ΞΕΝΗΣ ΣΑΧΙΝΗΣ συνέντευξη στην Ιωάννα Ασσάνη
O Ξενής Σαχίνης μάς απαντά σε μια σειρά από ερωτήματα καθημερινά, κοινά, ερωτήματα ταυτότητας. Εικαστικός ή χαράκτης; Πολίτης του κόσμου ή των εσωτερικών του διαδρομών; Κοινός ή «κοινόχρηστος»; Μοναδικός ή «επαναλαμβανόμενος σε πολλαπλές εκδοχές», ο καλλιτέχνης εντέλει χαρακτηρίζεται μέσω του έργου του σε συνάρτηση με τον τόπο και τον χρόνο όπου ζει, χάριν της προσδοκίας ενός μέλλοντος και της καταγραφής ενός παρελθόντος.
Κύριε Σαχίνη, η καλλιτεχνική σας καριέρα ξεκίνησε επίσημα από την Α.Σ.Κ.Τ. της Θεσσαλονίκης το 1986, όταν εκλεγήκατε στο Ειδικό Εκπαιδευτικό Προσωπικό διδάσκοντας Σχέδιο και Χαρακτική στη νεοσύστατη τότε σχολή. Προϋπήρξαν στάδια που έδρασαν καταλυτικά στην καλλιτεχνική σας πορεία ή που έστω προέβλεπαν τις επερχόμενες διαδρομές σας;
Θα τολμούσα να πω ότι η καριέρα μου άρχισε με την πρώτη ατομική έκθεση στο Γαλλικό Ινστιτούτο Θεσσαλονίκης το 1977, τις δύο εκθέσεις στην γκαλερί «Νέες Μορφές» στην Αθήνα (1978, 1984), στο Γενικό Προξενείο της Ελλάδας στο Παρίσι το 1983, αλλά και στην γκαλερί «Συλλογή» το 1981 στην Αθήνα. Μπορούμε να πούμε ότι από σχετικά νωρίς, πριν τελειώσω την ΑΣΚΤ, θεωρούσα τον εαυτό μου επαγγελματία που όφειλε να είναι εμπλεκόμενος με το καλλιτεχνικό γίγνεσθαι και να το παρακολουθεί. Οι δύο εκθέσεις στις «Νέες Μορφές» δηλώνουν την όποια μου πορεία, που σαν οιωνούς θα ακολουθούσα, ως συνειδητοποιημένος εικαστικός. Θεωρώ όλες αυτές τις εκθέσεις σημαντικές, διότι ήταν το βάπτισμα του πυρός σε μια ζωή ενεργού και μαχόμενου εικαστικού.
Πατέρας σας ήταν ο Νίκος Σαχίνης, γνωστός εικαστικός της χώρας και καθηγητής στην Πολυτεχνική Σχολή A.Π.Θ., όπου δίδαξε Ελεύθερο Σχέδιο, Ζωγραφική, Γραφιστική και Σκηνογραφία. Ο ίδιος στελέχωσε την Α.Σ.Κ.Τ. της Θεσσαλονίκης στα πρώτα της βήματα. Κατά πόσον σας επηρέασε η καλλιτεχνική του δουλειά και, κυρίως, πώς λειτούργησε το έργο του στη ματιά σας επάνω στα θέματα της τέχνης και τη διδασκαλία της;
Η διδασκαλία που έλαβα από τον πατέρα μου ήταν άδηλη. Προέκυψε μέσα από τα ταξίδια που κάναμε στη Βενετία και στο Κάσελ από το 1968, όταν ήμουν 13 χρόνων. Βεβαίως και συζητούσαμε όταν μεγάλωσα και μπήκα στην ΑΣΚΤ. Γνώριζα από τα ταξίδια τη σύγχρονη παγκόσμια τέχνη και, ξαφνικά, είμαι φοιτητής στην Αθήνα και αισθάνομαι να ασφυκτιώ. Έχοντας είδη γνωρίσει τον Richard Sera, τον Carl Andre, τον Christo, μου ήταν εξαιρετικά δύσκολο να επιστρέψω στην ελληνική πραγματικότητα με τους περιορισμούς της και να ασχολούμαι με το κλασικό σχέδιο αναφοράς και αναλογίας. Όταν παρουσίασα τα αντίστοιχα σχέδια στις εξετάσεις στην επιτροπή της συνέντευξης στο Παρίσι, το 1981, τους άκουσα να λένε: «Άλλος ένας Έλληνας – έχεις να μας δείξεις τίποτα άλλο;» Και, φυσικά, έδειξα τη δουλειά των εκθέσεων για τις οποίες σας μίλησα πριν. Το αποτέλεσμα ήταν ότι το μεσημέρι, στο διάλειμμα, οι καθηγητές συζητούσαν για τον Έλληνα που τους έκανε εντύπωση. Αυτό ως γεγονός το γνωρίζω από τον συνάδελφο καλλιτέχνη Γιάννη Φωκά, που ως φοιτητής τότε της Beaux Arts ήταν παρών σε αυτές τις συζητήσεις.
Ως καθηγητής του Τμήματος Χαρακτικής και διευθυντής του Εργαστηρίου Χαρακτικής της A.Σ.Κ.Τ., ποιες είναι οι προτεραιότητες που βάζετε απέναντι στους φοιτητές της σχολής και τι επιδιώκετε να κάνετε, προκειμένου να εμβαθύνουν οι νέοι καλλιτέχνες στα πεδία τους και να διευρύνουν τους ορίζοντές τους;
Προσπαθώ να τους δώσω να καταλάβουν ποιες είναι οι εγγενείς πλαστικές αξίες της χαρακτικής, διότι μέσα από αυτές και την ανάδειξή τους στην κύρια παράμετρο της εκφραστικής τους προσπάθειας θα σχηματίσουν τον προσωπικό, καλλιτεχνικό τους χαρακτήρα. Προσπαθώ επίσης να τους εισαγάγω στην ψηφιακή εικαστική σκέψη, που αφορά στις εικαστικές εκτυπώσεις και ταυτόχρονα κρατά τους δεσμούς με την υγιή παράδοση της πράξης της χάραξης και της εκτύπωσης. Tο πεδίο αυτό είναι πραγματικά ευρύ και πρέπει να το «περπατήσουμε» όλο.
Το 1997 ιδρύσατε στη Θεσσαλονίκη, με τον συνάδελφο χαράκτη Εμ. Γιανναδάκη, το Κέντρο Χαρακτικής «Ήλιος» του Δήμου Νεάπολης Συκεών. Από τον Απρίλιο του 2006 έχετε την αποκλειστική ευθύνη για τον σχεδιασμό των δραστηριοτήτων του Κέντρου αυτού. Το Κέντρο λειτουργεί ως συμπληρωματικό τμήμα της σχολής; Ή παράγει εκ παραλλήλου το προσωπικό του «πορτοφόλιο» καλλιτεχνών που επιθυμούν να εντρυφήσουν στην τέχνη της χαρακτικής;
Το Κέντρο Χαρακτικής της Νεάπολης-Συκεών λειτουργεί ως ένα ανεξάρτητο κύτταρο παραγωγής και εμβάθυνσης στη χαρακτική, προσφέροντας γνώση αλλά και εκθέσεις υψηλότατου επιπέδου καλλιτεχνών από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Τον τελευταίο καιρό υπάρχει εκπεφρασμένη μια διάθεση επίσημης συνεργασίας με την υπογραφή ενός πρωτοκόλλου συνεργασίας ανάμεσα στο Τμήμα Εικαστικών και στον Δήμο Νεάπολης. Αυτό είναι μια προτεραιότητα και για τα δύο συμβαλλόμενα μέρη.
«Η Ταυτότητα είναι η Ιστορία, πριν από τη γέννηση και μετά τον θάνατο» – πόσο μάλλον για έναν καλλιτέχνη που οι «προσφωνήσεις» συχνά δεν αφήνουν περιθώρια να επικεντρωθούμε στην πραγματική του δουλειά. Η εξειδικευμένη ταυτότητα τον χαρακτηρίζει και τον ακολουθεί σε όλη την κατοπινή του πορεία, τόσο ώστε να μην επιτρέπει ο ίδιος κανένα ξεστράτισμα από φόβο μιας επερχόμενης αποτυχίας. Πόσο σας χαρακτηρίζει η ταυτότητα του χαράκτη μα, κυρίως, ποια ταυτότητα δίνετε εσείς στον εαυτό σας;
Έχω την ταυτότητα του εικαστικού και όχι του χαράκτη. Αναλαμβάνω ενσυνείδητα τον ευγενή κίνδυνο της αποτυχίας προσπαθώντας να βαδίσω σε γαίες άγνωστες και να δώσω νέες διαστάσεις σε αυτό που θεωρούμε ότι δεν μπορεί να αλλάξει. Οι ιδέες και η αντιληπτικότητα της έννοιας της τέχνης αλλάζουν και το αποδεικνύει η ιστορία της τέχνης. Δεν θέλω και δεν είμαι προβλέψιμος. Διατηρώ το δικαίωμά μου να σκέφτομαι και κινούμαι ελεύθερα, τολμώντας τον περίπατο σε αιρετικά μονοπάτια. Για μένα σημασία έχει η εικαστική σκέψη, έστω και με τα ιδιαίτερα τεχνικά χαρακτηριστικά της. Η οπτική ενέργεια της εικόνας ή, καλύτερα, του έργου είναι αποτέλεσμα πρωτίστως μιας πνευματικής διαδικασίας, η οποία γίνεται φανερή μέσω του έργου.
Το 1997 τιμηθήκατε με το Α' Βραβείο Χαρακτικής της ΧΙΧ Biennale στην Αλεξάνδρεια για τις ακιδογραφίες σας σε κουτιά από πλεξιγκλάς. Πόσο σηματοδότησε το βραβείο εκείνο την καλλιτεχνική σας εξέλιξη;
Ήταν μια μεγάλη στιγμή, διότι τιμήθηκε η γενικότερη αντίληψή μου για την τέχνη. Η πρότασή μου δεν ήταν μόνο στο επίπεδο του υλικού που επέλεξα, αλλά κυρίως ήταν στο επίπεδο της θεώρησης του τι μπορεί να είναι η σύγχρονη χαρακτική. Ένας κοινός τόπος της πράξης της χάραξης και της εκτύπωσης, όπου το «επιγενόμενο» από την πράξη της χάραξης τυπωμένο οπτικό ερέθισμα δεν έχει καμιά σχέση με τα χαραγμένα σχήματα παρά μόνο ως ιδέα. Το δε αποτέλεσμα του τυπώματος το ονόμασα «μη χαρακτικό» και του έδωσα μια μοναδικότητα που την επιζητούσα απέναντι στην πολλαπλότητα της εκτύπωσης της μήτρας.
Στον περασμένο αιώνα, τα καλλιτεχνικά κινήματα πέρασαν από το ενδιαφέρον για την εσωτερική τους αξία αυτή καθεαυτήν, στην αμεσότητα της εφαρμογής (performances) και στην καθαρότητα του νοηματικού τους λόγου (εννοιολογική τέχνη). Στα έργα σας της τελευταίας περιόδου, αγγίζετε διπολικά τη σχέση λόγος-οπτική. Καυτηριάζετε κοινωνικά γεγονότα, στέκεστε σε προσωπικές εμπειρίες, καταθέτετε συναισθήματα την ίδια στιγμή που ανιχνεύετε εικαστικά το έργο. Σε ποιο από τα δύο στοιχεία στέκεστε περισσότερο;
Όλα όσα κατοχυρώνει κανείς ως αποτελέσματα μιας εικαστικής έρευνας πιστεύω ότι θα πρέπει να βρίσκουν την προβολή τους στο κοινωνικό επίπεδο. Πιστεύω ότι η τέχνη δεν πρέπει να κινείται αυτάρεσκα σε δυσανάγνωστα πεδία ακόμα και στο πλατύ κοινό. Ο Πικάσο το είχε δηλώσει εδώ και πολύ καιρό. Ο καλλιτέχνης για μένα είναι μία αντένα του κοινωνικού συνόλου. Καταγράφει τα πάντα χρησιμοποιώντας το εικαστικό συντακτικό επικοινωνίας με το κοινό. Ο καλλιτέχνης, επίσης, δεν είναι ξεκομμένος από τα όσα βιώνει το κοινωνικό σύνολο. Είναι απλώς μια πιο ευαίσθητη μονάδα, που κωδικοποιεί εικαστικά τον καιρό του. Όχι δημοσιογραφικά, αλλά μέσα από τους κανόνες της αισθητικής και της οπτικής επικοινωνίας. Και για τούτο φαντάζει επικίνδυνος. Π.χ. από τις τελευταίες αυτοκτονίες που κατεγράφησαν στην ελληνική κοινωνία δεν υπάρχουν φωτογραφίες, παρά μόνο στα αστυνομικά αρχεία. Δεν θα έπρεπε, λοιπόν, να έρθουμε αντιμέτωποι με την εικόνα μιας αυτοκτονίας όσο σκληρή κι αν είναι; Και, βεβαίως, μιλούμε για μια στημένη εικόνα. Μυρίζει θάνατο αρκετά, αλλά όχι τόσο όσο η αστυνομική φωτογραφική καταγραφή του γεγονότος.
Μιλήστε μας λίγο για τους ιστορικούς τέχνης με τους οποίους έχετε κατά καιρούς συνεργαστεί.
Άλκης Χαραλαμπίδης, Εμμανουήλ Μαυρομμάτης, Αθηνά Σχινά, Δ. Κοντελετζίδου, Χάρης Σαββόπουλος, Ρεγγίνα Αργυράκη. Τους αναφέρω χρονολογικά ως συνεργασίες. Ο Εμμανουήλ Μαυρομμάτης όμως είναι εκείνος ο οποίος, μέσα από τα κείμενά του, μου δίδαξε την εικαστική σκέψη. Η Ιστορία της ελληνικής τέχνης, και ειδικότερα της χαρακτικής τέχνης, του οφείλει πολλά. Με τον Χάρη Σαββόπουλο με συνδέει μια κοινή πορεία στη Σχολή, αλλά κυρίως στην τέχνη για την οποία παλεύουμε, από διαφορετικό πόστο ο καθένας.
Πώς λειτουργούν τα φεστιβάλ και τα συνέδρια στις βαλκανικές χώρες, όπου συχνά παίρνετε μέρος;
Οι βαλκανικές χώρες διατήρησαν μια υποδομή και θεσμούς που βασίζονταν στην αντίληψη που είχαν για την τέχνη τα προηγούμενα καθεστώτα. Κυρίως, διατήρησαν ωφέλημα πράγματα για την κοινωνία τους και τους καλλιτέχνες. Παρ' όλες τις κοινωνικές μεταλλάξεις που υπέστησαν, κράτησαν τα καλά τους στοιχεία από τους αλλοτινούς καιρούς.
Στην Ελλάδα, η τέχνη και τα «προϊόντα» της βάλλονται από ένα αντικαλλιτεχνικό σύστημα χωρίς οικονομικές στηρίξεις και αγοραστικό κοινό, χωρίς κοινωνικές παροχές και πολιτιστική μέριμνα από τον δημόσιο φορέα. Σε ποιες νέες βάσεις η καλλιτεχνική μας ζωή πρέπει να επανατοποθετηθεί και τι πρέπει να αλλάξει σε αυτόν τον τομέα στη χώρα μας;
Το κράτος ουδέποτε ενδιαφέρθηκε για την τέχνη στην Ελλάδα. Ας σκεφτούμε πώς αντιμετωπίστηκαν οι καινοτόμοι καλλιτέχνες όλων των φασμάτων. Εχθρικά. Το βίωσα στις τελευταίες πρυτανικές εκλογές, στις οποίες ένας αξιολογότατος, κατά τη γνώμη μου, υποψήφιος πρύτανης τόλμησε να προτείνει την ίδρυση αντιπρυτανείας πολιτισμού στο Α.Π.Θ. Οι βολές στο πρόσωπό μου ήταν ευθείες. Τι δουλειά έχει ένας καλλιτέχνης με τη διοίκηση ενός Πανεπιστημίου που εδώ και 29 χρόνια έχει τη μεγαλύτερη Σχολή Καλών Τεχνών στα Βαλκάνια; Ερωτήματα που για μένα δυστυχώς φανερώνουν την πραγματική διάσταση της διάθεσης απέναντι στην τέχνη και κυρίως τη διάθεση απέναντι σε αυτούς, που ούτως ή άλλως πάντα θα παράγουν τέχνη. Για την ιστορία, το όνομα του υποψήφιου πρύτανη είναι Στέργιος Λογοθετίδης, καθηγητής Νανοτεχνολογίας. Του οφείλω την τιμή που μου έκανε και πιστεύω ότι έμεινε στην ιστορία του Α.Π.Θ., έστω και αν δεν κέρδισε τις εκλογές. Καινοτόμησε όχι μόνο στο επιστημονικό του πεδίο, αλλά και στο κοινωνικό, το οποίο δεν είναι μακριά από μια διοίκηση, κυρίως από τη διοίκηση του μεγαλύτερου Πανεπιστημίου της χώρας. Οι εκλογές όμως τελείωσαν και θα προχωρήσουμε στην παραγωγή και τη διαχείριση του πολιτισμού από όποιο επίπεδο διοίκησης είναι εφικτό. Το Πανεπιστήμιο ενώνει και δεν χωρίζει.
Στα πρόσφατα έργα σας θίγετε ιδιαίτερα το κοινωνικό γίγνεσθαι του τόπου μας. Κατ πόσο αυτό θα διεγείρει τις αισθήσεις του κοινού; Υπάρχει εντέλει ο όρος «στρατευμένη τέχνη»; Κι αν ναι, με ποια μορφή;
Πολιτική τέχνη ναι, ναι. Όχι κομματική. Πάντοτε έλεγα ότι θα είμαι ευχαριστημένος αν μπορέσω να κάνω τους δέκτες των οπτικών μου μηνυμάτων να μην κοιμούνται ήσυχα το βράδυ. Από την αρχή της καλλιτεχνικής μου ζωής. Αυτός ήταν ο δρόμος μου. Ωστόσο, υπήρξαν και σειρές έργων όπου ο σχολιασμός ήταν και για τα ευχάριστα της ζωής. Ό,τι όμως διάλεξα να σχολιάσω και να διηγηθώ οπτικά, προσπάθησα πάντα να το πραγματώσω με τον σωστότερο αισθητικά και τεχνικά τρόπο.
