Μια νέα φέρελπις ελληνίδα σκηνοθέτρια, η Σοφία Μαραθάκη, είναι ο πυρήνας της ομάδας θεάτρου ΑΤΟΝΑλ, που ιδρύθηκε το 2012. Κατά τη θεατρική περίοδο 2013-2014 σκηνοθέτησε το «Εσωτερικό» του Μωρίς Μέτερλινκ στο Θέατρο του Νέου Κόσμου. Η παράσταση απέσπασε εξαιρετικές κριτικές για τον λόγο αυτόν ανέβηκε σε επανάληψη και την επόμενη χρονιά, ενώ επιλέχθηκε και από το «Σύστημα Αθήνα 2014», πλατφόρμα που οργανώνεται από το Ελληνικό Κέντρο του Διεθνούς Ινστιτούτου Θεάτρου με στόχο την προβολή της ελληνικής θεατρικής και χορευτικής παραγωγής στο εξωτερικό. Φέτος, η Μαραθάκη με την ομάδα της ανεβάζουν στο Θέατρο 104 την παράσταση «Ο Φίλιπ Γκλας αγοράζει μια φραντζόλα ψωμί», που αποτελεί μια συρραφή τεσσάρων μονόπρακτων του αμερικανού Ντέιβιντ Άιβς τα οποία ουσιαστικά φλερτάρουν με το θέατρο του παραλόγου. Ως σκηνοθέτρια, η Μαραθάκη προτείνει ένα απολύτως σύγχρονο θεατρικό ιδίωμα που χαρακτηρίζεται από έμφαση στη φόρμα, ακρίβεια και υψηλή αισθητική. Με σπουδές υποκριτικής και σκηνοθεσίας στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, η Μαραθάκη είναι μία από τις σύγχρονες σκηνοθέτριες που –κατά τη γνώμη μου– διαθέτουν όλα εκείνα τα εφόδια για να προάγουν το ελληνικό θέατρο...

Πώς ανακαλύψατε τον Ντέιβιντ Άιβς;

Στο πλαίσιο ενός μεταπτυχιακού που παρακολουθούσα στο εξωτερικό και ενώ μελετούσαμε θεατρικά κείμενα των Μπέκετ και Πίντερ, ο καταπληκτικός καθηγητής Τζον Ράσελ Μπράουν μάς υπέδειξε προτεινόμενη βιβλιογραφία: ένας από τους συγγραφείς που λέγεται ότι επηρεάστηκαν από τον Μπέκετ και το θέατρο του παραλόγου είναι και ο Άιβς.

Τα μονόπρακτα που παρουσιάζετε υπό τον γενικό τίτλο «Ο Φίλιπ Γκλας αγοράζει μια φραντζόλα ψωμί» διαθέτουν έκδηλα τα πολιτισμικά χαρακτηριστικά του τόπου καταγωγής τους. Δεν φοβηθήκατε μήπως αυτό επηρεάσει την πρόσληψή τους από τον έλληνα θεατή;

Σαφέστατα και το φοβήθηκα. Όμως, με τη βοήθεια των συνεργατών μου νομίζω πως καταφέραμε να εντοπίσουμε τα στοιχεία που είναι πανανθρώπινα μέσα στα μονόπρακτα, καθώς και να βρούμε αντιστοιχίες για να διευκολύνουμε την πρόσληψή τους από τους έλληνες θεατές. Σίγουρα, ακόμα υπάρχουν ορισμένες αναφορές που μπορούν να γίνουν αντιληπτές κυρίως από διανοούμενους Νεοϋορκέζους. Είναι λίγες όμως...

Ο Ντέιβιντ Άιβς χτίζει τα μονόπρακτά του με άξονα τον χρόνο και τη γλώσσα, επιτυγχάνοντας ένα άκρως φορμαλιστικό αποτέλεσμα. Σε ποιο βαθμό καθόρισε τη σκηνοθετική σας προσέγγιση αυτό το εγγενές χαρακτηριστικό του κειμένου;

Νομίζω ότι επέλεξα τα κείμενα αυτά ακριβώς επειδή έχουν αυτή τη φόρμα. Θέλω να πω: η αισθητική μου και η εμμονή μου με την ακρίβεια, την επανάληψη στο διηνεκές, το παιγνιώδες είναι στοιχεία που με συναρπάζουν στο θέατρο. Ο Άιβς τα περιέχει στον τρόπο που γράφει, στη γλώσσα του, στο ύφος του. Η αδυναμία επικοινωνίας, η παρανόηση των λεγομένων του άλλου, η κατάλληλη στιγμή, ο καταλυτικός ρόλος του χρόνου στις ζωές μας είναι θεματικές που με απασχολούν συνεχώς σκηνοθετικά. Στον Άιβς αυτές οι θεματικές βρίσκουν πραγμάτωση ταυτόχρονα στη φόρμα και στο περιεχόμενο. Και στην παράστασή μου, πιστεύω, η όψη συμβαδίζει με το νόημα, το μέσο με το μήνυμα.

Πόσο εύκολο ήταν να «συνταιριάξετε» τέσσερα τόσο διαφορετικά ως προς τη θεματολογία και το ύφος έργα σε μια ενιαία παράσταση;

Δεν ήταν εύκολο. Κληθήκαμε με τους συνεργάτες μου να δημιουργήσουμε μια παραστασιακή δραματουργία. Το σκηνικό, η κίνηση, το ηχητικό περιβάλλον και η μουσική παίζουν σημαντικό ρόλο προκειμένου να δημιουργηθεί μια ενιαία παράσταση και όχι τέσσερα μεμονωμένα σκετς. Προσπαθήσαμε, δηλαδή, να χρησιμοποιήσουμε τα ίδια υλικά και στα τέσσερα μονόπρακτα. Επίσης, η μετάφραση πέτυχε σε μεγάλο βαθμό να αποδώσει από τη μία τους τέσσερις διαφορετικούς κόσμους, αλλά και από την άλλη να τους ενώσει σε ένα κοινό υφολογικό σύμπαν.

Στα συγκεκριμένα έργα του Άιβς κυριαρχεί το χιούμορ –εύκολα μπορούν να χαρακτηριστούν ως κωμικά– ενώ είναι εξίσου ευδιάκριτο το πολιτικό στοιχείο. Στην παράσταση επιτυγχάνεται, κατά την άποψή μου, μια ισορροπία ανάμεσα στα δύο στοιχεία. Μπήκατε στον πειρασμό να αναδείξετε κάποιο από τα δύο;

Νομίζω πως το ένα τροφοδοτεί το άλλο. Το κωμικό στοιχείο συνεχώς αναδεικνύει το πολιτικό σχόλιο. Τα κείμενα του Άιβς μέσα από το χιούμορ αναδεικνύουν πρωτίστως το τραγελαφικό της ανθρώπινης κατάστασης. Ήθελα να μην υπερκαλύπτει το ένα το άλλο, και νομίζω ότι η παράσταση το πέτυχε αυτό ως ένα σημείο.

Ο μινιμαλισμός και η εικαστικότητα κυριαρχούν στις παραστάσεις σας. Ποιες είναι οι επιρροές σας;

Δεν μπορώ να απαντήσω ξεκάθαρα σε αυτή την ερώτηση. Έχω επηρεαστεί σίγουρα από όποιες παραστάσεις, συναυλίες, εκθέσεις, σπουδές έχω παρακολουθήσει. Αλλά και από τα καθημερινά μου βιώματα, τους ανθρώπους που με περιβάλλουν, τον καταιγισμό των πληροφοριών, την κρίση κλπ. Σε γενικές γραμμές με γοητεύει η ομορφιά, η κατασκευή της ομορφιάς, η αναζήτηση της ομορφιάς. Θα μπορούσα να απαριθμήσω πολλά ονόματα καλλιτεχνών, συγγραφέων, φωτισμένων προσωπικοτήτων, αλλά και πολλά μνημεία ή μουσικές. Τα τελευταία χρόνια εκτιμώ πάρα πολύ το χιούμορ. Ίσως και γι’ αυτό το λόγο να με ενθουσίασε η παράσταση Κρέμα και Μαρέγκα του Κριστόφ Μαρτάλερ που παρουσιάστηκε την περασμένη χρονιά στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών.

Ξεκινήσατε ως ηθοποιός και στη συνέχεια περάσατε και στη σκηνοθεσία. Η εμπειρία σας στην υποκριτική βοήθησε τη σκηνοθετική εργασία σας; Πόσο εύκολο είναι να συνδυάζετε τους δύο ρόλους στην ίδια παράσταση;

Η σκηνοθεσία και η υποκριτική είναι συμπληρωματικές τέχνες. Πάνε αγκαλιασμένες στα βάθη των κειμένων και των ιδεών. Η σκηνοθεσία σήμερα έχει αναδειχθεί σε «πρωταγωνίστρια» του θεάτρου και αυτό ίσως να μη διαρκέσει. Θέλω να πω, για αιώνες, λόγου χάρη στο ελισαβετιανό θέατρο, τον ισπανικό χρυσό αιώνα κλπ., υπήρχαν οι ηθοποιοί και ο συγγραφέας ή μόνο οι ηθοποιοί (Κομέντια ντελ Άρτε). Σίγουρα, η υποκριτική βοηθάει τη σκηνοθετική δουλειά, προσφέρει εργαλεία ανεκτίμητα, μια κατανόηση του βασικού υλικού μιας παράστασης που δεν είναι τίποτε άλλο παρά ο ίδιος ο ηθοποιός. Ο ηθοποιός σωματοποιεί το κείμενο, τη δράση, το «αθέατο» κείμενο· η δική του ανάσα συνυπάρχει με την ανάσα των θεατών. Η δυσκολία, όταν παίζεις και όταν σκηνοθετείς ταυτόχρονα, είναι πως βάζεις επιπλέον εμπόδια στον εαυτό σου. Ίσως να μην έχεις την απόλυτα καλή εποπτεία του συνόλου και σίγουρα δεν μπορείς να καθοδηγήσεις πολύ καλά τον εαυτό σου υποκριτικά. Κάπως μαντεύεις από τις αντιδράσεις των υπόλοιπων συνεργατών.

Είστε ιδρυτικό μέλος της ομάδας θεάτρου «ΑΤΟΝΑλ». Η επιλογή να δημιουργήσετε μια σταθερή ομάδα συνεργατών ήταν κάτι που πάντα επιδιώκατε ή μήπως προέκυψε λόγω των συνθηκών;

Πιστεύω ότι οι επιλογές και οι επιδιώξεις μας διαμορφώνονται από τις συνθήκες και τις εμπειρίες μας. Με ενδιαφέρει η σταθερή συνεργασία διότι δίνει τη δυνατότητα εμβάθυνσης στη δουλειά. Οι μακροπρόθεσμες σχέσεις/συνεργασίες μάς δίνουν τη δυνατότητα να αναγνωρίζουμε τις εμμονές μας, τις ευκολίες μας, τα λάθη μας. Η εμπιστοσύνη που αναπτύσσεται ελαχιστοποιεί την καχυποψία και έτσι ξεπηδά πιο αυθεντικά αυτό που θέλουμε να πούμε. Με τους παλιούς συνεργάτες έχουν ήδη πέσει οι μάσκες και η ανάγκη εντυπωσιασμού έχει πάει στην άκρη. Και οι νέοι συνεργάτες όμως έχουν να προσφέρουν νέες ιδέες και προτάσεις, νέα δυναμική και σε αναγκάζουν να επινοείς εκ νέου κομμάτια του εαυτού. Είναι σημαντικό να μοιράζεσαι κοινά όνειρα. Πιστεύω στις σταθερές συνεργασίες, αλλά όχι απαραίτητα στην κλασική έννοια της ομάδας. Όπως πιστεύω στις σταθερές σχέσεις, αλλά όχι απαραίτητα στον γάμο.

Πόσο εύκολο είναι να ασχολείται κανείς με το θέατρο στη σύγχρονη Ελλάδα;

Είναι πολύ δύσκολο. Αλλά αν δεν μπορείς χωρίς αυτό, δεν έχεις επιλογή...

Θεωρείτε ότι η στήριξη του πολιτισμού από το κράτος είναι απαραίτητη; 

Θεωρώ ότι η τέχνη δεν είναι απαραίτητα προϊόν. Μπορεί να είναι μπορεί και να μην είναι. Υγεία, Παιδεία, Περιβάλλον, Πολιτισμός είναι πυλώνες μιας στοιχειωδώς ευνομούμενης πολιτείας. Όταν ο πολιτισμός μπαίνει στο παιχνίδι της κερδοφορίας, δεν υπάρχει μέλλον. Συνεπώς, ναι, θεωρώ ότι είναι απαραίτητη η στήριξη του πολιτισμού από το κράτος. Όχι απαραίτητα με παχυλές επιχορηγήσεις που πάνε σε λίγους, αλλά με αξιοπρεπείς επιχορηγήσεις που να επιτρέπουν σε μια ευρύτερη δεξαμενή δημιουργών να υπάρχουν και να δημιουργούν, ώστε να βρίσκει η δουλειά τους το κοινό της. Η ιστορία του ανθρώπου έχει αποδείξει ότι δεν μπορεί να υπάρξει λόγια τέχνη χωρίς την υποστήριξη του πλούτου. Κρατικού ή ιδιωτικού.

Είστε αισιόδοξη για το μέλλον του πολιτισμού στη χώρα μας;

Θεωρώ πως ειδικά μέσα στην περίοδο της κρίσης έχουν απελευθερωθεί δυνάμεις πολύ δημιουργικές που λειτουργούν πέρα από το δίπολο επιτυχία-αποτυχία. Από την άλλη, θεωρώ πως σαν κοινωνία περιφρονούμε τον πολιτισμό. Ο καλλιτέχνης είτε θα θεωρείται θεός πάνω σε βάθρο ή ένα τίποτα, κατώτερος από τον μέσο πολίτη. Είμαι αισιόδοξη, επειδή βλέπω την ανάγκη καλλιτεχνών και φιλότεχνων να μένει δυνατή και αναλλοίωτη στον χρόνο. Πάντα υπάρχουν περίοδοι ακμής και παρακμής. Η ανάγκη για την τέχνη υπάρχει όμως πάντα.

Ποια είναι τα μελλοντικά σχέδιά σας; Σχεδιάζετε κάποια καινούργια παράσταση;
Σχεδιάζω πολλά, αλλά τίποτα δεν είναι ανακοινώσιμο, δυστυχώς...

Η παράσταση «Ο Φίλιπ Γκλας αγοράζει μια φραντζόλα ψωμί» θα παίζεται στο Θέατρο 104, κάθε Δευτέρα και Τρίτη στις 9.15 μ.μ., μέχρι και τις 8 Μαρτίου, 2016.

Φωτογραφίες: Andrea Bonetti

Twitter