ΤΟ REQUIEM ΤΟΥ VERDI ΠΟΥ ΔΕΝ ΑΚΟΥΣΑΜΕ

«Εκεί όπου καίνε βιβλία, μια μέρα θα καίνε ανθρώπους».

Παραλλάσσοντας το λόγο του Γερμανού ποιητή Χάινριχ Χάινε που τα λυρικά του ποιήματα ενέπνευσαν πολλούς μεγάλους συνθέτες, ανάμεσά τους τους Σούμπερτ, Σούμαν, Μέντελσον και Βάγκνερ, θα λέγαμε: «Εκείνος που βυθίζει στο σκοτάδι ένα ζωντανό οργανισμό, θα βυθίσει κάποτε στο σκοτάδι ολόκληρη τη χώρα».

Στις 14-6-2013, στο Θέατρο Ηρώδου του Αττικού, η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών και το Φεστιβάλ Αθηνών, σε μια συμπαραγωγή, είχαν προγραμματίσει να παρουσιάσουν στο ελληνικό κοινό και στους ξένους φιλοξενουμένους μας, το Ρέκβιεμ του Τζουζέπε Βέρντι για τέσσερις σολίστ, τρεις χορωδίες και ορχήστρα στο πλαίσιο του παγκόσμιου εορτασμού των 200 χρόνων από τη γέννηση του μεγάλου Ιταλού συνθέτη.

Δυστυχώς δεν είχαμε την ευλογία να παρακολουθήσουμε αυτή την προγραμματισμένη συναυλία για την οποία τόσος κόπος προετοιμασίας πάει χαμένος γιατί η συναυλία δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ και τούτο διότι η μία από της χορωδίες που θα συνέπραττε με την Κ.Ο.Α. ήταν η χορωδία της Ε.Ρ.Τ. η οποία καρατομήθηκε από την κυβέρνηση και δεν υπάρχει πια.

Το Ρέκβιεμ συνέθεσε ο Βέρντι στη μνήμη του Ιταλού ουμανιστή, ποιητή και συγγραφέα Alessandro Manzoni (1785-1873), την προσωπικότητα και το έργο του οποίου θαύμαζε ιδιαίτερα. Για τον Βέρντι, ο Manzoni ήταν ισάξιος του Rossini, «η δόξα της Ιταλίας», όπως τον αποκαλούσε. Όταν πέθανε ο Rossini το 1868, ο Βέρντι, για να τον τιμήσει, πρότεινε στους σπουδαιότερους συνθέτες της Ιταλίας, του εαυτού του μη εξαιρουμένου, να συνεργαστούν στη σύνθεση μιας λειτουργίας ρέκβιεμ. Το σχέδιό του δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ, ο ίδιος όμως είχε γράψει το δικό του μέρος, το «Libera me», το οποίο λέγεται, κατ’ άλλους αμφισβητείται, ότι το χρησιμοποίησε στο Manzoni Requiem, τη λειτουργία που συνέθεσε αμέσως μετά το θάνατο του ποιητή. Η πρώτη παρουσίαση της λειτουργίας έγινε στην εκκλησία San Marco του Μιλάνου, στις 22 Μαΐου του 1874, κατά την πρώτη επέτειο του θανάτου του ποιητή. Διηύθυνε ο ίδιος ο συνθέτης με σολίστ διάσημους μονωδούς της εποχής και το Ρέκβιεμ επανελήφθη έπειτα από τρεις ημέρες, στις 25 Μαΐου, στη Σκάλα του Μιλάνου, με τους ίδιους σολίστ και τον Βέρντι στο πόντιουμ. Έγινε αμέσως μεγάλη επιτυχία και παίχτηκε πολλές φορές στην Opera-Comique του Παρισιού. Μεταξύ των ετών 1943-1944 παίχτηκε 16 φορές από τους φυλακισμένους στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Theresientadt υπό τη διεύθυνση του Τσεχοσλοβάκου μαέστρου, συνθέτη και πιανίστα Rafael Schachter (1905-1945), ο οποίος μερικές βδομάδες μετά την τελευταία συναυλία, στις 16 Οκτωβρίου του 1944, εστάλη στο Άουσβιτς και εκτελέστηκε, λίγες ημέρες προτού οι Σοβιετικοί ελευθερώσουν το στρατόπεδο.

Ο Χανς Φον Μπίλοφ, όταν άκουσε, το 1874 για πρώτη φορά, το Ρέκβιεμ, το αποκάλεσε ανοησίες. Αλλά αμέσως μετά έστειλε ένα γράμμα μετανοίας στον Βέρντι αποδεχόμενος το λάθος του –«mea culpa»– και, ζητώντας του συγγνώμη, είπε μια μεγάλη αλήθεια: «Το Ρέκβιεμ είναι μία από τις μεγαλύτερες συνθέσεις του αιώνος».

Μια σύνθεση-κολοσσός με δοξαστικούς ύμνους στην οποία μερικοί, επικαλούμενοι το θρησκευτικό πνεύμα του Μότσαρτ και του Κερουμπίνι, επιτέθηκαν με σφοδρότητα για τη θεατρικότητα και το αληθινό δράμα που, κατά τη γνώμη τους, δεν ταιριάζει σε μια θρησκευτική σύνθεση, αλλά μόνο στην όπερα. Όσο το κοινό λάτρευε τον Βέρντι τόσο οι κριτικοί τον πολεμούσαν. Ο ίδιος ο συνθέτης έδωσε ελάχιστη προσοχή στους «κριτές» του και συνέχισε το μεγαλόπρεπο έργο του, αντιμετωπίζοντας την επιτυχία και την αποτυχία με πνευματική ηρεμία και γαλήνη.

Δεν είχαμε τη χαρά να παρακολουθήσουμε αυτή τη συναυλία από την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, τις τρεις χορωδίες, της Σόφιας, της Ε.Ρ.Τ. και του Δήμου Αθηναίων, με σολίστ την υψίφωνο Τσέλια Κοστέα, τη μεσόφωνο Ζεραλντίν Σοβέ, τον τενόρο Στιβ Ντέιβισλιμ και τον βαθύφωνο Γιούρι Βορομπιόφ, υπό τη διεύθυνση του καλλιτεχνικού διευθυντή και αρχιμουσικού της Κ.Ο.Α. Βασίλη Χριστόπουλου, που στα 38 του χρόνια τιμήθηκε, προ ημερών, από το Γαλλικό Κράτος με τον τίτλο του «Ιππότη του Τάγματος των Γραμμάτων και των Τεχνών» (Chevalier dans l’ordre des arts et des lettres) για το έργο του και την προσφορά του στον τομέα των τεχνών και ιδιαίτερα της μουσικής αλλά και για τη συνεισφορά του στη σύσφιγξη των ελληνογαλλικών σχέσεων στο χώρο του πολιτισμού, τιμή που αντανακλά και στη χώρα μας.

Σημείωση: Θα θέλαμε να αναφέρουμε ότι εκτός από την Κ.Ο.Α., την Ε.Λ.Σ., το Φεστιβάλ Αθηνών, τα Μουσικά Σύνολα του Δήμου Αθηναίων, την Καμεράτα – Ορχήστρα των Φίλων, το Σύλλογο Μουσικών Κρατικής Ορχήστρας (Σ.Μ.Υ.Κ.Ο.Α.),την Ένωση Ελλήνων Θεατρικών και Μουσικών Κριτικών και υποθέτουμε και άλλους που μας διαφεύγουν, ένας ακόμα Έλληνας του εξωτερικού, ο διάσημος σκηνοθέτης και σκηνογράφος Γιάννης Κόκκος, που πρόσφατα θαυμάσαμε τον Ιπτάμενο Ολλανδό του στο Φεστιβάλ Αθηνών, ενώνει τη φωνή του κατά της παρανοϊκής αυτής απόφασης και επισημαίνει ότι είναι πλήγμα για τη δημοκρατία και τον πολιτισμό.