ΤΟ ΧΕΙΜΩΝΙΑΤΙΚΟ ΤΑΞΙΔΙ ΤΟΥ SCHUBERT της Μαρίας Κοτοπούλη
Ήταν μεγάλη επιτυχία του Φεστιβάλ Αθηνών να συμπεριλάβει στο πρόγραμμά του το νεοσυσταθέν σύνολο Kyklos Ensemble, με την τόσο δυναμική και ποιοτική παρουσία στα ελληνικά μουσικά δρώμενα. Αποτελούμενο από εξέχοντες μουσικούς, είχε την ευλογία της συνεργασίας με τον χαρισματικό Έλληνα αρχιμουσικό Θεόδωρο Κουρεντζή και τον αισθαντικό Αμερικανό τενόρο Keith Bernard Stonum, και να ερμηνεύσουν στις 14 και 15 Ιουλίου 2014, στην αίθουσα «Δημήτρης Μητρόπουλος» του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, ένα από τα αριστουργήματα της γερμανικής ρομαντικής περιόδου, το Winterreise, Χειμωνιάτικο ταξίδι του Franz Schubert, σε συντεθειμένη ερμηνεία για τενόρο και μικρή ορχήστρα του Hans Ζender.
Ο Zender (γενν. 1936), Γερμανός συνθέτης, μαέστρος και ηγετική μορφή της avant-garde, αναπτύσσει μια τεχνική «κολάζ» χρησιμοποιώντας κλασικά και φιλολογικά μοντέλα. Συνθέτει τον κύκλο Cantos και συγκεντρώνει όλους τους αγαπημένους του συγγραφείς, όπως τον Ezra Pound, τον Θερβάντες, του φιλοσόφου Ηράκλειτου μη εξαιρουμένου. Η εμβάθυνσή
του στην τέχνη και τη φιλοσοφία της Ανατολής, στην ποίηση των χαϊκού, στην τέχνη της καλλιγραφίας και στη σχέση ανάμεσα στη λέξη και στον ήχο τον οδηγούν στη σύνθεση Muji No Kyo.
Στο έργο του υπάρχουν πλούσιες αναφορές στο παρελθόν, όπως στο Dialogue with Haydn (1982), στα Cinq préludes de Claude Debussy, στο Les Schubert Chöre (1986). Tο 1993, ο Zender εισβάλλει στον ποιητικό κόσμο των Lieder, είδος που λάτρεψε ο Schubert και συνέθεσε πάνω από εξακόσια. Εμπνέεται από το περιεχόμενο των αριστουργημάτων του ρομαντισμού και, πατώντας γερά στη μουσική του Αυστριακού συνθέτη, αναδημιουργεί μία μεταμοντέρνα, εξαιρετική μεταγραφή για μικρή ορχήστρα και τενόρο. Το ποιητικό κείμενο Winterreise είναι του Wilhelm Müller (1794-1827), Γερμανού ποιητή και φιλέλληνα που, εκτός από τα ποιήματά του, μεταφράζει τον Δρα Φάουστ του Christopher Marlowe (1564-1593) και εκδίδει το 1824 μία συλλογή με τίτλο Τα νεώτατα άσματα των Ελλήνων, όπου συνδέει την ελευθερία με την Ελλάδα και τον κόσμο.
Είκοσι τέσσερα ποιήματα αποτελούν τον κύκλο τραγουδιών Ωραία Μυλωνού και Χειμωνιάτικο ταξίδι του Schubert. Δώδεκα για τον κάθε ένα κύκλο τραγουδιών. Ο συνθέτης, φορτισμένος από τα εσώτερα προβλήματά του, αλλάζει τη σειρά των ποιημάτων και αφαιρεί την ελπίδα και την αισιοδοξία του ποιητικού κειμένου, τουλάχιστον φαινομενικά. Ένας δραματικός μονόλογος που κρατάει καθ' όλη τη διάρκεια της συναυλίας. Η συγκίνηση του ποιητικού λόγου κορυφώνεται από τη μουσική με δραματικές εντάσεις και εξάρσεις, με εύστοχα ηχητικά τεχνάσματα, όπου ένα αλληγορικό ταξίδι της ψυχής πραγματώνεται μέσα από το κρύο, το σκοτάδι, την κραυγή του ανέμου, τη ροή του νερού κάτω από τους πάγους. «Είναι παντού χειμώνας» και τον ταξιδιώτη συνοδεύει η οδύνη από την τραυματική ερωτική απογοήτευση. Αν και η περιπλάνησή του γίνεται παραληρηματική στο δύσβατο χειμωνιάτικο τοπίο, «Η φύση είναι που γιατρεύει κάθε πληγή της ψυχής» και σ' αυτήν θα ανατρέξει η λαβωμένη ψυχή του συνθέτη. Θα οραματιστεί τον έρωτα, τα άνθη του χειμώνα και η μαγική μουσική του θα εκπέμψει βύθια χαρά! Ο Zender μεταφέρει τον ήχο του πιάνου στην πολυχρωμία της ορχήστρας με πλούτο ηχητικών ποιοτήτων, διατηρώντας την αυθεντικότητα της συνθετικής γραφής του Schubert και επαληθεύοντας τον λόγο του διάσημου βαρύτονου της εποχής, Johann Michael Vogl (1768-1840): «Τα τραγούδια του Schubert είναι γραμμένα από αληθινή θεϊκή έμπνευση». Ο Zender επαναλαμβάνει με φαντασία αποσπάσματα, αναπλάθοντας ήχους και εικόνες του συνθέτη. Το έργο ήταν μια αποκάλυψη όταν παρουσιάστηκε στο Queen Elizabeth Hall, καθώς και η ηχογράφησή του, που έγινε το 1995. Η σημαίνουσα θεατρικότητα του έργου δεν έμεινε αναξιοποίητη από τον αρχιμουσικό και τους μουσικούς και η μετάφραση του Αλέξανδρου Ίσαρη ανέδειξε με θαυμάσιο λόγο τον ποιητικό κόσμο του Müller. Ο τενόρος Stonum, πρωταγωνιστής ανάμεσα σε πρωταγωνιστές, με την πλούσια, θερμή φωνή του απέδωσε με μεγάλη ευαισθησία την ιδιάζουσα ψυχολογία και τον συναισθηματικό κόσμο του ήρωα. Οι αθόρυβες μετακινήσεις των ξυπόλυτων μουσικών στην ορχήστρα και στην πλατεία, δεμένες οργανικά, υπογράμμιζαν τον άρρηκτο δεσμό και την ανάγκη επαφής με τη Μάνα Γη, την αναζήτηση, την περισυλλογή, τη δημιουργική μοναξιά, αλλά και την ανάγκη μετοχής σε κοινωνία ανθρώπων. Παρέπεμπε επίσης στα παραδοσιακά θέατρα Nο και Kabuki, των οποίων οι ηθοποιοί σε κάποια έργα εμφανίζονται ξυπόλυτοι ή φορώντας λευκές κάλτσες.
Εμβληματική μορφή ο αρχιμουσικός Θεόδωρος Κουρεντζής, μύησε εξαίσια τους μουσικούς του Kyklos Ensemble και τον τενόρο Keith Bernard Stonum στα άδυτα της σουμπέρτειας γραφής, αλλά και της μεταμοντέρνας του Zender. Αποκάλυψε τη λεπτεπίλεπτη υφή των Lieder, τα πλούσια ηχοχρώματα και τις ποικίλες αποχρώσεις, προσέγγισε και αποκρυπτογράφησε την ιδεατή εσωτερικότητα, με αποτέλεσμα μια συγκλονιστική ερμηνεία που συγκίνησε βαθιά.
