fbpx
«Documenta 14 Athens: Η “Βουλή των (οικείων) Σωμάτων”* ή η αβουλία των (ξένων) ασωμάτων;» της Νατάσας Αβούρη

«Documenta 14 Athens: Η “Βουλή των (οικείων) Σωμάτων”* ή η αβουλία των (ξένων) ασωμάτων;» της Νατάσας Αβούρη

Ανατρέχοντας στο πολυποίκιλο και ευρύτατο –χρονικά και χωροταξικά– πρόγραμμα εκδηλώσεων της Documenta 14, που φέτος, για πρώτη φορά στην ιστορία της, μεταφέρεται από την έδρα της, το Κάσσελ της Γερμανίας, στην Αθήνα, μπορεί κανείς να αντιληφθεί, σχετικά εύκολα, ότι και ο κεντρικός άξονας του θεσμού έχει μετατοπιστεί για να συμπεριλάβει πολλές περιοχές άμεσα, έμμεσα ή και καθόλου συνδεδεμένες με τη σύγχρονη εικαστική τέχνη. Έτσι, οι χορευτικές, θεατρικές, μουσικές performances σε εσωτερικά ή εξωτερικά περιβάλλοντα, οι εγκαταστάσεις έργων, εφήμερων και μόνιμων, σε διάφορα σημεία της πόλης, οι εικαστικές εκθέσεις σε χώρους πολιτιστικού, κοινωνικού, οικονομικού ενδιαφέροντος συμπλέουν παράδοξα, αλλά, τις περισσότερες φορές, συνταιριασμένα, με μουσικές συναυλίες, συνθέσεις συλλογικών προφορικών κειμένων, ραδιοφωνικές εκπομπές, σκηνογραφικές αναπαραστάσεις, πρεμιέρες ταινιών, ακόμα και ομαδικές ενδιαιτήσεις, όταν το μαγείρεμα και το επακόλουθο γεύμα γίνονται εφαλτήριο κοινής δημιουργίας και «τροφής» για σκέψη. Και όλα αυτά –μαζί με άλλα τόσα– περιλαμβάνονταν στην πρώτη μόλις εβδομάδα του προγράμματος (8-14 Απριλίου)!

Ο δυναμικός τίτλος «Βουλή των Σωμάτων» του εξίσου εντυπωσιακού Προγράμματος Δημοσίων Δράσεων της Documenta λειτουργεί, ως πρώτο οπτικό ερέθισμα τουλάχιστον, σαν κέλευσμα ηχηρής παρουσίας και συνειδητής συμμετοχής, σωματικής και πνευματικής, των απανταχού ενδιαφερομένων συμπολιτών μας. Συνειρμικά σχεδόν, αυτή η φιλελεύθερη και πλουραλιστική ατμόσφαιρα συνεργασίας και συνδιαλλαγής καλλιτεχνών, επαγγελματιών, φορέων, επισκεπτών, που φύσει και θέσει επιδιώκει να προβάλει ως σύνθημα και πυρήνα της η Documenta, αντιπαραβάλλεται με την εποχή (1955) και τις συνθήκες που τη «γαλούχησαν» και την ανέδειξαν σε έναν από τους πιο λαοπρόβλητους θεσμούς σύγχρονης τέχνης στην Ευρώπη· αντικρούεται με το πνεύμα του μεσοπολεμικού μιλιταρισμού, του χιτλερικού αυταρχισμού και του προμελετημένου εθνικισμού που σκόπευε η Documenta εξαρχής να απεμπολήσει· αναδιαμορφώνει, τέλος, την έννοια του ξένου, αποκλείει από τους κόλπους της την ιδιότητα του άξενου και ενδυναμώνει τα εχέγγυα του φιλόξενου Γερμανού, Έλληνα, Ευρωπαίου, πολίτη του κόσμου. Η Documenta από τη δεκαετία του ’50 και μέχρι σήμερα εξελίσσεται, ανελίσσεται, μετεξελίσσεται σε μια πραγματική πανεθνική «Βουλή», ένα βαβελικό αλλά δημιουργικό «μελίσσι» ισοδύναμων φωνών, εκφράσεων, λόγων, σκέψεων, δράσεων.

34 εκατομμύρια ευρώ προϋπολογισμός, 5 χρόνια δουλειάς, 1.000 περίπου εργαζόμενοι, 1.400 παριστάμενοι δημοσιογράφοι, 160 ονόματα καλλιτεχνών, περισσότερα από 40 δημόσια και ιδιωτικά ιδρύματα είναι μόνο ορισμένα από τα βαρύγδουπα νούμερα που περιλαμβάνονται στο φιλόδοξο πρόγραμμα εκδηλώσεων του θεσμού για την Αθήνα από τις 8 Απριλίου και μέχρι τις 16 Ιουλίου. Δήμαρχοι, υπουργοί και άλλοι δημόσιοι άρχοντες, καθηγητές πανεπιστημίου, επιφανείς εικαστικοί, μέλη ανθρωπιστικών και καλλιτεχνικών οργανώσεων, μη κυβερνητικοί οργανισμοί, φοιτητές ημεδαποί και αλλοδαποί εμπλέκονται στην όλη διαδικασία, συνεισφέρουν υλικά, χρηματικά, ηθικά, συμμετέχουν, εκπονούν, προάγουν, παράγουν δράσεις. Και πάλι, όμως, κάτι λείπει. Γιατί η μεγαλόσχημη αυτή διοργάνωση της σύγχρονης τέχνης –και όχι μόνο– δεν εμφανίζεται το ίδιο λαμπερή ή δημοφιλής μέσα από τους διαύλους ενημέρωσης και κοινωνικής δικτύωσης του ευρύτερου κοινού· τις πιο πολλές φορές, μάλιστα, απουσιάζει παντελώς (με την εξαίρεση της κρατικής τηλεόρασης). Πιο απλά: η Documenta στην Ελλάδα, δυο μήνες μετά τα εγκαίνιά της, δε δείχνει να «πουλάει».

Documenta 14 - Πρώην κτήριο ΕΑΤ- ΕΣΑ: Εικαστική παρέμβαση, Documenta 14

Θα μπορούσαμε να εξηγήσουμε το φαινόμενο με πολλούς τρόπους. Ας ομολογήσουμε, κατ’ αρχάς, ότι δε συνεισφέρει ιδιαίτερα προς την αλλαγή της νοοτροπίας του ελληνικού κοινού ούτε το δυσερμήνευτο πολλές φορές πλαίσιο σκέψης και δράσης των εμπνευστών της Documenta ούτε η πολυπλοκότητα και η αναίτια πολυσημία –κάποτε και ασημαντότητα– ορισμένων εκδηλώσεών της. Οι αδυναμίες αυτές ωστόσο θα μπορούσαν να υπερκεραστούν, εάν δεν υπήρχαν και άλλοι, ουσιαστικότεροι λόγοι· από τους πλέον απλούς και τετριμμένους, όπως η έλλειψη αντίστοιχης παιδείας και πληροφόρησης, η απαξίωση πανευρωπαϊκών θεσμών εν μέσω της –επίσης πανευρωπαϊκής– κρίσης, το υλιστικό σύστημα ηθικής της νέας εποχής, μέχρι τους βαθύτερους και, ίσως γι’ αυτό, δυσκολότερα προσπελάσιμους λόγους, όπως η σταδιακή απώλεια της συλλογικής συνείδησης, η αδυναμία έκφρασης, η αποστασιοποίηση από τα κοινωνικά, πολιτικά, πολιτιστικά δρώμενα, η ανικανότητα εύρεσης εσωτερικών κινήτρων, η αλλοτρίωση της έννοιας της ταυτότητας και της ετερότητας. Ανασύροντας το «παλίμψηστο» των συμπολιτών μου, εκείνων που συναναστρέφομαι, που εκτιμώ, που βαριέμαι, που προσπερνώ, που συμπονώ, που εκπαιδεύω, αποκαλύπτω τελικά την ίδια περίπου εικόνα: ανθρώπων κουρασμένων, χωρίς να έχουν φτάσει στην ηλικιακή κόπωση· παραιτημένων, χωρίς να έχουν βιώσει ποτέ την ύστατη απελπισία· απαυδισμένων, χωρίς να έχουν νιώσει τον απόλυτο κορεσμό· θεατών της ζωής μπροστά σε οθόνες μονόδρομες, χωρίς να έχουν ή να επιδιώκουν την ελάχιστη συμμετοχή σε αυτήν. Το πρόβλημα, τελικά, μάλλον, δεν είναι πώς να υποδεχτούμε, να προσδεχτούμε την Documenta ή οποιονδήποτε άλλον ξένο προς εμάς θεσμό· είναι πώς να παραδεχτούμε και να αποδεχτούμε κατ’ αρχάς τον εαυτό μας ως μη ξένο.

Η περίεργη αυτή σειρά αλυσιδωτού διακείμενου με παραπέμπει πάλι στα πρώτα χρόνια που «γέννησαν» την αντιδραστική προς τα κακώς κείμενα και «ντοκουμέντα» καλλιτεχνική γερμανική κίνηση, την περίοδο δηλαδή του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου. Το ίδιο διάστημα, από το «αντίπαλο» στρατόπεδο της διανόησης, ο Γαλλοαλγερινός Αλμπέρ Καμί, παρουσίαζε την εμβληματική μορφή του επίσης Γαλλοαλγερινού Ξένου, του Μερσό, (έκδοση 1942), καταρρίπτοντας κάθε έννοια λογικής στην ηθική, στη δράση, στο πνεύμα, στο συναίσθημα.

Ο Ξένος του Καμί δεν ανήκει πουθενά· δεν προσαρμόζεται, δεν σκέπτεται, δεν αισθάνεται, δεν ενεργεί, δεν πιστεύει, δεν ελπίζει· είναι επομένως ελεύθερος; Μπορεί πράγματι ένα ανθρώπινο πλάσμα να μην έχει τη διάθεση, τη θέληση, την πρόθεση, την επιθυμία τουλάχιστον να εκφραστεί; Ο Καμί απαντά, εμμέσως και συνάμα κατηγορηματικά: «όχι». Από την εναρκτήρια κιόλας περίοδο λόγου του έργου, το υποφώσκον, ανείπωτο ρίγος συναισθημάτων του πρωταγωνιστή υποδηλώνεται με μιαν απρόβλεπτη τρυφερότητα, όταν ο Μερσό, αναφερόμενος στωικά στον θάνατο της μητέρας του, την αποκαλεί χαϊδευτικά «μαμά» («Aujourd’hui, maman est morte. Ou peut-être hier, je ne sais pas»). Ο Ξένος όμως συνεχίζει πεισματικά να αρνείται τον εαυτό του και τον κόσμο που τον περιβάλλει. Από αντίδραση; Από αδιαφορία; Από νωχελικότητα; Από γνήσια αδυναμία ενσυναίσθησης; Ο λόγος εμφανίζεται ασήμαντος μπροστά στο αποτέλεσμα: οι αντικρουόμενες έξωθεν και έσωθεν πιέσεις, που συγκλίνουν μόνο στο να αποκτήσει μια κατ’ επίφαση φυσιολογικότητα, τον ωθούν τελικά στη μοναδική του, ανοίκεια κι αυτή προς τον εαυτό του, δράση: στον φόνο ενός άλλου ξένου, ανοίκειου, περιθωριακού, άσημου Άραβα. Οι τέσσερις σφαίρες που ρίχνει, ταυτόσημες σχεδόν με τις στακάτες πρώτες νότες της 5ης Συμφωνίας «της Μοίρας» του Μπετόβεν υπογραμμίζουν, όπως και στην ομώνυμη μουσική σύνθεση, την «μοιραία» έγχυση των συγκεκαλυμμένων «πρέπει», «θέλω», «νιώθω», «μπορώ» του ήρωα σε μια εξίσου «μοιραία» πράξη.

Από τη δίνη του Β΄ Παγκοσμίου και τον Ξένο του Καμί έχουν βέβαια παρέλθει αρκετές δεκαετίες και πολλαπλές αλλαγές. Η σύγχρονη Ευρώπη, για παράδειγμα, έπαψε να είναι ξενοφοβική. Ή, τουλάχιστον, έτσι θέλει να διαφημίζεται. Οι σύγχρονοι Ευρωπαίοι από την πλευρά τους, ιδίως μετά την Ένωση, απεχθάνονται τις ξενηλασίες. Ή, τουλάχιστον, όταν δεν αποτελούν την ύστατη λύση. Και η σύγχρονη Τέχνη ενστερνίζεται τον ρόλο της ως ξενοδόχου όλων των λαών και όχι μόνο ως πρόξενου μιας χώρας. Ή, τουλάχιστον, έτσι θέλει να διακηρύττει. Γεγονός παραμένει, ωστόσο, ότι, εν καιρώ ειρήνης(;), η Documenta 14 που οργανώθηκε και εγκαινιάστηκε με ευοίωνες προοπτικές στην Αθήνα, αντιμετωπίζει μια παράξενη και μάλλον αφιλόξενη όψη της πόλης και των κατοίκων της. Γιατί; Πιθανώς επειδή, στοχεύοντας στην προάσπιση της διαφορετικότητας και της πολυπολιτισμικότητας, ξέχασε ότι πρώτα πρέπει να εκριζώσει τον φόβο και την τρομολαγνεία της εποχής. Ίσως πάλι γιατί, ενώ υποστηρίζει το δικαίωμα στην προσωπική φωνή και δημιουργία, παραγνωρίζει το γεγονός ότι ο μέσος πολίτης προτιμά να ζει, μικροσκοπικά ή μεγεθυντικά, τις «ζωές των άλλων» μέσω της διαδικτυακής ή καλωδιακής του κλειδαρότρυπας.

Απέναντι στην οραματιζόμενη, απελευθερωτική «Βουλή των Σωμάτων» και σε δράσεις όπως η Documenta στέκεται ο πλέον απροσπέλαστος σκόπελος: η ασώματη πραγματικότητα της δικής μας αβουλίας. Γιατί, ας το παραδεχτούμε, για τους περισσότερους από εμάς η Τέχνη, είτε η σύγχρονη, είτε η κλασική, θεωρείται είδος πολυτέλειας· χάσιμο χρόνου· ανώφελη ενασχόληση· δυσνόητη έννοια· ελιτίστικο ενδιαφέρον· βαρετός διδακτισμός· ακριβό χόμπι· ενδοσχολικό μάθημα. Η Documenta 14 Athens, έστω κι αν αυτοπροβάλλεται ως η πλέον εξωστρεφής, εξατομικευμένη και συνάμα μαζική, εκλαϊκευτική –εν μέρει– και ευρέως παρουσιαζόμενη σε υπαίθριους χώρους καλλιτεχνική κίνηση, δεν αποτελεί εξαίρεση. Όσο εμείς οι ίδιοι υποκαθιστούμε και συγκαλύπτουμε –με επικίνδυνες, συχνά, συνέπειες– την έμφυτη τάση μας προς την εικαστική δημιουργία, τη θέληση να νιώσουμε και να ζήσουμε με μυριάδες ψηφίδες εικονικού «κενού», η Documenta, και οποιαδήποτε άλλη μορφή παρόμοιων εκδηλώσεων, θα παραμένει μόνο θεωρητικά «ξεναγός» προς μια καλύτερη, εναργέστερη εκδοχή του εαυτού μας ή φιλόξενη αιγίδα των δημιουργικών μας ενστίκτων· στην πράξη θα συνεχίσει να αντιμετωπίζεται σαν ξένη προς τις συνήθειές μας, προς την καθημερινότητά μας, προς τη νέα μας υπο-πραγματικότητα, προς την κατακερματισμένη μας εθνική, πανευρωπαϊκή, πανανθρώπινη ταυτότητα.

 

 
* «Η Βουλή των Σωμάτων, το Πρόγραμμα Δημόσιων Δράσεων της Documenta 14, προέκυψε από την εμπειρία του λεγόμενου «θερμού καλοκαιριού της μετανάστευσης» στην Ευρώπη, το οποίο αποκάλυψε την αποτυχία όχι μόνο των θεσμών της σύγχρονης αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας αλλά και της ηθικής πρακτικής της φιλοξενίας. Το Κοινοβούλιο ήταν ένα ερείπιο. Το πραγματικό Κοινοβούλιο ήταν στους δρόμους, το αποτελούσαν μη αντιπροσωπευόμενα και μη καταγεγραμμένα σώματα που αντιστέκονταν στα μέτρα λιτότητας και στις ξενοφοβικές πολιτικές». Πηγή: Πρόγραμμα Documenta 14, http://www.documenta14.de/gr/public-programs/927/-


 

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ
«Ευαγγελία Μπίζα – Ξεδιπλώνοντας»: Έκθεση βιβλιοδεσίας στην Κέρκυρα

Η Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος (ΕΒΕ), η ALPHA BANK και η Αναγνωστική Εταιρία Κερκύρας παρουσιάζουν την έκθεση βιβλιοδεσίας Ευαγγελία Μπίζα – Ξεδιπλώνοντας, στο Μουσείο Χαρτονοµισµάτων της Ιονικής...

ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ
Σοφία Φωτιάδου: «Out of the box _ Fearless» στη Sianti Gallery

Η ατομική έκθεση της Σοφίας Φωτιάδου με τίτλο “Out of the box _ Fearless” στη Sianti Gallery είναι μία έκθεση όπου διερευνά ανθρώπινα θέματα που αποδίδονται με μία άλλη πρωτότυπη ζωγραφική γλώσσα: η επιλογή μεταξύ (του...

ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ
Ingbert Brunk: «Γη και φως»

Η δική του πατρίδα είναι το μάρμαρο της Νάξου. Η  απαστράπτουσα και πολύχρωμη κρυσταλίνα. Αυτό το υλικό μάγεψε τον Γερμανό γλύπτη Ingbert Brunk, που επέλεξε να ζει τα τελευταία σαράντα χρόνια στη Νάξο...

ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΚΑΤΑΧΩΡΙΣΕΙΣ

ΕΙΔΗΣΕΙΣ

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Διεύθυνση

Πτολεμαίων 4
(Πλατεία Προσκόπων)
11635 Αθήνα,
Τηλ.-fax: 210.7212307
info@diastixo.gr
ISSN: 2585-2485

ΕΓΓΡΑΦΗ ΣΤΟ NEWSLETTER

Εγγραφείτε τώρα στο newsletter μας και μάθετε πρώτοι. τα τελευταία νέα για το βιβλίο και για τις τέχνες.

Με την επίσκεψη στο site μας, αποδέχεστε τη χρήση Cookies από το diastixo.gr, με σκοπό τη βελτίωση των υπηρεσιών που σας παρέχουμε.