«Ο Zubin Mehta και ο Λεωνίδας Καβάκος συναντούν τον Μπετόβεν» της Μαρίας Κοτοπούλη
Η Israel Philharmonic Orchestra (IPO) ιδρύθηκε το 1936 με το όνομα Παλαιστινιακή Ορχήστρα από τον περίφημο βιολονίστα Bronislaw Huberman και σε αυτή βρήκαν στέγη πάνω από χίλιοι Ευρωπαίοι Εβραίοι. Το εναρκτήριο κοντσέρτο της έγινε στο Τελ Αβίβ, στις 26 Δεκεμβρίου 1936, υπό τον Arturo Toscanini. Μετά την ίδρυση του Κράτους του Ισραήλ από τον David Ben-Gurion, το 1948, μετονομάστηκε σε Israel Philharmonic Orchestra, έχοντας στο πόντιουμ έναν από τους επιφανέστερους αρχιμουσικούς της εποχής, τον Leonard Bernstein, ο οποίος συνδέθηκε διά βίου μαζί της και άφησε τη σφραγίδα του στην ποιότητα των ερμηνειών της. Το 1951 τιμήθηκε με το Israel Prize στη Μουσική και ήταν η πρώτη χρονιά που γινόταν απονομή του βραβείου αυτού σε Οργανισμό. Εκείνος όμως που συνέδεσε τη ζωή του άρρηκτα με την Ορχήστρα του Ισραήλ είναι ο πολυβραβευμένος Ινδός Αρχιμουσικός Zubin Mehta, γεννημένος στη Βομβάη, με λαμπερή καριέρα ανά τον κόσμο. Ο Zubin Mehta, εξέχουσα προσωπικότητα του μουσικού στερεώματος, το 1968 γίνεται «Musical advisor» της IPO, το 1977 ο πρώτος διευθυντής της και το 1981 τού απονέμεται ο τίτλος του Ισόβιου Διευθυντή της Ορχήστρας (Music Director for Life). Αξίζει να θυμηθεί κανείς και να θαυμάσει το ανθρώπινο μεγαλείο του ανδρός, όταν σε δύσκολους καιρούς για την Ορχήστρα ιδρύει στη Νέα Υόρκη μη κερδοσκοπικό Οργανισμό, «Οι Αμερικάνοι φίλοι της IPO», για την οικονομική στήριξη της Ορχήστρας και των εκπαιδευτικών προγραμμάτων της. Η Ισραηλινή Κυβέρνηση, αναγνωρίζοντας το έργο του, του απονέμει ειδικό μετάλλιο και ο πρόεδρος Shimon Peres, ανάμεσα στα άλλα, θα πει στον λόγο του: «Έγινες ο Μαέστρος της καρδιάς μας… ο ηγέτης είναι προορισμένος να αναπτερώνει το ηθικό και τις ελπίδες του λαού. Αυτό έκανες εσύ».
Με έργα αποκλειστικά του Ludwig van Beethoven (1770-1827), η συναυλία της Ορχήστρας στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, στις 18 Οκτωβρίου 2015, ξεκίνησε με την Ουβερτούρα Egmont, ένα από τα ωραιότερα μουσικά κομμάτια που μπορεί κανείς να ακούσει υπό την μπαγκέτα ενός μεγάλου αρχιμουσικού, όπως ο Zubin Mehta. Η ορχηστρική εισαγωγή Egmont, εμπνευσμένη από το ομώνυμο θεατρικό δράμα του Goethe, δίδει την ευκαιρία στον συνθέτη να διατρανώσει τις προσωπικές πεποιθήσεις του για ελευθερία και ανεξαρτησία. Η Ουβερτούρα, από τις τελευταίες συνθέσεις της μεσαίας περιόδου του Beethoven, γράφτηκε τον Οκτώβρη του 1809 ως τον Ιούνιο του 1810, την ίδια δε χρονιά, στις 15 Ιουνίου, γίνεται και η πρεμιέρα της. Το έργο αφηγείται τη ζωή του Φλαμανδού Κόμη Egmont με τον Ισπανό κατακτητή δούκα της Άλμπα, κατά τη διάρκεια των Ναπολεόντειων Πολέμων, σε μια περίοδο που η Γαλλική Αυτοκρατορία είχε επεκταθεί σε μεγάλος μέρος της Ευρώπης. Η μουσική, με δραματική κορύφωση, καταλήγει εγκωμιαστική για τον ήρωα και κάνει τον ίδιο τον Goethe να δηλώνει ότι ο Beethoven εξέφρασε τις προθέσεις του με «αξιοθαύμαστη ευφυΐα». Είναι χαρακτηριστικό ότι κατά την επανάσταση της Ουγγαρίας το 1956 η Ουβερτούρα ήταν ο ύμνος των επαναστατών. Συγκλονιστική η σύνθεση του μουσουργού. Άριστος ο αποδέκτης Αρχιμουσικός, άριστοι και οι μουσικοί της Ορχήστρας.
Έπειτα από ένα ατυχές περιστατικό ανάμεσα στον Beethoven και στον προστάτη του, πρίγκιπα Lichnowsky, το 1806, οι σχέσεις των δύο ανδρών έχουν διαρραγεί και η σημαντική επιχορήγηση που λαμβάνει ο συνθέτης διακόπτεται. Ο Beethoven επιστρέφει στη Βιέννη και αφοσιώνεται στη σύνθεση. Η περίοδος που ακολουθεί χαρακτηρίζεται από γονιμότητα και ένα από τα έργα της εποχής αυτής είναι το μοναδικό Κοντσέρτο για Βιολί και Ορχήστρα σε ρε μείζονα έργο 61,γραμμένο για τον τότε διάσημο βιολονίστα Franz Clement, ο οποίος και το ερμήνευσε πρώτος. Το έργο κάνει πρεμιέρα την παραμονή των Χριστουγέννων του 1806 στο Theater an der Wien και η κριτική το υποδέχεται ψυχρά, όμως ο Beethoven θα δώσει την προφητική του απάντηση: «Αυτή η μουσική δεν είναι για σας, είναι για τις επόμενες γενιές».Το αριστουργηματικό αυτό κοντσέρτο περιέπεσε στην αφάνεια, λόγω των μεγάλων δυσκολιών στην ερμηνεία του, ως τη στιγμή που ο Felix Mendelssohn, δεκαεπτά χρόνια μετά τον θάνατο του συνθέτη, στις 27 Μαΐου 1844, θα το διευθύνει με την London Philharmonic Society, σε μια θριαμβευτική εκτέλεση από τον δωδεκάχρονο προστατευόμενό του, Ούγγρο βιολονίστα Josef Joachim (1831-1907) και έκτοτε θα καθιερωθεί ανάμεσα στα δημοφιλέστερα κοντσέρτα του κόσμου, δικαιώνοντας τον συνθέτη.
Οι ρυθμικοί χτύποι των τυμπάνων, εγερτήριο πνεύματος και ψυχής, ηχούν ξανά και ξανά σαν τις καμπάνες στα ψηλά κωδωνοστάσια όταν καλούν τους πιστούς στη Μεγάλη Μέθεξη, για να συντελεστεί το θαύμα με την είσοδο του βιολιού, από τον λατρεμένο, βιρτουόζο, Έλληνα σολίστ, Λεωνίδα Καβάκο. Υπάρχει κάτι καθαρό, ουράνιο στην ερμηνεία του! Τι υπέροχη αντίθεση ανάμεσα στα έργα της συναυλίας, με το ηρωικό στοιχείο να κυριαρχεί στο πρώτο,Egmont, και στο τρίτο, Eroica, και στη μέση, η παρεμβολή του κοντσέρτου για βιολί, με την τρυφερότητα, τον ρομαντισμό, την ηδύτητα μιας γαλλικής φινέτσας, την εκφραστικότητα που υποκρύπτει εσωτερικό λυρικό πλούτο, εντάσεις και ανατάσεις. Προικισμένος με όλες τις αρετές ο Έλληνας σολίστ και με τη δωρεά της πνευματικότητας, γίνεται ο διανοούμενος της τέχνης του. Συλλαμβάνει το υπεράνθρωπο, το μυστηριακό και με τη δύναμη του ήχου τού μαγικού Stradivarius (1724), περνά σαν χάδι κάθε νότα στον ακροατή, αποδίδοντάς του τη δωρεά που του χαρίστηκε και ανέδειξε με επίπονη μελέτη. Ο Αρχιμουσικός, με άριστα πνευστά και εντυπωσιακά έγχορδα στη διάθεσή του, έκαμε, ώστε ισότιμος να είναι ο διάλογος με τον σολίστ και ολόκληρη την ορχήστρα του.
Στο δεύτερο μέρος ακούσαμε μία από τις δημοφιλέστερες συμφωνίες του Beethoven σε μια σπάνιας ομορφιάς ερμηνεία. Την Τρίτη, με το προσωνύμιο Eroica, τη Συμφωνία σε μι ύφεση μείζονα, αρ. 3, «Ηρωική», έργο 55 (1803-1804). Αν και το ιστορικό της σύνθεσης είναι γνωστό, θα προσπαθήσουμε όσο πιο συνοπτικά μπορούμε να το ξαναθυμίσουμε. Το 1798, ο πρέσβης της Γαλλίας στη Βιέννη και ο βιολονίστας Rodolphe Kreutzer (γνωστός από την περίφημη σονάτα που φέρει το όνομά του) ζήτησαν από τον Beethoven να συνθέσει ένα έργο για τον Ναπολέοντα Βοναπάρτη, που τότε θεωρείτο απελευθερωτής των λαών. Ο Beethoven, συνεπαρμένος από την προσωπικότητα του Ναπολέοντα, συνέθεσε την Τρίτη Συμφωνία του και την αφιέρωσε στο Βοναπάρτη. Όταν, όμως, ο Ναπολέων εστέφθη Αυτοκράτωρ το 1804, ο συνθέτης εξέφρασε την απογοήτευση και την οργή του, θεωρώντας ότι πρόδωσε τα ιδανικά της επανάστασης. Αντικατέστησε το θριαμβικό εμβατήριο της συμφωνίας με ένα πένθιμο, έσκισε την αφιέρωση και στη θέση της έγραψε: «Ηρωική Συμφωνία, που γράφτηκε σε ανάμνηση ενός μεγάλου ανδρός».
Ο Αρχιμουσικός Zubin Mehta, απόλυτος άρχων του πόντιουμ, ανέδειξε με την Ορχήστρα του το πανανθρώπινο μεγαλείο της σύνθεσης προβάλλοντας το ωραίο, το υψηλό του δημιουργικού μπετοβενικού πνεύματος, με υποδειγματική, σημαίνουσα λιτότητα. Συγκλονιστικές οι αρχικές συγχορδίες της Ορχήστρας, βρήκαν τη συνέχειά τους και στην εισαγωγή των τριών θεμάτων που ακολούθησαν, με την κάθε οικογένεια των οργάνων να ξεχωρίζει στα σολιστικά μέρη και, μέσα από το υψηλό επίπεδο ερμηνείας της, να περνά, θριαμβικά, σε ολόκληρη την Ορχήστρα. Η εισαγωγή του Πένθιμου Εμβατηρίου, διασήμου, θα τολμούσαμε να πούμε, όσο και η Ωδή στη Χαρά,δημιούργησε ρίγησυγκίνησης. Η Ορχήστρα απέδωσε εξαίσια την οδύνη του πένθους για τον «ήρωα», τον ήρωα, που, αλίμονο, από θριαμβευτής γίνεται πεπτωκώς. Η λαμπερή ερμηνεία του Scherzo και του Finale ανέδειξε τη ζωντάνια και τις λεπτές αντιθέσεις της σύλληψης.
Το μήνυμα που συνδέει τα τρία συγκλονιστικά έργα, τα οποία είχαμε την τύχη να ακούσουμε σε τέλειες εκτελέσεις, είναι ο συνεχής αγώνας για την κατάκτηση της πνευματικής ελευθερίας και ανεξαρτησίας, αλλά και η εσωτερική ευγένεια της ψυχής, η εκφρασμένη με σπάνια λυρικότητα, που κάνει τον άνθρωπο να ξεχωρίζει. Εύγε!
