«Εντυπωσιακός “Λόενγκριν” από την Εθνική Λυρική Σκηνή» της Μαρίας Κοτοπούλη
Έχουν περάσει πενήντα δύο χρόνια από τότε που η Εθνική Λυρική Σκηνή παρουσίασε τον Λόενγκριν (Lohengrin) στο Θέατρο Ολύμπια, υπό τη διεύθυνση του Ανδρέα Παρίδη. Την εμβληματική αυτή όπερα του Richard Wagner είχαμε τη χαρά να παρακολουθήσουμε σε μια εντυπωσιακή παράσταση της Λυρικής Σκηνής, που πραγματοποιήθηκε σε συμπαραγωγή με τις εθνικές όπερες Ουαλίας και Βαρσοβίας στην αίθουσα «Αλεξάνδρα Τριάντη» του Μεγάρου Μουσικής, υπό τη διεύθυνση του αρχιμουσικού Μύρωνα Μιχαηλίδη, στις 29-1-2017. Σκηνοθεσία, σκηνικά και κοστούμια υπογράφει ο Βρετανός σκηνοθέτης Antony McDonald, ο οποίος εγκαταλείπει τον Μεσαίωνα και τοποθετεί τη δράση του έργου σε έναν χώρο βιομηχανικής παρακμής, αμέσως μετά την αποτυχημένη επανάσταση του 1848/9 στη Γερμανία. Είναι η εποχή του ώριμου γερμανικού ρομαντισμού, η εποχή που γράφεται το έργο.
Η τρίπρακτη ρομαντική όπερα Λόενγκριν, σε μουσική και ποιητικό λιμπρέτο του Richard Wagner (1813-1883), είχε σαν πηγή έμπνευσης πολλά αναγνώσματα του συνθέτη, ανάμεσά τους το μεγάλο ποίημα των τροβαδούρων του 12ου αιώνος, Chanson de geste, συχνά σε δεκαπεντασύλλαβο, τη Γερμανική μυθολογία των αδελφών Γκριμ, το έργο του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν Οι άγριοι κύκνοι, αλλά και τον μύθο του Διός και της Σεμέλης από την ελληνική μυθολογία, όπως ο ίδιος ο δημιουργός μαρτυρεί. Η σύνθεση της όπερας ολοκληρώθηκε στις 28 Απριλίου του 1848 και παρουσιάστηκε στις 28 Αυγούστου του 1850 στη Βαϊμάρη (Weimar), υπό τη διεύθυνση του Franz Liszt. Ο Liszt επέλεξε την ημερομηνία αυτή για να τιμήσει τη μνήμη του πιο διάσημου πολίτη της Βαϊμάρης, του Goethe, που γεννήθηκε στις 28 Αυγούστου του 1740. Ο Wagner δεν παραβρέθηκε στην πρεμιέρα του έργου του γιατί ήταν εξόριστος στη Ζυρίχη, λόγω της συμμετοχής του στην εξέγερση της Δρέσδης του 1849, και μόνο κατά το 1861, όταν του δόθηκε αμνηστία, επέστρεψε στη Γερμανία και μπόρεσε να παρακολουθήσει μια ολοκληρωμένη παράσταση στη Βιέννη.
Η όπερα εκτυλίσσεται περί το 900 μ.Χ. στην Αμβέρσα, στο δουκάτο της Βραβάντης, όπου ο κήρυκας αναγγέλλει την άφιξη του βασιλιά. Ο βασιλιάς, ανάμεσα στα άλλα, ρωτά τους επιτελείς του για την αναστάτωση που υπάρχει στο δουκάτο. Τότε ο κόμης Τέλραμουντ και η μάγισσα σύζυγός του Όρτρουντ κατηγορούν άδικα την Έλζα, δούκισσα της Βραβάντης, ότι σκότωσε τον αδελφό της και διάδοχο του θρόνου. Ο βασιλιάς ζητά από τη δούκισσα να υπερασπιστεί τον εαυτό της. Η ίδια, θρηνώντας, αρνείται και του αποκαλύπτει ότι είδε στο όνειρό της έναν ιππότη που έρχεται να τη σώσει και προσεύχεται να φτάσει ο σωτήρας της, όσο οι σάλπιγγες ηχούν. Η υπερφυσική άφιξη ενός άγνωστου ιππότη πάνω σε πλοιάριο με οδηγό έναν λευκό κύκνο θαμπώνει τη σύναξη του δικαστηρίου, ενώ ο θεατής αποδέχεται λυτρωτικά τον «θεόπεμπτο» ιππότη που έρχεται από έναν άλλο κόσμο, τον ιδανικό κόσμο του ονείρου, της φαντασίας και του φωτός, έτοιμος να αντιπαλέψει με τις δυνάμεις του σκότους. Μια ματιά αρκεί για να καθορίσει τα έντονα συναισθήματα αγάπης που αναπτύσσονται ανάμεσα στον υπερασπιστή και στη δούκισσα. Όμως, ο ιππότης, για να αναλάβει την υπεράσπισή της, θέτει έναν όρο: Να μη ρωτήσει ποτέ το όνομα και την καταγωγή του. Ο όρος γίνεται δεκτός. Ο Λόενγκριν νικά τους κατηγόρους, αθωώνει τη δούκισσα και την παντρεύεται, με την «απαγορευμένη ερώτηση» που τέθηκε από την αρχή, όπως αυτή του Διός προς τη Σεμέλη, να αιωρείται απειλητικά στη σκέψη της ηρωίδας, καθώς η παρεμβολή του κακού (της μάγισσα και του ανδρός της) έχει ενσπείρει μέσα της την περιέργεια και την αμφιβολία για το ποιος είναι ο άνδρας που αγαπά. Όταν, κατά τη γαμήλια νύχτα, βρεθούν στη νυφική παστάδα, η ηρωίδα θα αποτολμήσει το «απαγορευμένο ερώτημα», αγνοώντας ότι θα χάσει τον αγαπημένο της. Τότε εισβάλλει στην κάμαρά τους ο κατήγορος και επίδοξος μνηστήρας της δούκισσας με τη φρουρά του, εκείνη προλαβαίνει να δώσει στον σύζυγό της το σπαθί του και ο ιππότης τον σκοτώνει. Στη συνέχεια διατάζει τη φρουρά να μεταφέρει τον νεκρό μπροστά στον βασιλιά και, απευθυνόμενος στην Έλζα, της λέει ότι θα τη συναντήσει εκεί για να απαντήσει δημόσια στο ερώτημά της. Ο ήρωας, αφού πρώτα αρνηθεί την ηγεσία του στρατεύματος που του προσφέρει ο βασιλιάς, αποκαλύπτει την ταυτότητά του: Είναι ο ιππότης του τάγματος του Αγίου Δισκοπότηρου, το όνομά του είναι Λόενγκριν και είναι γιος του Πάρσιφαλ. Με πόνο αποχαιρετά τη νεαρά σύζυγό του, τον επίγειο έρωτά του που δεν μπόρεσε να χαρεί και, ενώ ετοιμάζεται για το ταξίδι της επιστροφής, φτάνει η μάγισσα θριαμβολογούσα για τη νίκη της, καθώς η δούκισσα υπέκυψε στον πειρασμό και πρόδωσε τον μοναδικό άνδρα που θα μπορούσε να λύσει τα μάγια της, με τα οποία μεταμόρφωσε σε κύκνο τον αδελφό της. Η προσευχή όμως του ιππότη λύνει τα μάγια. Ο κύκνος χάνει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του και παίρνει την ανθρώπινη μορφή του. Είναι η τελευταία προσφορά του ιππότη προς την αγαπημένη του. Ο αδελφός της εμφανίζεται θριαμβικά και χρήζεται δούκας της Βραβάντης. Ο Λόενγκριν αναχωρεί, με θλίψη, έχοντας για οδηγό του το περιστέρι του Αγίου Δισκοπότηρου. Η μάγισσα χάνεται και η Έλζα σωριάζεται στη γη.
Ιδανικός Λόενγκριν, ο Peter Wedd, φτάνει στο δικαστήριο ξυπόλυτος, με ένδυμα που θυμίζει μοναχό παρά ιππότη. Για να δείξει, παρά την πνευματική του ισχύ, την ταπεινότητα του τάγματος από το οποίο προέρχεται ή για να αντλήσει δύναμη από τη γη, όπως ο γυμνόπους Ανταίος; Με «βαγκνερική», ωραία φωνή και λυγερή κορμοστασιά, ο Wedd μύησε το ακροατήριο στη μαγεία του παραμυθιού, στην ανάγκη να ελπίζει σε μια ανώτερη δύναμη, αλλά αποκάλυψε και την αδυναμία του, μπροστά στον πανανθρώπινο έρωτα. Έναν έρωτα που βρήκε την τέλεια έκφρασή του ανάμεσα στους δύο πρωταγωνιστές, τον Βρετανό τενόρο και τη Ρουμάνα υψίφωνο, Julia Isaev, η οποία απέδωσε, με ωραία ζεστή φωνή και παρουσία, την ευαίσθητη, ρομαντική ηρωίδα. Έξοχο το ζεύγος των κακών. Η σοπράνο Τζούλια Σουγλάκου ερμήνευσε τη μάγισσα (Όρτρουντ) με υποβλητική φωνή και θεατρικότητα. Μαζί με τον Ρουμάνο βαρύτονο Valentin Vasiliu (Τέλραμουντ), δημιούργησαν το ζευγάρι των κακών, το οποίο απέδωσε τη λυσσώδη δύναμη που αντιτάσσει το κακό στην αναμέτρησή του με τη δύναμη του καλού.
Θαυμάσιοι και οι δευτεραγωνιστές, όπως ο Πέτρος Μαγουλάς, βασιλιάς της Γερμανίας, ο Δημήτρης Κασιούμης, κήρυκας του βασιλιά, οι τέσσερις ευγενείς της Βραβάντης και οι τέσσερις νεαροί ευγενείς, καθώς και οι χορευτές Γιώργος Χατζόπουλος και Γιώργος Παπαδόπουλος.
Ανάμεσα στον κόσμο του φωτός και του σκότους, ο Wagner, με τη συστράτευση των τεχνών, υφαίνει περίτεχνα τον μουσικοδραματικό ιστό του και πετυχαίνει τη στήριξη του καλλιτεχνικού του ιδεώδους και την αρμονική επικοινωνία με το κοινό. Πλάθει άριες, ντουέτα και σύνολα μοναδικής ομορφιάς, όπως το ανεπανάληπτο «Πρελούδιο» και το περίφημο και πασίγνωστο «Γαμήλιο εμβατήριο» της τρίτης πράξης.
Ο αρχιμουσικός Μύρων Μιχαηλίδης ανέδειξε, υποδειγματικά, την απαιτητική συμφωνική, αλλά και ποιητική γραφή του Wagner και απέσπασε εξαιρετικές ερμηνείες από τους μονωδούς, τη χορωδία και τα μέλη της Ορχήστρας της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, επιβεβαιώνοντας τον λόγο του Hector Berlioz: «Ένα θαύμα ενορχήστρωσης, τόσο ως προς τη λεπτότητα όσο και ως προς τη λάμψη των ηχοχρωμάτων».
