«ΕΝ ΓΡΑΦΑΙΣ, ΚΑΛΕΣ ΓΡΑΦΕΣ»
του Δημοσθένη Αγραφιώτη
Όταν ο Samuel Beckett κέρδισε, όπως λέγεται, το βραβείο Νομπέλ Λογοτεχνίας, ο Παριζιάνος φίλος του ο Cioran, εξέφρασε τη λύπη του, λέγοντας: «Δυστυχώς για τον δημιουργό, έγινε κατανοητός». Πλατιά υποδοχή και εύκολη πρόσβαση σε κάποια στοιχεία του έργου του «περίτρανου» και «διάσημου» συγγραφέα σημαίνουν και την άρση ενός πέπλου μυστηρίου, που υποτίθεται καλύπτει τα συγγραφικά εγχειρήματα, και την εγκατάσταση ενός ψευδο-διαύλου με το λογοτεχνικό έργο; Δημιουργείται έτσι η ψευδαίσθηση οικειότητας με τον «καθιερωμένο» πια λογοτέχνη, χωρίς να προσεγγίζεται ουσιαστικά το έργο του;
Θα μπορούσε να λεχθεί ότι ισχύει κάτι ανάλογο με τον Κωνσταντίνο Καβάφη, καθώς συχνά οι Έλληνες πολιτικοί, παρά τη φτώχεια των λόγων τους, χρησιμοποιούν (χωρίς αιδώ) κάποιους στίχους, δίνοντας την εντύπωση ότι ουδέποτε διάβασαν ένα ολόκληρο ποίημα του Αλεξανδρινού. Επίσης, τα ΕΛΤΑ τύπωσαν γραμματόσημα με την εικόνα του ποιητή, μ’ απώτερο σκοπό να τον απομακρύνουν από κάθε «περιθώριο» της Ιστορίας, της φήμης και του ιδιότυπου τρόπου ζωής του;
Για μια εικαστική έκθεση αφιερωμένη στον Καβάφη, πιο εικονιστικό υλικό θα μπορούσε να αποτινάξει τη συμβατική εικονοποιία; Πόσοι και πόσοι ζωγράφοι έχουν προσφέρει παραλλαγές του πορτρέτου του ποιητή με βάση τις φωτογραφίες του; Πέρα από την ποιότητα των απεικονίσεων, πρόκειται για μια μετάφραση του φωτογραφικού συνθέματος σε ζωγραφικό και μόνον; Ή μήπως πρόκειται και για μια απελπισμένη προσπάθεια σύλληψης της συμπυκνωμένης αλήθειας ή ουσίας του βίου του ποιητή;
Σ’ αυτή την προοπτική, η συμβολή μου στην έκθεση που φιλοξενείται στον εκθεσιακό χώρο της Αλεξανδρινής Βιβλιοθήκης – Bibliotheca Alexandrina* εγγράφεται σε μια προσπάθεια της απαγκίστρωσης από τα πορτρέτα ή τις βιογραφικές πτυχές του ποιητή. (Βλέπε: http://dagrafiotis.com/?cat=10) Τρεις συνιστώσες συλλήψεις συμβάλλουν σ’ αυτή την προσπάθεια. Η πρώτη: o Καβάφης έζησε τις πολιτιστικές του καταγωγές και αντιφάσεις με ένταση και τις μετέστρεψε σε ποιητικό έργο· σ’ αυτό το πνεύμα θα μπορούσε να χαρακτηριστεί πολιτιστικός μεσολαβητής (βλέπε και Δ. Αγραφιώτη, Πολιτιστική ποιητική, Ερατώ, Αθήνα, 2012). Η δεύτερη: o ποιητής με τον χειροποίητο τρόπο έκδοσης και διάχυσης των έργων του προτρέπει στη διερεύνηση του υλικού υποστηρίγματος ή/και τους εγχειρήματος της γραφής, της ποιητικής γραφής, της καλής γραφής, μέχρι και στην εξέταση της σύστασης του χαρτιού και της μελάνης. (Δες την ίδια προβληματική για το εκδοτικό εγχείρημα του «κλίναμεν»: http:// www.thetis.gr/services/chinamen, http://www.dagrafiotis.com/?p=67) Η τρίτη: το 2005 συμμετείχα στην εκδήλωση που οργάνωσε η Bibliotheca Alexandrina, «Imagining the Book International Biennale», με το έργο μου/εγκατάσταση: «Πέτρινο αλφάβητο» – ανήκει πια στη συλλογή της βιβλιοθήκης. Το έργο αυτό αποτελεί σταθμό στη μακρόχρονη έρευνά μου γύρω από τα αλφάβητα, τα αλφαβητάρια και την καλλιγραφία που στοχεύει να εξερευνήσει το φαντασιακό (imaginaire) του γράμματος (lettre)-γραφής και το γράμμα-γραφή του φαντασιακού.
Οι «Καλλιγραφίες Ι, ΙΙ, ΙΙΙ» αναφέρονται σε τρία συνθέματα σε χαρτί χειροποίητο με ενσωματωμένα φύλλα θάμνων και πέταλα λουλουδιών με τις εν-γραφές σινικής μελάνης. Τα σχήματα υπονοούν τη γραφή και κυρίως την καλλιγραφία σε άμεση συσχέτιση με την αραβική γραφή-καλλιγραφία. Η παράδοση της καλλιγραφίας στις αραβικές χώρες και στο Ισλάμ είναι εξαιρετικά ισχυρές και λόγω της απαγόρευσης της αναπαραστατικής απεικόνισης των πραγμάτων. Χωρίς να γίνεται αναφορά στο ότι η γραφή του Κορανίου είναι ιερή καθώς αποτυπώνει τον λόγο του Θεού, σημειώνεται πως η άσκηση της καλής γραφής (θρησκευτικής ή μη) έχει γίνει ένα στοιχείο πολιτιστικής ιδιοτυπίας για τις αραβόφωνες χώρες. Το καλοκαίρι του 2000 έγινε μια μεγάλη έκθεση με τίτλο «Kαλλιγραφία σήμερα – οι Καλλιγράφοι», (“Les Calligraphes”, Ventabren Art Contemporain, Marseille, Γαλλία, επιμελητής Julien Blaine), στην οποία συμμετείχε ο Κινέζος Ma Desheng, ο Ρώσος Tolsty (Vladimir Kotliarov), ο Τυνήσιος Abderrazak Sahli και εγώ, και δόθηκε η ευκαιρία να τεθεί το ζήτημα της καλλιγραφίας σ’ έναν κόσμο που έχει κατακτηθεί από τα ψηφιακά συστήματα, γραφής, διάχυσης και επικοινωνίας. (Βλέπε επίσης, το βίντεο-ποίημά μου: «Kalligraphein» στο www.thecontinentalreview.com)
Η συμβολή μου στην έκθεση για τον Καβάφη δίνει την ευκαιρία να τονιστεί η ποιητική και η πολιτιστική ιδιοτυπία του πρώτου νεωτερικού Έλληνα ποιητή, καθώς θεωρείται ότι ο Αλεξανδρινός λειτουργεί ως ένα νησί-φάρος που το περιβάλλουν τα ισχυρά πολιτισμικά ρεύματα, που σχετίζονται με την ποιητική γραφή και την καλλιγραφία, τόσο στο επίπεδο των ιδεών και του λόγου όσο και στο επίπεδο των υλικών εκδηλώσεων, όπως αυτά της ποιητικής και της ζωγραφικής.
* Η έκθεση ξεκινάει στις 20 Οκτωβρίου κι έχει τίτλο «Βαδίζοντας με τον Καβάφη».
