσει και να σκηνοθετήσει το De profundis του Oscar Wilde, έργο που κατατάσσεται ανάμεσα στα μεγάλα δημιουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Ήταν όμως η διακριτική προσέγγιση ενός ευαίσθητου θέματος, τόσο από τη μετάφραση, τη διασκευή και τη σκηνοθεσία, όσο και από την ερμηνεία του εκλεκτού ηθοποιού Νίκου Νίκα που μας εξέπληξε. Η σκηνοθέτις και ο πρωταγωνιστής της αποκάλυψαν την ερωτική πεμπτουσία που απελευθερώνει τη σάρκα και εξυψώνει τον αιώνιο πνευματικό έρωτα, με λόγο και πράξεις υψηλής αισθητικής, αναδεικνύοντας παράλληλα το διανοητικό και φιλοσοφικό υπόβαθρο του έργου.
Η εξαιρετική αυτή παράσταση, με τίτλο De profundis - Η αγάπη που δεν τολμά να πει τ’ όνομά της έκανε πρεμιέρα στο Μουσείο Τυπογραφίας των Χανίων της Κρήτης με μεγάλη επιτυχία και τώρα παρουσιάζεται στη «Β΄ Σκηνή» του Θεάτρου της Οδού Κεφαλληνίας, όπου και την παρακολουθήσαμε στις 30-11-16. Επισημαίνουμε ότι το έργο θα επαναλαμβάνεται από τη νέα χρονιά κάθε Τετάρτη ως τις 16 Φεβρουαρίου.
Ο Oscar Wilde, ποιητής και συγγραφέας, γεννήθηκε στο Δουβλίνο το 1854 και πέθανε στο Παρίσι το 1900. Μετά το πέρας των λαμπρών σπουδών του, εγκαταστάθηκε στο Λονδίνο. Με το περίφημο φιλοσοφικό του μυθιστόρημα Το Πορτρέτο του Ντόριαν Γκρέι (1890), φτάνει στο απόγειο της δόξας του. Η αριστοκρατική κοινωνία του Λονδίνου δεν αργεί να υποκλιθεί στον χαρισματικό Ιρλανδό συγγραφέα, αλλά και δεν διστάζει να του περάσει τον κύφωνα, όταν ανακαλύπτει την ιδιαιτερότητά του, που δεν ήταν αποδεκτή από την πουριτανική, υποκριτική και άμεμπτη λονδρέζικη κοινωνία.
Είναι γνωστή η δίκη του Oscar Wilde για σοδομισμό και προσβολή των χρηστών ηθών και η καταδίκη του σε καταναγκαστικά έργα. Γνωστές και οι άθλιες συνθήκες κράτησής του, η στέρηση των παιδιών του, η δήμευση της περιουσίας του, η απόλυτη απομόνωσή του.
Η φράση «de profundis», «εκ βαθέων εκέκραξα σοι, Κύριε...», ειλημμένη από τον Ψαλμό μετανοίας ΡΚΘ΄, του προφήτη και βασιλέως Δαβίδ (για τους Λατίνους psalm 130), ενέπνευσε συνθέτες, ποιητές, συγγραφείς. Αναφέρουμε τους Bach (Cantatas BWV131, BWV 38), Handel, Cluck, Liszt, Mozart, και δυο μεγάλους ποιητές, τον Federico Garcia Lorca (Poema de cante jondo) και τον Charles Baudelaire (Les Fleur du mal).
Τον τίτλο De profundis έδωσε ο δημοσιογράφος Robert Ross στην επιστολή που του παρέδωσε ο Oscar Wilde, για να την επιδώσει στον λόρδο Alfred Douglas, γνωστό με το χαϊδευτικό όνομα Bosie, στον οποίο και απευθυνόταν. Η επιστολή γράφτηκε από τον Ιανουάριο ως τον Μάρτιο του 1897, προς το τέλος της κράτησής του στη φυλακή, όταν είχε χάσει κάθε επαφή με τον φίλο του και υπέφερε από τη στενή επιτήρηση και τη σκληρή δοκιμασία της απομόνωσης. Ο διοικητής της φυλακής θεώρησε το γράψιμο ένα είδος κάθαρσης για τον κρατούμενο, για τούτο και του επέτρεψε να γράφει ένα γράμμα, χωρίς όμως να μπορεί να το ξαναδιαβάσει, ούτε και να το στείλει στον παραλήπτη. Μόλις γέμιζε μια σελίδα την έπαιρνε και, κατά την αποφυλάκισή του, στις 18 Μαΐου του 1897, του επέστρεψε όλα τα χειρόγραφα. Τότε μόνο μπόρεσε ο συγγραφέας να τα ξαναδιαβάσει και να κάνει διορθώσεις. Η επιστολή, αριστούργημα γραφής, αρχίζει με το «Dear Bosie» και τελειώνει «Your Affectionate Friend». Εκφράζει τον έρωτα μέσα από φιλοσοφική σκέψη, δημόσια καταγγελία, εσώτερη απολογία. Με βαθιά κριτική ενδοσκόπηση, καυτηριάζει τόσο τις προσωπικές του αδυναμίες όσο και την αλαζονεία και ματαιοδοξία του φίλου του, για να φτάσει στη συγχώρεσή του, μέσα από επώδυνη διαδικασία και, μέσω της αυτογνωσίας, στην προσωπική πνευματική του λύτρωση. Ο Γολγοθάς τού προσέφερε τον «πικρό» καρπό της εμπειρίας, όπως ομολογεί, και στην τέχνη ένα λογοτεχνικό αριστούργημα.
Πέντε χρόνια μετά τον θάνατο του Oscar Wilde, ο Ross εξέδωσε λογοκριμένη την επιστολή των 50.000 λέξεων περίπου, η οποία κυκλοφόρησε ελεύθερα στη Γαλλία και σε άλλες χώρες, ο δε λατινικός τίτλος της ήταν: In carcere et vinculis. Επιστολή στη φυλακή και στα δεσμά. Αργότερα τυπώθηκε ολόκληρη και συνέβαλε ως καθοριστικό στοιχείο στην κατάργηση του νόμου περί ομοφυλοφιλίας.
Στην Αγγλία, κάπως αργά, αποφάσισαν τη μετά θάνατον αθώωση του συγγραφέα, όταν η επιστολή είχε πάρει τη μορφή «μανιφέστου αγάπης». Οι θεατές όμως τον αθωώνουν σε κάθε παράσταση γιατί η συγκλονιστική ερμηνεία του Νίκου Νίκα εκφράζει έξοχα αυτό που ο Αριστοτέλης ορίζει ως περιπέτεια στην Ποιητική του: «Έστι δε περιπέτεια μεν η εις το εναντίον των πραττομένων μεταβολή». Η φυλακή λειτούργησε σαν περιπέτεια. «Άστραψε φως και γνώρισε ο νιος τον εαυτό του», όπως ψάλλει ο Σολωμός στον Πόρφυρα. Ο έρωτας εδώ βρίσκει τη σωστή του έννοια, γίνεται αγάπη που συνοψίζεται μοναδικά από τον συγγραφέα στο τέλος της επιστολής του, όταν υπογράφει «Ο στοργικός σου φίλος». Η πρόκληση μεγάλη για τον διανοούμενο: «Ήθελε να δοκιμάσει όλους τους καρπούς από όλα τα δέντρα του κήπου». Υποκύπτει στον πειρασμό, η πτώση δεν αργεί, η ζωή του κατατρεγμένου αβάσταχτη, κι εδώ ο ηθοποιός εκφράζει απαράμιλλα την «κραυγή» για δικαίωμα στη ζωή, όπως ζωγράφοι σαν τον Edvard Munch, τον Egon Schiele, τον Gustav Klimt διατράνωσαν με το χρωστήρα τους.
«Όπου υπάρχει οδύνη, ο τόπος είναι ιερός». Και αυτή την ιερότητα του τόπου κράτησε με την «αφανή της ορχήστρα δωματίου» και με τον έναν σολίστ η σκηνοθέτις. Ο Λευτέρης Παυλόπουλος κινήθηκε στους ίδιους σημαίνοντες ρυθμούς. Με τον αφαιρετικό, εικαστικό σχεδιασμό και τους ευρηματικούς φωτισμούς του, έφερε στο φως και τόνισε τον λανθάνοντα μυστικισμό. Η εξαιρετικά καλογραμμένη, από τον Φώτη Καραγιαννόπουλο, εισαγωγική αγόρευση του συνηγόρου υπεράσπισης του Oscar Wilde, οδήγησε ομαλά στη μετενσάρκωση του πρωταγωνιστή σε συγγραφέα. Καλαίσθητη και επιμελημένη η σύνθεση του προγράμματος από τη Μαρία Μυστακίδου, καθώς και οι φωτογραφίες του Γιάννη Πρίφτη. Όλοι οι συνεργάτες της «αφανούς ορχήστρας», όπως προείπαμε, συνέβαλαν τα μέγιστα στη δημιουργία της άριστης και σημαντικής αυτής παράστασης, αλλά τα πρωτεία ανήκουν στην Αθανασία Καραγιαννοπούλου, για την πρωτότυπη θεατρική διασκευή ενός έργου ανοιχτών οριζόντων, που μας έκανε κοινωνούς του πνευματικού θησαυρού του Oscar Wilde.
«Η αγάπη είναι το αρχαίο μυστικό του κόσμου», θα πει ο συγγραφέας και θα αναρωτηθεί: «Ποιος μπορεί να είναι φτωχός, όταν έχει αγαπηθεί»! Ίσως αυτό να τον οδήγησε στη λύτρωση. Δεν θα αποφύγουμε όμως τον πειρασμό να αναφερθούμε στις σημειώσεις του Γιώργου Σεφέρη στο ποίημά του Δ΄ Αργοναύτες, όπου κάμει μνεία στον Πλάτωνα και στον Baudelaire:
Και Ψυχή ει μέλλει γνώσεσθαι αυτήν
εις ψυχήν
αυτήν βλεπτέον:
τον ξένο και τον εχθρό τον είδαμε στον καθρέφτη
και εξηγεί ο ποιητής ότι ο λόγος αυτός του έδωσε ένα συναίσθημα συγγενικό με του στίχους του Baudelaire:
Οι δυο καρδιές μας θα είναι δυο μεγάλες δάδες
που θα καθρεφτίσουν τα διπλά τους φώτα
στα δυο μας πνεύματα, αυτούς τους δίδυμους καθρέφτες.
Συντελεστές
Μετάφραση/Διασκευή/Σκηνοθεσία: Αθανασία Καραγιαννοπούλου
Ερμηνεία: Νίκος Νίκας
Φωτισμοί/Εικαστικός Σχεδιασμός: Λευτέρης Παυλόπουλος
Φωτογραφίες: Γιάννης Πρίφτης
Μουσική Επιμέλεια: Αθανασία Καραγιαννοπούλου
Παραστάσεις
Τετάρτη στις 9 μ.μ.
Ως τις 16/2
Τιμές εισιτηρίων
€12, €8 (μειωμένο), €5 (ατέλειες)
Θέατρο Οδού Κεφαλληνίας (Β΄σκηνή)
Κεφαλληνίας 16, Κυψέλη
Τηλ.: 2108838727
