BARTOK, KODALY ΚΑΙ MUSSORGSKY ΣΤΟ ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΑΘΗΝΩΝ
της Μαρίας Κοτοπούλη
Στις 5 Ιουλίου του 2013, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών, η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών σε συνεργασία με το Γαλλικό Ινστιτούτο Ελλάδος παρουσίασαν ένα εξαιρετικό πρόγραμμα με έργα σπουδαίων συνθετών όπως του Bella Bartok, του Zoltan Kodaly και του Ρώσου συνθέτη Modest Mussorgsky. Το κοινό στοιχείο που συνδέει τους τρεις αυτούς συνθέτες είναι η αγάπη τους για την παραδοσιακή μουσική στην οποία σκύβουν, και την οποία μελετούν και αναδεικνύουν, καθένας με τον τρόπο του, μέσα από το έργο του. Η μουσική διεύθυνση της Ορχήστρας ήταν του διακεκριμένου Γάλλου αρχιμουσικού Πασκάλ Ροφέ με εξέχοντες σολίστ του πιάνου, όπως ο Γιώργος-Εμμανουήλ Λαζαρίδης και ο πολυβραβευμένος Στέφανος Θωμόπουλος. Μαζί τους ο βιρτουόζος των κρουστών Δημήτρης Δεσίλλας και ο πολλά υποσχόμενος Ανδρέας Φαρμάκης. Μέλη και οι τέσσερις του νεοσύστατου συνόλου «Kyklos ensemble» υπό την καλλιτεχνική διεύθυνση του Γιώργου Κουμεντάκη.
H Ουγγαρία ανέδειξε μεγάλους συνθέτες με προεξάρχοντα τον Franz Liszt, τον 19ο αιώνα (1811-1886), για να ακολουθήσουν τον 20ό αιώνα οι Bella Bartok (1881-1945) και Zoltan Kodaly (1882-1967). Μουσικολόγοι και οι δύο, παιδαγωγοί, συνθέτες με μεγάλη αγάπη για τον λαϊκό πολιτισμό, κατάφεραν με κόπους να μελετήσουν και να συλλέξουν τα διαμάντια της λαϊκής μουσικής της πατρίδας τους και να τα προβάλουν μέσα από την ενδελεχή έρευνά τους. Η επίμονη αναζήτηση, η επεξεργασία και ανάδειξη αυτών των λαϊκών μουσικών μελωδιών μέσα από τη σύγχρονης μορφής μουσική έκφραση τους καθιέρωσε ανάμεσα στους μεγάλους εθνομουσικολόγους της τέχνης τους.
Ο Bartok συνέλεξε γύρω στα 30.000 λαϊκά τραγούδια από την Ουγγαρία, τη Ρουμανία, τη Σλοβακία και άλλες χώρες, η δε επιρροή του από τους Stravinsky και Schoenberg δεν τον εμπόδισε να εισαγάγει και να ενσωματώσει στις μουσικές του συνθέσεις στοιχεία λαϊκά. Τη «Σονάτα για Δυο Πιάνα και Κρουστά», έργο του 1937, παραγγελία από τη Διεθνή Εταιρεία Σύγχρονης Μουσικής της Βασιλείας, ερμήνευσαν πρώτοι ο Bartok και η σύζυγός του. Το έργο αυτό μετέγραψε ο συνθέτης το 1940 σε «Κοντσέρτο για Δυο Πιάνα, Κρουστά και Ορχήστρα». Ο βραβευμένος Γάλλος αρχιμουσικός Πασκάλ Ροφέ απέσπασε άριστες ερμηνείες από τέσσερις άριστους Έλληνες δεξιοτέχνες καθώς και από την Ορχήστρα του.
Ο Zoltan Kodaly, συνθέτης, μαέστρος, φιλόσοφος και πολιτικός, σπούδασε στο πανεπιστήμιο της Βουδαπέστης και στην Ακαδημία Liszt, στην οποία αργότερα (1909) δίδαξε σύνθεση. Έγραψε σε εθνικό ιδίωμα με δάνεια από τη μουσική παράδοση. Με τους «Μουσικούς Ψαλμούς» καθιερώθηκε ως εθνικός συνθέτης. Το μουσικό-παιδαγωγικό του σύστημα, αναγνωρισμένο διεθνώς, υιοθετήθηκε από σχολεία σε ολόκληρο τον κόσμο. Συνέλεξε γύρω στα 3.500 λαϊκά τραγούδια και χορούς. Οι δημοφιλέστατοι «Χοροί της Γκαλάντα» (1933), ένα από τα αριστουργήματα της Ουγγρικής Σχολής, είναι παραγγελία της Φιλαρμονικής Ορχήστρας της Βουδαπέστης. Το έργο είναι εμπνευσμένο από τους παραδοσιακούς χορούς των τσιγγάνων της πόλης Γκαλάντα της Ουγγαρίας –σημερινή Σλοβακία–, όπου ο συνθέτης έζησε εκεί για λίγο στα παιδικά του χρόνια και επανήλθε μεγάλος για να καταγράψει τους θησαυρούς της παράδοσης. Οι «Χοροί» ήταν το δεύτερο έργο που ακούσαμε σε μια σπάνιας ευαισθησίας ερμηνεία από τον αρχιμουσικό Πασκάλ Ροφέ και την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών.
Ο Modest Mussorgsky (1839-1881), από τους πλέον αυθεντικούς και μοντέρνους Ρώσους συνθέτες του 19ου αιώνα, ήταν ο πρώτος από την «Ομάδα των Πέντε» που έγραψε ένα αριστούργημα, τον «Boris Godunov», το 1868. Με τα άλλα μέλη της ανανεωτικής Ομάδας των Πέντε, Balakirev, Cui, Rimsky-Korsakov και Borodin, φιλοδοξούσαν να κρατήσουν τη ρωσική μουσική ταυτότητα μακριά από Δυτικές επιρροές και επεδίωκαν να αναδείξουν το πλούσιο ρωσικό μουσικό ιδίωμα. Συμπαραστάτες στην προσπάθειά τους ήσαν φίλοι τους που ασπάζονταν την ιδεολογία τους, όπως ο μεγάλος κριτικός της εποχής Vladimir Stasov και ο αρχιτέκτονας και ζωγράφος Viktor Hartmann, που ο αιφνίδιος θάνατός του από ανεύρυσμα στα 39 του χρόνια το 1873 προκάλεσε σοκ στον Mussorgsky και βύθισε σε πένθος τους συντρόφους του και τον καλλιτεχνικό κόσμο της Ρωσίας. Ο Stasov διοργάνωσε μια έκθεση στη μνήμη του Χάρτμαν με 400 έργα του στην Ακαδημία Καλών Τεχνών της Αγίας Πετρούπολης, το Φεβρουάριο και το Μάρτιο του 1874. Εντυπωσιασμένος ο Mussorgsky από τα έργα του φίλου του, συνθέτει μέσα σε έξι βδομάδες το αριστούργημά του, «Εικόνες από μια έκθεση», που έμελλε να γίνει μία από τις δημοφιλέστερες συνθέσεις για πιανίστες βιρτουόζους! Το έργο έγινε ευρύτερα γνωστό από τις πολλές ενορχηστρώσεις συνθετών, με εκείνη του Maurice Ravel να κυριαρχεί στις αίθουσες συναυλιών και στη δισκογραφία. Και ήταν αυτή η ενορχήστρωση που ακούσαμε στο Ηρώδειο σε μια θαυμαστή ερμηνεία, όπου ήχοι και ιδέες, εικόνες και σχέδια, πλάνητες, μέσα από τις νότες, στον αέρα του Ηρωδείου, διέγραφαν με τη σοφία του Γάλλου αρχιμουσικού Πασκάλ Ροφέ και της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών, την ευαισθησία και την προσωπικότητα του συνθέτη, τα σχέδια και τις ακουαρέλες του ζωγράφου, το πέρασμά του από την Πολωνία, τη Γαλλία την Ιταλία, αφήνοντας στο κοινό την αίσθηση της μουσικής μαγείας.
